Naar hoofdinhoud Naar navigatie
1 augustus 2021

Geen Italië zonder Garibaldi – treed in de voetsporen van ‘de held van twee werelden’

In onze nieuwste podcast laten we je kennismaken met Giuseppe Garibaldi, een van de vaders des vaderlands van Italië. Je bent zijn naam vast wel eens tegengekomen, want er is bijna geen stad in Italië zonder een Via Garibaldi, een Corso Garibaldi of een Piazza Garibaldi.

Garibaldi speelde een belangrijke rol in de eenwording van Italië, de Risorgimento, samen met Camillo Cavour, Vittorio Emanuele II en Giuseppe Mazzini. Zonder hem was Italië er misschien wel nooit geweest, constateert Miriam Bunnik in haar boek Koffiebars en carabinieri, waarvoor ze een interessante speurtocht naar Garibaldi’s standbeelden in Italië ondernam.

Daarover vertelt ze in onderstaande podcast meer, waarna wij je mee op reis nemen naar de mooiste standbeelden en monumenten voor Garibaldi in Italië, van Turijn tot Marsala, van Luino tot Rome.

Garibaldi in Bologna

In Bologna staat Garibaldi sinds 7 juli 1900 aan de Via Indipendenza, tegenover de Arena del Sole. Op deze plek stond eerst een beeld van Ugo Bassi, maar Bassi moest plaats maken voor de grote Garibaldi en werd verplaatst naar de kazerne van San Gervasio.

Het beeld, dat is gemaakt door Arnoldo Zocchi, moest eigenlijk op het Piazza XX Settembre komen te staan, maar daar zou het niet goed tot zijn recht komen volgens de gemeente.

Ook het plein aan de Via Garibaldi – toch een perfecte plek voor Garibaldi te paard – werd afgewezen, omdat de monniken van het San Domenico-klooster, dat aan het plein grenst, weigerden toestemming te geven.

De discussie over de plaats van het standbeeld inspireerde Alfredo Testoni tot de klucht In dovv s’mett Garibaldi?, die op 17 maart 1900 werd opgevoerd in het Teatro Contavalli. De hoofdrolspelers waren Bolognese standbeelden die stuk voor stuk een perfecte plek voor Garibaldi opperden.

Garibaldi in Carrara

In Carrara staat Garibaldi wel op het gelijknamige piazza. Hij is door Carlo Nicoli vereeuwigd in marmer – hoe kan het ook anders in deze stad die bekend staat om de imposante marmergroeven – op het moment dat hij aan land gaat in Marsala, klaar voor de strijd op Sicilië.

Het beeld werd onthuld op 27 oktober 1889, met de woorden: ‘Risuoni questo territorio dalle Alpi Apuane al mare Tirreno, dell’evviva e del salve che spontaneo prorompe dai nostri petti e dal nostro cuore; grazie per la partecipazione presa ad onorare con noi l’Eroe della Leggenda, il Cavaliere senza macchia e senza paura.

Ter ere van de onthulling van het standbeeld verscheen er een speciale editie van het democratisch dagblad Lo Svegliarino, waarin Garibaldi wordt aangeduid als ‘angelo liberatore dell’Italia’, ‘banditore della emancipazione’ en ‘magnanimo ribelle’.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er onder dit plein een flinke schuilkelder uitgegraven, maar inmiddels is de rust rondom Garibaldi weergekeerd.

Garibaldi in Cesenatico

Garibaldi’s standbeeld in Cesenatico is een van de eerste beelden die van de eenheidsstrijder zijn geplaatst. Je vindt het beeld op het Piazza Carlo Pisacane, waar Garibaldi sinds 1884 uitkijkt over de mensen aan zijn voeten.

Het beeld is gemaakt door Tullo Golfarelli, als herinnering aan de nacht van 2 augustus 1849, toen Garibaldi, Ugo Bassi en andere eenheidsstrijders hier arriveerden, op weg naar Venetië na hun vlucht uit Rome.

Ondanks het stormachtige weer ging Garibaldi met zijn volgelingen aan boord van dertien bragozzi, die hem veilig naar Venetië moesten brengen. Garibaldi verloor tijdens deze vluchtroute zijn zwangere vrouw Anita, die hoge koorts had. Ze overleed op 4 augustus in Mandriole di Ravenna, waar ze ook werd begraven.

Later werden haar resten opgegraven om via Nice en Genua in Rome te belanden, waar ze sinds 1932 bewaard worden in het voetstuk van Anita’s standbeeld op de Gianicolo.

Eind juli / begin augustus viert men Garibaldi’s verblijf in Cesenatico, tijdens het Festa di Garibaldi. Meestal trekt een kleurrijke historische stoet door de straten van Cesenatico, gevolgd door een tocht over het water en een vuurwerkshow vanaf zee.

Garibaldi’s schuilhut in Comacchio

Bij Lido delle Nazioni kun je de Capanno Garibaldi bezoeken, waar Garibaldi zich op 3 augustus 1849 schuil hield met zijn doodzieke Anita.

foto’s: Fabio Caironi

Garibaldi in Chiavari & Monterosso al Mare

Het standbeeld van Garibaldi dat je tegenwoordig in Chiavari kunt bewonderen, aan het Piazza Matteotti, vanwaar de Corso Giuseppe Garibaldi start, is niet het beeld dat hier had moeten staan…

Het beeld dat eigenlijk voor Chiavari was bedoeld, staat nu in Monterosso al Mare, een van de dorpjes van de Cinque Terre. Het is het oudste beeld van Garibaldi in Ligurië – en een van de eerste die in heel Italië werden geplaatst.

Het was een geschenk van Desimoni Giovanni Battista uit Monterosso al Mare, die naar Argentinië was geëmigreerd en daar fortuin had gemaakt. Hij wilde zijn Italiaanse thuis in 1884 een marmeren beeld cadeau doen van de ‘vader des vaderlands’, als eerbetoon aan Garibaldi die net als hij naar Zuid-Amerika was getrokken.

Santo Varni was de gelukkige die het beeld mocht maken. Hij creëerde ook een aantal prachtige beelden op het Cimitero Monumentale di Staglieno, de begraafplaats van Genua, en men wist dat Garibaldi bij hem in goede handen zou zijn.

Na afloop zou het beeld geplaatst worden in Chiavari, maar toen het beeld eenmaal klaar was, was het echter veel kleiner dan afgesproken – en ook de proporties waren niet helemaal in verhouding.

Het beeld was veel te klein voor het grootse piazza waar het zou komen te staan. Je kunt je voorstellen wat voor commotie dat opleverde. Het kwam ook Battista zelf ter ore, in het verre Zuid-Amerika.

Hij besloot dat het beeld inderdaad niet geschikt was voor Chiavari en doneerde het aan zijn geboorteplaats, waar je Varni’s Garibaldi nog altijd kunt bewonderen.

Chiavari kreeg op 12 oktober 1890 alsnog een eigen Garibaldi, dit keer op het juiste formaat vereeuwigd door Augusto Rivalta.

Garibaldi in Fiesole

In Fiesole zie je Garibaldi samen met Vittorio Emanuele II. Ze sieren het Piazza Mino da Fiesole, als Incontro di Teano, een bronzen creatie van Oreste Calzolari. Beide mannen zouden elkaar op 26 oktober 1860 voor het eerst ontmoet hebben in Teano (provincie Caserta, in de regio Campanië).

Garibaldi en I Mille in Genua

In Genua, vanwaar Garibaldi met zijn leger van duizend man naar Sicilië vertrok, vind je Garibaldi op het Largo Pertini, tussen het Teatro Carlo Felice en de Accademia delle Belle Arti. Het beeld is net als in Chiavari van de hand van Augusto Rivalta en werd op 15 oktober 1893 onthuld.

In de wijk Quarto dei Mille vind je het Monumento ai Mille, een bronzen beeld van Eugenio Baroni dat op 5 mei 1915 werd onthuld, vlak bij de plek waar Garibaldi’s expeditie aan boord ging voor de tocht naar Sicilië.

Baroni liet zich inspireren door de eerste zinnen van Inno di Garibaldi, dat in 1858 werd opgetekend: ‘Si scopron le tombe, si levano i morti, i martiri nostri son tutti risorti’.

Je ziet een aantal naakte mannen, die over elkaar heen liggen, met Garibaldi die naar de horizon tuurt en achter hem een gevleugelde dame, het symbool voor de overwinning, die een kroon op het hoofd van Garibaldi zet.

Leuk detail: Baroni zou zich voor Garibaldi’s trekken hebben laten inspireren door Bartolomeo Pagano, een acteur uit Genua die in de film Cabiria (een van de bekendste stomme films van Italië) speelde.

Garibaldi op La Maddalena & Caprera

Op het Sardijnse eiland La Maddalena ontmoet je Garibaldi op het naar hem vernoemde plein, waar hij vereeuwigd is in brons door Carlo Pozzi, ter ere van honderdvijftig jaar Italiaanse eenheid in 2011.

Hier geen stoere Garibaldi te paard of een aanvoerder van een duizendkoppig leger, maar een oudere man, die op een granieten bankje zit, met in één hand een stok en in een andere hand zijn hoed.

Zie je dat een aantal plekken van het beeld glimmen? Dat komt door de vele mensen die Garibaldi even hebben aangeraakt. De legende wil namelijk dat je, als je voor het eerst op La Maddalena bent, Garibaldi’s standbeeld moet aanraken om het geluk af te dwingen.

In het gemeentehuis, dat ook aan het plein ligt, hangt een marmeren plaquette waarop een fragment uit een brief van Garibaldi uit 1849 is gegraveerd, waarin hij de eilandbewoners bij zijn vertrek naar Caprera bedankt voor hun warme ontvangst.

Garibaldi bracht de laatste zesentwintig jaar van zijn leven door op Caprera, waar hij in 1882 overleed. Zijn Casa Bianca (‘witte huis’) is tegenwoordig ingericht als museum. Garibaldi komt hier tot leven, ondanks het feit dat de klok nog altijd stil staat op het tijdstip van zijn dood.

foto’s: Musei Garibaldini di Caprera

Vlak bij Casa Bianca vind je het kleine kerkhof van de familie Garibaldi, waar de stilte alleen wordt onderbroken door de wind en de vogels. Er zijn zeven tombes, waaronder de granieten grafsteen van Garibaldi zelf.

Bezoek zeker ook het Memoriale Giuseppe Garibaldi, in het Forte Arbuticci, een van de mooiste panoramaplekken van het eiland, waar je een virtuele reis maakt door het leven van Garibaldi.

foto: Musei Garibaldini di Caprera

Garibaldi in La Spezia

Het bronzen monument voor Garibaldi in de Giardini Pubblici in La Spezia is bijzonder, aangezien het een van de weinige beelden van de nationale held op een steigerend paard is.

Het is een ontwerp van Antonio Garella, dat op 1 juni 1913 werd onthuld. In ruil voor het paard moesten wel enkele sinaasappelbomen sneuvelen, maar dat namen de inwoners van La Spezia voor lief.

Garibaldi in Livorno

In Livorno waakt Garibaldi over het Piazza Garibaldi, waar je elke ochtend een gezellige markt vindt. Hij kijkt uit over het water.

Doe tijdens je bezoek aan Livorno net als Garibaldi en bestel een ponce bij Bar Civili (Via del Vigna 53). Dit is een sterk kopje koffie waarvan het recept (helaas) geheim is. De basis is espresso, waaraan in elk geval suiker, een citroenschil en een scheutje rum worden toegevoegd.

Het drankje zou zijn naam te danken hebben aan Garibaldi, die zich afvroeg of deze koffie hem net zo zou kunnen verwarmen als zijn poncho…

Garibaldi in Luino

Het standbeeld van Garibaldi in Luino, aan het Lago Maggiore, is voor zover we weten het enige dat nog tijdens zijn leven – in 1867 – is opgericht. Hier vocht Garibaldi op 15 augustus 1848 tegen de Oostenrijkse troepen, met als ideaal één verenigd Italië.

Garibaldi in Marsala, Trapani & Erice

Ook op Sicilië is er een aantal aandenkens aan Garibaldi terug te vinden. Zo prijkt er in Marsala, waar Garibaldi met I Mille op 11 mei 1860 aan land ging, een buste van hem, op het Piazza Vittoria.

Ook een bezoek waard is het Monumento ai Mille in Marsala, dat de namen in herinnering brengt van alle soldaten – soms nog minderjarig – die met Garibaldi naar Sicilië trokken.

De marmeren Garibaldi in Trapani is een creatie van Leonardo Croce. Het beeld werd in 1890 onthuld en kijkt nog altijd fier uit over de stad.

In Erice herinnert een plaquette nog aan de plek waar Garibaldi op 18 juli 1862 de inwoners van het stadje toesprak vanaf het balkon van het betreffende huis.

Garibaldi in Milaan

De gemeente Milaan schreef een wedstrijd uit voor een standbeeld van Garibaldi te paard. De nationale held moest een plekje krijgen tussen Via Dante en het Castello Sforzesco, op het huidige Largo Cairoli.

Het winnende ontwerp was van de Siciliaanse kunstenaar Ettore Ximenes, die het beeld in 1895 voltooide. Op 3 november van dat jaar werd het beeld onthuld en sindsdien kijkt Garibaldi uit over de Via Dante.

Hij moest alleen even van zijn plek tijdens de werkzaamheden aan de Milanese metro, maar verder verwelkomt Garibaldi onverstoord iedereen die vanuit de Via Dante naar het Castello Sforzesco wandelt.

Garibaldi in Parma

Midden op het Piazza Garibaldi staat Giuseppe Garibaldi. Achter hem reikt de barokke toren van het Palazzo del Governatore hemelwaarts, met onder de toren, op de façade, een grote meridiaan en een mooi Mariabeeld. Een mooie combi van het heilige en het wereldse Italië…

Garibaldi in Pisa

Aan de noordzijde van de Ponte di Mezzo verrijst het Piazza Garibaldi, waar een standbeeld van Garibaldi natuurlijk niet mag ontbreken. Dit bronzen exemplaar is van de hand van Ettore Ferrari en werd in Rome gegoten, voor het hier in 1892 werd geplaatst.

Op de basis van het monument zie je een aantal scènes uit Garibaldi’s leven, waaronder zijn aankomst in Pisa nadat hij in de Aspromonte (Calabrië) gewond was geraakt (waar dit liedje over gaat).

Garibaldi & Anita in Ravenna

Toen Garibaldi in september 1859 in Ravenna kwam, om de resten van zijn geliefde Anita op te halen, die tien jaar geleden in de buurt van de stad overleed, besloot de gemeente Ravenna hem tot ereburger te maken.

Ook moest er een standbeeld komen, een taak die na een ontwerpwedstrijd werd toevertrouwd aan Giulio Franchi, die echter pas jaren na Garibaldi’s dood aan de slag ging met een blok marmer uit Carrara.

Aan Garibaldi’s voeten zie je vier basreliëfs: de slag bij Vascello (tijdens het beleg van Rome in 1849), de slag bij Sant’Antonio del Salto in Argentinië, de aankomst van Garibaldi met een stervende Anita aan de kust van Magnavacca en de slag bij Dijon (waar Garibaldi’s zoon Ricciotti de enige Pruisische vlag veroverde die tijdens de oorlog verloren was gegaan).

Het beeld zou eigenlijk een plekje krijgen op het plein voor de San Francesco, maar veel inwoners van Ravenna vonden dat Garibaldi niet voor een kerk kon staan. Het probleem werd opgelost toen men besloot het bronzen beeld van paus Alexander VII te vervangen door dat van Garibaldi, zodat hij verder van de kerk kwam te staan, met zijn rug ernaartoe.

Garibaldi’s blik werd zo gericht op de Via Mazzini. In 1935 werd het hele gebied heringericht en kreeg Garibaldi zijn huidige plek op het naar hem vernoemde plein, naast het Teatro Comunale.

Ravenna heeft ook een Piazza Anita Garibaldi, met een monument dat is gewijd aan ‘moglie e compagna di gloria e di sventura di Giuseppe Garibaldi’ – Garibaldi’s geliefde echt- en strijdgenote – én aan alle ‘ravennati che morirono sul patibolo, nelle carceri, in guerra e in esilio’ – waarmee het ook een monument voor de vrijheid werd.

Het beeld is ontworpen door de Florentijnse beeldhouwer Cesare Zocchi. Het werd onthuld op 10 september 1888, in aanwezigheid van koning Umberto I.

Garibaldi & Anita in Rome

In Rome vind je Garibaldi en Anita gezamenlijk op de Gianicolo, in 1848 het centrum van de strijd voor de eenheid. Giuseppe Garibaldi voerde de nationalisten aan, tegen de Franse troepen, die zwaar kanonnengeschut inzetten.

Het beeld, dat op 20 september 1895 werd onthuld, precies vijfentwintig jaar na de inname van Rome, is een creatie van Emilio Gallori. Op de sokkel zie je de Italiaanse tekst Roma o morte – Rome of de dood, een van Garibaldi’s favoriete strijdkreten. Uiteindelijk werd zijn inzet beloond: in 1870 werd Rome de hoofdstad van een verenigd Italië.

Leuk om te weten is dat Garibaldi vanaf zijn bronzen paard in eerste instantie letterlijk neerkeek op het Vaticaan. Na het ondertekenen van het Verdrag van Lateranen, in 1929, werd Garibaldi op verzoek van het Vaticaan gedraaid, zodat hij uitkijkt over de Gianicolo. Het Vaticaan had er echter geen rekening mee gehouden dat Garibaldi’s paard nu zijn achterwerk aan de paus toont…

Sinds 4 juni 1932 staat Giuseppe Garibaldi niet meer in zijn eentje boven op de heuvel: in dat jaar schonk Brazilië een ruiterstandbeeld van Anita aan de stad Rome. Mario Rutelli vereeuwigde Anita in amazonezit, met een pistool en haar pasgeboren zoontje Menotti.

Het monument dient, zoals we hierboven al vertelden, ook als graf voor Anita Garibaldi. Het werd ook op de Gianicolo geplaatst, in de schaduw van haar man, maar daardoor niet minder aanwezig…

Garibaldi in Turijn

Een standbeeld van Garibaldi kan in de eerste hoofdstad van Italië natuurlijk niet ontbreken. Garibaldi staat hier aan de Po, tussen de Corso Cairoli en de Lungo Po Armanzo Diaz, met uitzicht op de Via dei Mille.

Het sprekende beeld is een creatie van Odoardo Tabacchi, die de nationale held op een rots poseerde, als verwijzing naar Caprera. Aan zijn voet rusten een leeuw, als symbool van de kracht van het volk, en een met een laurierkrans gekroonde vrouw, als symbool voor Italië. Op de sokkel prijkt ook het symbool van Turijn: il toro, oftewel de stier.

Garibaldi in Venetië

Bijna aan het einde van de wijk Castello vind je het stadspark van Venetië, de Giardini Pubblici. Het park werd aangelegd door Napoleon, die er een stuk moeras voor droog moest laten leggen. Nu kun je er wandelen, picknicken en hardlopen onder toeziend oog van Garibaldi, die er sinds 1887 staat, vereeuwigd in brons.

Het beeld werd gemaakt door Augusto Benvenuti, die Garibaldi net als zijn collega in Turijn op een rots poseerde, als verwijzing naar het eiland Caprera. Aan Garibaldi’s voeten ligt een leeuw, niet alleen als symbool voor de kracht van het volk maar ook en vooral als hét symbool van Venetië.

Aan de andere kant zie je nog een bronzen figuur; een soldaat met een geweer. Volgens de Venetianen zou dit stadgenoot Giuseppe Zolli zijn, die deelnam aan de expeditie van I Mille.

Ook de dichtbijgelegen Via Garibaldi, de breedste straat van Venetië, werd ontworpen door Napoleon, die in 1808 het hier gelegen kanaal liet dempen, waardoor er ruimte ontstond voor winkels, bars en restaurants.

Nog een aantal prachtige plaatjes van Garibaldi, vereeuwigd in brons of marmer:

Campiglia Marittima
Como
Foligno
Iseo
Loreto
Lucca
Rovigo
Siena
Todi
Udine
Verona
Vicenza

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ciao tutti is hét startpunt voor je vakantie naar Italië, bomvol persoonlijke tips. Buon viaggio!

autohuur italië
Bol AlgemeenBol Algemeen