Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
Hoewel Viterbo ooit een Etruskische stad was, wordt het nu met name gezien als ‘de stad van de pausen’, die hier van 1257 tot 1281 zetelden, om te ontsnappen aan de onrust in Rome.
Viterbo was ook het toneel van de langstdurende pausverkiezing in de geschiedenis van de kerk, na de dood van Clemens IV. De verkiezing startte in november 1268, maar pas op 1 september 1271 was er een nieuwe paus.
Al die tijd zaten de kardinalen opgesloten in het Palazzo dei Papi, dat je nog altijd kunt bezoeken. Ook de moeite waard is de wijk San Pellegrino, met charmante straatjes en doorkijkjes.
Al onze tips voor Viterbo hebben we hieronder voor je op een rijtje gezet, zodat je de mooiste – en lekkerste – plekken van de stad niet mist.
Begin met een gebakje bij Bibì – Dolce e Salata
Voor je je verkenningstocht door Viterbo start, strijk je op de hoek van het Piazza della Morte en de Vicolo dei Pellegrini neer voor een kopje illy-koffie met een van de zoete lekkernijen van Bibì – Dolce e Salata.
Alles wordt gemaakt naar Franse receptuur, maar met veelal lokale ingrediënten, zoals frambozen en hazelnoten van de Monti Cimini, melk en bloem uit de omgeving. Lekkernijen als pistachenootjes en citroen komen uit het zuiden van Italië en worden ter plekke verwerkt tot taartjes die bijna te mooi zijn om op te eten.
Naast deze gebakjes zijn er ook maritozzi, met room gevuld zoete broodjes die oorspronkelijk uit Rome komen. Bibì heeft ook een hartige variant, bijvoorbeeld met mortadella en pistachenootjes.
Tot slot maken ze hun eigen ijs, in een klein aantal smaken maar daardoor supervers. Probeer vooral het hazelnootijs (nocciola), gemaakt met hazelnoten van de Monti Cimini. Zo lekker heb je het vast nog nooit geproefd!
Een oude plaquette op de muur naast Bibì vertelt dat ene Guido en zijn vrouw Diletta op deze plek ooit een huis hadden, dat ze ter beschikking stelden voor een onderkomen voor pelgrims – met een flinke vervloeking aan het adres van wie er een andere bestemming aan wilde geven:
Wandel over het Piazza della Morte
Op het Piazza della Morte, het ‘plein van de dood’, staat een van de oudste middeleeuwse fonteinen van Viterbo, uit de twaalfde eeuw.
De oorsprong van de naam van het piazza gaat terug tot de vijftiende eeuw, toen de Broederschap van de Dood zich vestigde bij de vlakbij gelegen San Tommaso, om de lijken die op het platteland waren achtergelaten een fatsoenlijke begrafenis te geven.
Het Piazza della Morte biedt ook toegang tot het ondergrondse Viterbo, een netwerk van tunnels die in de tufsteen zijn gegraven.
Ontdek ondergronds Viterbo
Onder de stad loopt een heel netwerk van tunnels. Tijdens je bezoek aan Viterbo Sotterranea volg je een route van ongeveer honderd meter lang, die tussen de drie en tien meter diep is.
Het is niet zeker waarvoor deze tunnels zijn gebouwd, maar men denkt dat ze in de Etruskische tijd werden gebruikt als kanalisatiesysteem voor water. Later, in de middeleeuwen, verbonden de tunnels de meest strategische gebieden van de stad via geheime doorgangen. De directe verbindingen van deze tunnels met de buitenkant van de stad zouden als ontsnappingsroutes kunnen worden gebruikt.
Pas later werd het ondergrondse Viterbo ook gebruikt door smokkelaars om hun duistere zaakjes te regelen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog dienden ze als schuilkelders om de inwoners van Viterbo te beschermen tijdens de bombardementen.
Bezoek het prachtige Palazzo dei Papi
Piazza San Lorenzo is het bekendste plein van Viterbo, met dank aan de aanwezigheid van het Palazzo dei Papi, de Duomo en het Museo Colle del Duomo.
Het Palazzo dei Papi, het ‘paleis van de pausen’, werd gebouwd in de dertiende eeuw, vanwege de groeiende spanning tussen de kerk en de Romeinse burgerij. In 1257 verplaatste paus Alexander IV de pauselijke zetel van Rome naar Viterbo, om het gevaar in de Eeuwige Stad te ontwijken.
Binnen in het palazzo kun je enkele zalen bezichtigen, waarvan de Sala del Conclave het bijzonderst is. Hier vond zoals we in de introductie van dit artikel al schreven het langste conclaaf uit de geschiedenis plaats.
De aanwezige kardinalen konden het niet eens worden over een nieuwe paus en omdat het zo lang duurde, werd er uiteindelijk een methode bedacht om hen tot een keuze te dwingen. Ze werden door het volk van Viterbo in de zaal opgesloten (cum clave, met de sleutel) en mochten niet vertrekken voordat ze het eens waren geworden over de naam van het nieuwe hoofd van de kerk.
Een akkoord liet echter alsnog lang op zich wachten en om de kardinalen nog meer in het nauw te drijven, werden eerst hun voedselrantsoenen verminderd en vervolgens werd het dak van het palazzo ontmanteld, zodat de kardinalen werden blootgesteld aan de wisselende weersomstandigheden. Het conclaaf eindigde uiteindelijk pas na meer dan duizend dagen, met de verkiezing van paus Gregorius X.
Bekijk de kunstwerken in de Duomo van Viterbo
Naast het Palazzo dei Papi staat de imposante Cattedrale di San Lorenzo, de Duomo van Viterbo, waar paus Alexander IV en paus Johannes XXI begraven zijn.
De oorspronkelijke kerk, die in romaanse stijl is gebouwd, dateert uit de twaalfde eeuw, met uitzondering van de voorgevel. Deze werd, na enkele verbouwingen in de zestiende eeuw, in renaissancestijl opgetrokken. Bewonder vooral de details van de deuren:
Van het oorspronkelijke bouwwerk is aan de buitenkant alleen de klokkentoren nog zichtbaar, met aan de bovenkant afwisselend rijen witte travertijn en blauw basalt.
Brand een kaarsje bij de heilige Rosa
Het Santuario di Santa Rosa is het centrum van verering van de heilige Rosa, die in Viterbo zo geliefd is. De kerk werd herbouwd in 1850, maar herbergt al sinds 1258 het lichaam van Santa Rosa.
In de oorspronkelijke kerk waren fresco’s van Benozzo Gozzoli te vinden. Deze zijn helaas verloren gegaan en vervangen door kopieën.
Veel bezoekers komen speciaal om het lichaam van Santa Rosa te zien, dat bewaard wordt in een bronzen schrijn uit 1699. Het is goed bewaard gebleven en gewikkeld in een zijden gewaad dat regelmatig door de nonnen van het klooster wordt gewisseld. Naast het lichaam staat een reliekhouder met onder meer het hart van de heilige.
foto’s: Santuario di Santa Rosa
Bekijk de processie met de Macchina di Santa Rosa
Elk jaar op 3 september trekt de Macchina di Santa Rosa door de stad. Dit gevaarte is elk jaar weer anders, maar altijd enorm, met een hoogte van circa dertig meter. Het weegt circa vijf ton en wordt spectaculair verlicht met meer dan duizend lichtjes en versierd met ontelbare stoffen rozen.
De constructie met de heilige Rosa wordt door meer dan honderd facchini – zoals de mannelijke dragers in witte kostuums met een rood sjerp om hun middel worden genoemd – gedragen. De tocht voert de heilige door de straten van de stad, van de San Sisto naar het Santuario di Santa Rosa. In deze video krijg je een mooi beeld van dit ritueel.
Ze stoppen een paar keer bij een soort straataltaartjes, waarna steeds drie commando’s klinken voor de heilige weer gedragen kan worden: ‘Sotto col ciuffo e fermi’, ‘Sollevate e fermi’ en ‘Per Santa Rosa, avanti!’
Ontdek de kleurrijke illusie in de Chiesa del Gonfalone
Neem zeker ook een kijkje in de Chiesa di San Giovanni Battista (aan de Via Cardinale La Fontaine). Deze kerk wordt in de volksmond ook wel de Chiesa del Gonfalone genoemd, naar een van de rijkste broederschappen van de stad.
De kerk is ontworpen door architect Baratta, een leerling van Borromini. De bouw startte in 1665, maar het zou tot 1726 duren voor de kerk helemaal voltooid was.
Je verwacht het wellicht niet als je de kerk van buiten bekijkt, maar binnen wacht een barok spektakel, met als hoogtepunt een plafondschildering van Vincenzo Strigelli, omringd door optische illusies van de hand van Giuseppe Marzetti.
Ga maar eens voor het altaar staan en loop dan langzaam naar links of naar rechts, dan zie je hoe het perspectief op de zuilen verandert.
Het altaar is van de hand van Nicola Salvi, die ook het eerste ontwerp voor de Trevifontein in Rome maakte. Het koor toont schitterende fresco’s met verhalen uit het leven van Johannes de Doper, met in het midden een meesterwerk van de lokale schilder Giovan Francesco Romanelli.
Aan de zijkanten van het grote altaar prijken Wetenschap en Religie, vereeuwigd door Sebastiano Carelli uit Montefiascone (aan het Lago di Bolsena).
Schuif aan voor een lunch of diner bij Contrasto
Naast de Chiesa del Gonfalone word je niet van je sokken geblazen door optische illusies en kleurrijke schilderingen, maar door de creaties van chef Tiziano Li Volti, die eerder in Rome de sterren van de hemel kookte.
Hij besloot te verhuizen naar Viterbo, waar hij zowel voor de lunch als voor het diner de heerlijkste gerechten op tafel tovert. Er is een kleine maar zeer fijne keuze aan piatti met vis en schelpdieren, gebaseerd op traditionele recepten maar altijd met een eigentijdse en/of eigenzinnige twist als contrast.
Wij genoten er op een regenachtige maartse middag van polpo, zucca e porro (inktvis met pompoen en prei) en van mezze maniche met pompoen en worst.
Vaste prik op de kaart zijn de spaghettone cacio e pepe, crudo di gambero rosso di Mazara del Vallo e lime en de gnocchi di patate con vongole e pistacchio di Bronte, maar het menu wisselt regelmatig.
Je vindt Contrasto aan de Via Cardinal La Fontaine 21. Reserveren is aan te bevelen en kan via 0039-0761973117.
Slenter door de pittoreske straatjes van de wijk San Pellegrino
De middeleeuwse wijk San Pellegrino is echt een juweeltje. In de smalle straatjes valt je oog direct op de profferli. Dit zijn buitentrappen die naar de overloop van de huizen leiden. Tijdens de middeleeuwen werd de benedenverdieping van een gebouw namelijk vaak gebruikt als winkel en het bovenste gedeelte als woning, vandaar de buitentrap.
Ook zie je in deze wijk prachtige ‘brugwoningen’, een type woning dat twee gebouwen, die zijn gescheiden door een weg, met elkaar verbindt, waardoor overdekte doorgangen ontstaan.
Een zeer fotogeniek plekje is de Pozzo dei Ricordi, op het pleintje bij L’Antico Loco Commodo, een vakantieverblijf midden in de middeleeuwse wijk.
Naast alle smalle straatjes, prachtige bogen en pittoreske pleintjes kun je in de middeleeuwse wijk ook een aantal bijzondere bouwwerken bewonderen. Aan het Piazza San Pellegrino vind je allereerst het Palazzo degli Alessandri, dat aan het begin van de dertiende eeuw gebouwd is en waar een bijzondere profferlo te zien is. Deze buitentrap loopt niet buiten het gebouw, maar werd binnen de ommuring gebouwd en versierd met een ruitvormig sterpatroon.
Aan hetzelfde piazza bevindt zich ook de Chiesa di San Pellegrino. De kerk dateert uit de eerste helft van de elfde eeuw, maar werd aan het einde van de negentiende eeuw herbouwd.
Neem zeker ook een kijkje in de Santa Maria Nuova, aan het gelijknamige plein, waar je prachtige fresco’s uit de middeleeuwen bewondert. Opmerkelijk is ook het plafond van de kerk, dat bestaat uit honderden beschilderde terracotta tegels.
San Pellegrino in Fiore
Als je eind april, begin mei in Viterbo bent, mag je het evenement San Pellegrino in Fiore niet missen. Tijdens dit evenement is dit stukje van de stad gevuld met bloemen in allerlei prachtige kleuren.
Wandel door de botanische tuin van Viterbo
Ook buiten dit kleurrijke evenement kun je genieten van prachtige planten en bloemen, als je een bezoek brengt aan de botanische tuin van Viterbo, de Orto Botanico Angelo Rambelli. Dit groene paradijsje biedt onder meer een thuis aan prachtige rozen, mediterraan struikgewas en tropische planten.
Even buiten Viterbo ligt Villa Lante, een van de mooiste tuinen van Italië, vol standbeelden, waterpartijen en de prachtige Fontana dei Mori van de hand van Giambologna.
Ontdek Viterbo aan de hand van tarotkaarten
Cinzia Chiulli heeft een kleurrijk atelier annex winkel aan de Via San Pellegrino 27, waar ze keramiek maakt en restaureert maar waar ze je ook graag welkom heet voor de start van een stadswandeling aan de hand van tarotkaarten (waarvan de originelen te zien zijn in het Museo Colle del Duomo).
Bewonder prachtige kunst in het Palazzo dei Priori
Het Piazza del Plebiscito is een van de belangrijkste pleinen van Viterbo. Je vindt er onder meer het Palazzo del Podestà, met zijn herkenbare klokkentoren.
Aan dit piazza staat ook het Palazzo dei Priori, dat onderdak biedt aan het stadhuis en aan het Museo dei Portici, waar je fresco’s en schilderijen uit de zestiende eeuw kunt bewonderen, van onder anderen Sebastiano del Piombo.
Sla in elk geval de Cappella Palatina, de Sala della Madonna, de Sala Regio, de Sala del Consiglio, de Sala dei Paesaggi en de Sala dell’Aurora niet over en geniet ook van het uitzicht vanaf de binnenplaats.
Bewonder de miniaturen van de Santa Maria della Salute
Vlak bij het Piazza del Plebiscito staat een klein kerkje: de Santa Maria della Salute. Het werd gebouwd in opdracht van Maestro Fardo di Ugolino di Uffreduccio, een welgestelde notaris die ook een opvanghuis voor arme vrouwen en een ziekenhuis voor pelgrims liet bouwen. Na zijn dood werd hij in de Santa Maria della Salute begraven.
Bewonder zeker de schitterende marmeren versieringen in miniatuur die je rondom de toegangsdeuren ziet, met onder meer de zeven werken van barmhartigheid.
Strijk neer voor een aperitivo op het Piazza del Gesù
Het Piazza del Gesù is een levendig plein dat dankzij de vele terrasjes uitermate geschikt is voor een aperitivo. Terwijl je geniet van een glas wijn of een Aperol Spritz, kijk je uit op een fontein, op de Borgognone-toren en op de San Silvestro, de kerk die door Dante wordt genoemd in La Divina Commedia.
Bewonder twee bijzondere fonteinen
Het Piazza Fontana Grande dankt zijn naam aan de grote fontein in de vorm van een Grieks kruis. Deze ‘grote fontein’ is de oudste fontein van Viterbo.
Op het Piazza delle Erbe prijkt de Fontana delle Erbe. Deze fontein stamt uit de zeventiende eeuw en dankt zijn naam aan de groente- en fruitmarkt die hier werd gehouden.
Dompel je onder in de thermale baden van Viterbo
In en om Viterbo vind je meerdere thermale bronnen die bekend staan om hun geneeskrachtige werking. De thermale baden van de stad zijn al sinds de oudheid populair, eerst bij de Etrusken en daarna bij de Romeinen.
De oudste zijn de Terme dei Papi. In navolging van paus Nicolaas V, die deze thermen liet aanleggen, laaf je je aan het warme water dat heilzame krachten zou hebben.
Ook in de omgeving van Viterbo vind je een aantal weldadige thermen, zoals Bullicame (die Dante ook noemt in zijn Inferno), Piscine Carletti en Il Bagnaccio. Vanwege de temperatuur (tot 58°C) vormen deze thermale bronnen ook in de winter een ideale bestemming. Op deze website vind je meer informatie over de thermen van Tuscia.
Vijf tips om te overnachten in Viterbo
Er is genoeg te zien en te doen om een paar dagen in Viterbo door te brengen, zeker als je ook andere plaatsen in de streek Tuscia wil verkennen. We tippen vijf fijne accommodaties in Viterbo:
Antica Dimora San Pellegrino
B&B Al Libro Letto
B&B A Piazza del Gesù
Residenza D’Epoca B&B dei Papi
San Gemini
