Naast de marmeren David van Michelangelo en Il Porcellino, het bronzen zwijntje, vind je in Florence ook een aantal minder bekende beelden, die echter minstens zo bijzonder zijn.
Eerder tipten we al de mooiste fonteinen van Florence, met vaak ook schitterende standbeelden. In deze blog nemen we je mee op een speurtocht naar twaalf bijzondere beelden in de Toscaanse hoofdstad, die je waarschijnlijk over het hoofd ziet als je door de stad wandelt.
Als extraatje tippen we ook een aantal beelden die dit najaar tijdelijk te zien zijn, voor als je op korte termijn een stedentrip Florence mag plannen.
Parnaso – een Griekse slang in Florence
De Orti del Parnaso vormen het hoogste gedeelte van de Giardino dell’Orticoltura, met een schitterend terras waar je geniet van een adembenemend uitzicht over de monumenten van Florence.
De naam Parnaso dankt dit groene stukje stad aan de fontein die in de vorm van een slang (al is het volgens anderen meer een draak of een krokodil) over de trappen slingert.
Dat de kunstenaar toch echt een slang wilde maken – en dus geen krokodil of draak – blijkt uit de Griekse mythe waarin de berg Parnassos een rol speelt. Deze berg is gewijd aan de god Apollo en het thuis van zijn muzen.
Apollo zou de slang, Python geheten, gedood hebben, om wraak te nemen namens zijn moeder, wier kinderen de slang had moeten doden. Na deze moord werd Apollo de meester van het beroemde Orakel van Delphi, vlak bij de Parnassos.
Deze Florentijnse slang werd in 1990 gemaakt door Marco Dezzi Bardeschi, op een misschien niet zo heilige maar wel hemelse plek tijdens een bezoek aan de renaissancestad.
foto: Giardino dell’Orticoltura
Pinokkio – Collodi’s onsterfelijke creatie
Een ander uniek beeld in de Giardino dell’Orticoltura is de dansende Pinokkio. Het ontwerp is van de hand van Silvano Porcinai en werd in brons gegoten door Frilli Gallery.
Het is een eerbetoon aan Carlo Lorenzini, de auteur van de avonturen van Pinokkio, die lange tijd in Florence woonde. Lorenzini is vooral bekend onder zijn pseudoniem, Carlo Collodi, naar de geboorteplaats van zijn moeder, vlak bij Lucca.
Leuk om te weten: in het Japanse Kyoto staat een zelfde beeld, als symbool voor de culturele band tussen beide steden.
foto: Giardino dell’Orticoltura
Mamma – een engelachtig graf
Carlo Collodi ligt begraven op het kerkhof Le Porte Sante, aan de voet van de San Miniato al Monte. Ondanks dat de begraafplaats een droevige plek is, zorgt een wandeling langs de indrukwekkende graftombes voor een bijzondere ervaring, met name vanwege de prachtige beelden die de graven sieren.
Het mooist is het beeld van een engelachtige moeder die op een graf voor de kerk prijkt, met aan haar voeten haar vier kleine kinderen en achter haar de koepel van de Duomo. Een mooier uitzicht op Florence is er voor ons niet…
Partir – de koffer van Folon
In de Giardino delle Rose, de rozentuin van Florence, schitteren de bronzen beelden van de Belgische Jean-Michel Folon, die in de jaren vijftig naar Toscane trok.
Het mooiste beeld is misschien wel Partir – een koffer met een uitzicht dat je zo in zou willen pakken om mee naar huis te nemen. Uit dit werk blijkt de grote liefde van de kunstenaar voor Florence.
Hoewel Folon de beelden nooit meer in deze setting heeft gezien (hij overleed in 2005 terwijl de beelden pas in 2011 in de Giardino delle Rose werden geplaatst), had hij voor zijn dood wel duidelijk aangegeven dat deze kunstwerken een plek moesten krijgen in Florence.
Ze lijken voor de tuin gemaakt, de beelden, allemaal anders maar allemaal wonderwel passend in de omgeving. Een van onze favorieten is Je me souviens, die heerlijk op een bankje zit met een opengeslagen boek, zijn ene arm verwelkomend naar wie er maar aan wil schuiven.
We benijden het uitzicht van L’envol, de man die elke dag opnieuw over de stad mag kijken en zo weg lijkt te kunnen vliegen, over de daken en koepels van Florence heen.
Het Vrijheidsbeeld van Florence
Wist je dat Florence een eigen Statue of Liberty heeft? De Florentijnse versie van het Amerikaanse Vrijheidsbeeld staat in de Basilica di Santa Croce, op het graf van Giovanni Battista Niccolini, een beroemde toneelschrijver.
Hij schreef een aantal tragediestukken met als grote gemene deler de strijd voor vrijheid. Hij was een republikein en een liberaal in hart en nieren.
Niet gek dus dat op zijn graf het symbool van de vrijheid prijkt: een vrouw in een lang, geplooid gewaad met een stralenkroon, met haar voeten op een gebroken ketting en haar rechterarm hemelwaarts reikend met een stukje van de gebroken ketting in de hand.
Het beeld, dat de naam Libertà della Poesia kreeg, ‘Vrijheid van de Dichtkunst’, is gemaakt door Pio Fedi. Fedi begon in 1870 met het beeld – toevallig net het jaar waarin Frédéric Auguste Bartholdi, de ontwerper van het Amerikaanse Vrijheidsbeeld, in Italië was.
Zou Bartholdi Fedi’s schetsen hebben gezien en ze als inspiratie hebben gebruikt voor het beroemdste symbool van New York en heel Amerika? We zullen het waarschijnlijk nooit weten, maar de Florentijnen zijn er rotsvast van overtuigd dat de roots van de Statue of Liberty in hun stad liggen.
Een koe met hoorns
Een van de minst opvallende beelden van Florence is de koe met hoorns, die vanaf de Duomo (van links boven de Porta della Mandorla) dodelijke blikken werpt naar het huis aan de overkant. Hier zou vroeger een bakkerij hebben gezeten.
Een van de steenhouwers die elke dag de Duomo een beetje groter en een beetje mooier maakten had een oogje op de vrouw van de bakker. De twee kregen een geheime relatie, tot de bakker erachter kwam…
Hij werd woedend en zorgde ervoor dat de relatie tussen de twee minnaars meteen over was. De steenhouwer nam echter wraak door deze koeienkop te plaatsen, zo wil de legende. Mét hoorns, zodat de bakker er elke dag opnieuw aan werd herinnerd dat hij was bedrogen (fare le corna, ‘hoorntjes maken’, is in Italië een wijdverbreide uitdrukking voor het feit dat iemand bedrogen wordt).
Overigens is er ook een minder smeuïge verklaring: de koe zou een monument zijn voor alle koeien en ossen die gedurende de bouw van de Duomo trouw alle materialen hadden aangesleept.
De Duomo van Florence herbergt nog veel meer bijzondere details. In deze blog hebben we er een paar voor je op een rijtje gezet.
Het hoofd van Berta
Een ander weinig opvallend beeld is van een onbekende vrouw, die van de Florentijnen de naam Berta heeft gekregen.
Haar hoofd steekt uit de klokkentoren van de Santa Maria Maggiore, een vrij onopvallende kerk tussen station Santa Maria Novella en het Piazza del Duomo. Haar hoofd zou al lange tijd uit de campanile steken, hetgeen voor de inwoners van de stad aanleiding was deze dame een naam te geven. In deze blog lees je daar meer over.
Het dubbele gezicht van Perseus
Onder de Loggia dei Lanzi op het Piazza della Signoria vind je een bronzen beeld van Perseus, die trots het net afgehakte hoofd van Medusa toont.
Benvenuto Cellini begon aan dit mythische beeld in 1545. Hij koos niet voor de makkelijkste weg; hij wilde namelijk een model van was maken waarin hij vervolgens het vloeibare brons zou gieten om uit te harden tot een standbeeld. Het project hield hem vele jaren elke minuut van de dag bezig. Het leek vaak op een mislukking uit te lopen, maar Cellini liet zich niet kennen en zette door.
Dat Cellini zich er niet makkelijk van af heeft gemaakt, blijkt ook uit de details die te zien zijn. Perseus’ spieren, aderen en weelderige krullen zijn de levensechte getuigen van Cellini’s kunstige handen.
De kroniekschrijver Benedetto Varchi vermeldde zelfs dat het beeld zo mooi was, dat ‘wie Perseus bekeek, riskeerde te verstenen’. Ook meldde deze Varchi dat ‘David meer dan tevreden is met deze nieuwe bewoner’.
Het beste detail zie je als je naar de achterzijde van Perseus loopt en naar zijn achterhoofd kijkt. Je staat dan oog in oog met niemand minder dan Benvenuto Cellini!
Madonna del Puzzo
Florence telt tal van Madonna’s. In kerken, kloosters, musea en altaartjes waar je her en der zomaar op stuit schittert Maria in vele verschijningsvormen. Een van de bijzonderste Madonna’s huist in Oltrarno, in een van de steegjes die haaks op de Borgo San Jacopo staan.
Hier vind je een verrassend eigentijdse Madonna: La Madonna del Puzzo. Che puzzo! (‘Wat een stank!’) is een vaak gebruikte uitdrukking in het Italiaans.
Dit kunstwerk van Mario Mariotti is dan ook een – zij het wel erg ongebruikelijk – eerbetoon aan de vieze lucht die in 1984 van de containers afkwam die destijds in Via Toscanella stonden.
Het beeldje misstaat vandaag de dag echter ook niet, aangezien dit steegje vaak voor hoge nood wordt gebruikt. Oude riolering, uitlaatgassen en hondenpoep maken Florence er helaas niet altijd aangenamer op qua geur en deze Madonna fungeert ook een beetje als een stil protest, met een knipoog – én een dichtgeknepen neus!
Bacchus met een buikje
In de Giardino di Boboli, het uitgestrekte park achter het imposante Palazzo Pitti, zit een dikke man op een schildpad. Deze fontein, de Fontana del Bacchino (de Fontein van de Kleine Bacchus) zorgt gegarandeerd voor hilariteit, zeker als je er met kinderen langs wandelt. Maar waarom is deze dikke man eigenlijk in steen vereeuwigd?
Allereerst is de dikke man eigenlijk helemaal geen Bacchus. Het is niemand minder dan de hofdwerg van Cosimo I. Deze dwerg heette Braccio di Bartolo, maar werd meestal Morgante genoemd. Hij was een soort hofnar en trad op tijdens diners, banketten en andere belangrijke bijeenkomsten aan het hof van de Medici.
De dwerg werd tussen 1561 en 1564 vereeuwigd door Valerio Cioli. Volgens Vasari heeft Cioli een goed gelijkend beeld gemaakt; de hofnar weet bezoekers nog altijd aan het lachen te maken.
Morgante, geschilderd door Bronzino
De houding van de dikbuikige dwerg is overigens heel bewust gekozen; het is precies dezelfde houding die keizer Marcus Aurelius op zijn paard op het Capitool in Rome aanneemt, met zijn rechterhand voorwaarts gestrekt in een soort vredesgebaar. Cioli had dit grote ruiterstandbeeld meer dan eens bewonderd tijdens zijn verblijf in Rome in 1548-1549.
Het beeld van Morgante op de schildpad stond in eerste instantie onder een pergola aan de tuinkant van Palazzo Pitti. In 1579 werd er een fontein van gemaakt, waarna het beeld verhuisde naar de noordoostelijke ingang van de tuinen. Daar staat sinds 1986 een kopie, aangezien de kleine Bacchus in dat jaar terug naar zijn originele plek verhuisde.
De schildpad waar de dwerg op zit, is door Cioli natuurlijk ook niet voor niets gekozen. Cosimo I koos dit dier als zijn symbool toen hij aan de macht kwam. Voor hem stond de schildpad symbool voor de Romeinse spreuk festina lente, ‘haast je langzaam’. De schildpad was voor Cosimo een herinnering aan de beste manier van regeren, met een perfecte balans tussen snelheid en geduld.
In het Palazzo Vecchio zijn – als je goed zoekt – tal van schildpadden te vinden. We schreven in deze blog al over deze dieren, waarvan sommige vliegen (met de wind in de zeilen), andere in het water liggen en weer andere worden omringd door engeltjes. Ze zijn geschilderd op plafonds en muren, ingelegd in lijsten van schilderijen en in de terracotta vloeren.
Naast deze schildpadden vind je ook bronzen schildpadjes op het Piazza Santa Maria Novella. Al wandelend door de stad kom je daarnaast ook veel beelden van leeuwen tegen.
De duivel van Giambologna
Verduveld! Op de hoek van de Via Strozzi en de Via dei Vecchietti zit een kleine duivel. Op zijn dooie gemak kijkt hij al eeuwen neer op Florentijnen en toeristen die voorbij wandelen. Deze duivel is gemaakt door niemand minder dan Giambologna, een bekende kunstenaar van Vlaamse origine die vooral goed uit de voeten kon met brons.
De opdracht voor deze duivel kreeg Giambologna in 1578 van Bernardo Vecchietti, die zijn palazzo van een nieuw jasje wilde voorzien. Giambologna maakte twee saters, die op de hoeken van het palazzo werden geplaatst – en die in de volksmond al snel werden aangeduid als duivels.
Een van de kruisingen waar de duivels op neerkeken, werd in de volksmond namelijk de Canto dei Diavoli genoemd, dankzij een eeuwenoud verhaal dat Giambologna vast ook gekend zal hebben.
Precies op deze plek zou namelijk ooit de heilige Petrus van Verona hebben staan preken. Onverwacht dook er toen een zwart paard op, dat zich in volle galop op de toehoorders stortte, die op de vlucht sloegen en Petrus’ woorden niet langer tot zich konden nemen. Petrus van Verona liet zich echter niet uit het veld slaan en maakte een kruisteken in de richting van het paard, dat vervolgens in het niets verdween, precies op de hoek van de Via Strozzi en de Via dei Vecchietti.
Dat zwarte paard was natuurlijk niemand anders dan de duivel zelf, vandaar de benaming van deze straathoek en van Giambologna’s saters. Inmiddels is er nog maar één echte sater over, die tentoongesteld wordt in het Museo Bardini. Het beeldje dat nu nog steeds op de hoek van het palazzo huist, en dat inderdaad veel wegheeft van een duivel, is een reproductie.
Het verhaal blijft echter even bijzonder, en dat is wat telt. Zoals de Italianen zeggen: se non è vero, è ben trovato (als het niet waar is, is het in elk geval goed gevonden)!
Marcus van Donatello
Een van de mooiste beelden van de Orsanmichele, een bijzondere kerk in hartje Florence die je wellicht niet als zodanig herkent, is dat van Marcus. Hij kreeg leven ingeblazen door de temperamentvolle Donatello.
Deze bekende kunstenaar werkte van 1411 tot 1414 aan dit beeld, in opdracht van de lakenhandelaren van Florence. Michelangelo zou zeer onder de indruk zijn geweest van dit kunstwerk. Hij zou zelfs gezegd hebben: ‘Als Marcus er echt zo heeft uitgezien, dan moeten we elk woord dat hij heeft opgetekend blind geloven.’
Mr. Arbitrium
Aan de zijkant van de San Lorenzo, met zijn handen nét niet tegen de gevel van de kerk, staat tot eind oktober 2022 een gigantisch beeld van een man. Deze zogenaamde Mr. Arbitrium is een creatie van Emanuele Giannelli, die zijn ruim vijf meter lange man eerder al in Seravezza, Pietrasanta, Forte dei Marmi en Lucca liet neerstrijken.
De vraag is: houdt Mr. Arbitrium de muur tegen, zodat hij niet omvalt, of duwt hij hem juist van zich af? Volgens Giannelli is het antwoord niet in beton gegoten. Willen we onze historie beschermen tegen verval of zijn we alleen maar met de toekomst bezig?
In un momento storico di grandi cambiamenti e di ritmi sempre più accelerati come quello che stiamo attraversando, inevitabilmente ci viene chiesto di scegliere: spazzare via la chiesa o l’edificio storico, simbolo delle Istituzioni, della nostra storia e della nostra cultura, o invece sostenere e difendere la chiesa, la nostra storia millenaria, i simboli della cultura dell’Occidente?
Large Interior Form & Family Group
Midden op het Piazza della Signoria staat tot 31 maart 2023 Large Interior Form, een beeld van Henry Moore dat een mooi silhouet vormt naast de ranke toren van het Palazzo Vecchio.
Bij de San Miniato al Monte is Moores bronzen Family Group te zien, een beeldengroep met een vader, een moeder en een kind in vloeiende lijnen.
Cosimo en zijn paard
Midden op het Piazza della Signoria staat het beeld van Cosimo I te paard. Tot eind maart 2023 worden zowel Cosimo als zijn paard gerestaureerd, waardoor je ze voor even gescheiden van elkaar kunt bewonderen, achter de stellages die in september 2022 verrezen.