Fabbri – de heerlijke historie van de bekende blauwwitte pot met kersen op siroop
Wist je dat een van de bijnamen van Bologna la dotta, de geleerde, is? In 1088 werd in Bologna namelijk de eerste universiteit ter wereld opgericht en sindsdien is de stad een broedplaats van kennis en cultuur.
Het is dan ook geen wonder dat Bologna enkele van de mooiste en indrukwekkendste bibliotheken van Italië herbergt. Meer nog dan verzamelingen boeken zijn het levendige culturele ontmoetingsplekken. In dit artikel nemen we je mee naar de bijzonderste bibliotheken van Bologna en andere steden in Emilia-Romagna.
Biblioteca Salaborsa
In het prachtige Palazzo d’Accursio vind je de Biblioteca Salaborsa (Piazza del Nettuno 3). Dit gebouw in het hart van de stad heeft door de eeuwen heen gediend als marktplaats, basiliek, fort en zelfs als botanische tuin.
Aan het einde van de negentiende eeuw werd het omgetoverd tot een handelscentrum, met als pronkstuk de Sala Borsa, een elegante beurshal van glas en ijzer, geïnspireerd op de Beurs van Parijs en de iconische Galleria Vittorio Emanuele II in Milaan. Destijds een futuristisch hoogstandje en nu nog steeds een lust voor het oog.
Toen het handelsverkeer afnam, kreeg het gebouw een tweede leven en groeide het uit tot een veelzijdige ontmoetingsplek, van sporthal, theater en bank tot de bruisende bibliotheek die het nu is.
De Biblioteca Salaborsa is een levendige plek, waar niet alleen boekenliefhebbers hun hart ophalen, maar waar je ook terecht kunt voor tentoonstellingen, lezingen en inspirerende workshops. De jongste bezoekers kunnen zich uitleven in de Salaborsa Ragazzi, een speciale kinderafdeling vol verhalen en de nieuwste multimedia.
Alsof dat nog niet genoeg is, is de Biblioteca Salaborsa ook architectonisch een pareltje. Kijk op de overdekte binnenplaats omhoog en bewonder de prachtige glazen koepel, maar vergeet vooral niet omlaag te kijken. Onder de glazen vloer ontdek je archeologische resten die teruggaan tot de Etruskische nederzetting Felsina en het Romeinse Bononia. Hier wandel je letterlijk over de geschiedenis!
Biblioteca dell’Archiginnasio
De Biblioteca dell’Archiginnasio (Piazza Galvani 1) mag natuurlijk niet ontbreken in dit lijstje. Deze bibliotheek is gevestigd in het oudste gebouw van de Universiteit van Bologna en herbergt een indrukwekkende collectie manuscripten en andere bijzondere werken. Maar zelfs als je geen letter leest, is deze plek een absolute must see.
De met fresco’s versierde zalen zijn simpelweg adembenemend. Hier smelten kennis, kunst en geschiedenis samen in een betoverend decor. Een uitgebreid verslag van deze prachtige bibliotheek lees je in dit artikel.
Biblioteca Universitaria di Bologna
In het prachtige Palazzo Poggi vind je de Biblioteca Universitaria di Bologna (Via Zamboni 33-35). De universiteitsbibliotheek heeft haar imposante collectie grotendeels te danken aan twee schenkingen.
In 1712 richtte wetenschapper Luigi Ferdinando Marsili het Istituto delle Scienze op en schonk hij zijn waardevolle verzamelingen, waaronder negenhonderd oosterse manuscripten, aan het instituut. Zo legde hij de basis voor wat een van de meest prestigieuze bibliotheken ter wereld zou worden.
Ongeveer veertig jaar later breidde paus Benedictus XIV de bibliotheek uit met vijfentwintigduizend boeken en vierhonderdvijftig manuscripten en opende hij de deuren voor het publiek.
In de loop der jaren groeide de collectie gestaag, waardoor de bibliotheek moest worden uitgebreid. Allereerst met de bouw van de iconische Aula Magna, een imposante leeszaal ontworpen door architect Carlo Francesco Dotti, van vijfendertig meter lang en elf meter breed.
Het plafond wordt ondersteund door vier zuilen met Korinthische kapitelen. De ruimte is ingericht met antieke boekenkasten van massief notenhout. In de bovenste delen van de zaal staan achtentwintig terracotta bustes van beroemde figuren uit de oudheid, zoals Homerus, Cicero en Hippocrates.
Toen de Universiteit van Bologna in 1885 van het Archiginnasio naar Palazzo Poggi verhuisde, kreeg de bibliotheek van het Istituto delle Scienze de status van universiteitsbibliotheek. Sindsdien is het een belangrijk academisch kenniscentrum met een collectie van meer dan een miljoen werken, waaronder de Rotulo 2, het oudste rolmanuscript ter wereld, dat de volledige tekst van de Thora bevat, en dit bijzondere kookboek.
Tijdens een rondleiding ontdek je ook een unieke portrettengalerij, mooi gerestaureerde zestiende-eeuwse fresco’s en de houtsnijwerken en aquarellen van de Bolognese natuuronderzoeker Ulisse Aldrovandi.
met dank aan de Biblioteca Universitaria di Bologna voor een aantal foto’s
Biblioteca Italiana delle Donne
De Biblioteca Italiana delle Donne (Via del Piombo 5) is de grootste en belangrijkste bibliotheek van Italië op het gebied van vrouwencultuur, genderstudies en feminisme.
Eind jaren zeventig richtte de Associazione Orlando, een groep maatschappelijk en politiek actieve vrouwen, deze bibliotheek op om genderdiversiteit te bevorderen en de rol van vrouwen in het publieke debat te versterken.
Ze kozen een oud klooster om de Biblioteca delle Donne in te vestigen, het Complesso di Santa Cristina. Dat het ooit een prestigieus klooster was, zie je nog steeds aan de verfijnde decoraties en het fresco van de kruisiging in de eetzaal.
Door de jaren heen is de bibliotheek uitgegroeid tot een levendig, multidisciplinair en meertalig kenniscentrum met een bijzondere collectie boeken, tijdschriften en multimediamaterialen.
De bibliotheek bestrijkt een breed scala aan thema’s, zoals feminisme en het ontstaan van vrouwenbewegingen, lichaam en seksualiteit, mode, politiek, literatuur, film en nog veel meer. Je vindt er biografieën en autobiografieën van invloedrijke vrouwen en unieke historische werken, zoals La nobiltà delle donne van Lodovico Domenichi, uit 1549.
foto’s: Biblioteca delle Donne
Een bijzonder onderdeel is de Emeroteca, een archief met meer dan zevenhonderd tijdschriften, waaronder historische feministische uitgaven als La donna en Il Giornale delle donne, maar ook moderne bladen zoals DWF en Effe.
Voor jongere lezers is er de Biblioteca di Sofia, een unieke collectie van bijna vierduizend kinder- en jeugdboeken, voornamelijk geschreven door vrouwelijke auteurs in verschillende talen. Hier vind je zowel moderne verhalen als eerste edities van klassiekers als Little Women en Alice in Wonderland. Ook bevat de collectie oude schoolboeken en gedragsgidsen, die de oude rolpatronen van meisjes en vrouwen door de eeuwen heen laten zien.
Casa Carducci
Aan het levendige Piazza Giosuè Carducci ligt Casa Carducci, het voormalige woonhuis van dichter Giosuè Carducci. Dit prachtige pand is vandaag de dag zowel een museum als een kenniscentrum, waar je wordt ondergedompeld in het leven en werk van deze literaire grootheid, omringd door Italiaanse en Europese literatuur uit de negentiende en twintigste eeuw.
De collectie is ronduit indrukwekkend. Ruim vijfendertigduizend brieven, manuscripten en foto’s bieden een fascinerend kijkje in Carducci’s wereld. Daarnaast zorgen krantenartikelen en persoonlijke memorabilia voor een levendig beeld van de tijd waarin hij leefde.
Casa Carducci is echter meer dan alleen een eerbetoon aan de dichter. De bibliotheek telt ruim veertigduizend boeken, variërend van Italiaanse en buitenlandse literatuur tot geschiedenis, kunst en filologie.
Het huis zelf kent eveneens een rijke geschiedenis. Oorspronkelijk was het een zestiende-eeuws oratorium en kerk, verbonden aan de Confraternita di Santa Maria della Pietà, ook wel het Piombo-broederschap genoemd.
Na een allesverwoestende brand in 1712 werd het complex herbouwd en voorzien van nieuwe decoraties en altaren. In de negentiende eeuw werd het een statig woonhuis, gekocht en verbouwd door de welgestelde familie Stoffer Rubini. Carducci koos in 1890 voor deze plek vanwege de rust en de ruimte voor zijn immense boekencollectie. Hier woonde hij samen met zijn vrouw Elvira en hun dochters, tot aan zijn dood in 1907.
Een bezoek aan Casa Carducci is een reis door de tijd, een unieke kans om letterlijk binnen te stappen in de wereld van een groot dichter.
foto’s: Casa Carducci
Biblioteca Istituto Storico Parri
Het Istituto Storico Parri (Via Sant’Isaia 18) is dé plek om te ontdekken hoe Italië zich door roerige tijden heeft geworsteld.
De bibliotheek is vernoemd naar oud-premier Ferruccio Parri, een voorvechter van het behoud van de Italiaanse verzetsgeschiedenis, en herbergt een indrukwekkende collectie over de Eerste en Tweede Wereldoorlog, het fascisme, antifascisme, de bevrijding en de Italiaanse Republiek. Zo zijn hier bijvoorbeeld de originele archieven van de Associazione Nazionale Partigiani d’Italia te vinden.
Hier duik je niet alleen in archieven vol historische documenten, pamfletten, tijdschriften en kranten, maar ook in unieke beelden en foto’s. Bewonder de meeslepende collectie van het Imperial War Museum of bekijk de bijzondere filmfragmenten uit de Fondazione Home Movies, die een fascinerend kijkje bieden in de bevrijding van Bologna en het dagelijkse leven tijdens en na de oorlog.
Sinds 2003 is het Istituto Storico Parri gevestigd in het voormalige klooster van San Mattia, een historisch pareltje uit 1259 dat eeuwenlang een centrale rol speelde in het religieuze en sociale leven van Bologna. Na de Franse overheersing in 1799 verloor het klooster zijn religieuze functie en werd het achtereenvolgens gebruikt als militaire opslagplaats en als school. Dankzij zorgvuldige restauraties straalt het nog steeds zijn eeuwenoude charme uit.
In 2013 fuseerde het instituut met drie andere onderzoekscentra en groeide het uit tot een toonaangevend kenniscentrum. Hier draait het niet alleen om archiefbeheer en onderzoek, maar ook om hoe geschiedenis vandaag de dag leeft in de samenleving. Door tentoonstellingen, evenementen en educatieve programma’s maakt het instituut geschiedenis toegankelijk voor een breed publiek.
foto’s: Istituto Storico Parri
Biblioteca Amílcar Cabral
De Biblioteca Amílcar Cabral (Via San Mamolo 24) heeft onderdak gevonden in Villa Caldesi, ook wel Casa dell’Angelo (‘huis van de engel’) genoemd. Dit historische gebouw maakte ooit deel uit van het middeleeuwse klooster Santa Maria degli Angeli.
Ondanks ingrijpende verbouwingen in de negentiende en twintigste eeuw zijn er nog steeds sporen van het oorspronkelijke complex zichtbaar. Van de kerk is een portiek met zes bogen bewaard gebleven, met terracotta decoraties, ronde medaillons en kapitelen in renaissancestijl.
Daarnaast is een vijftiende-eeuws tweelichtvenster met terracotta reliëfs nog intact en op de gevel aan de Via San Mamolo prijkt een sierlijke engel, die het gebouw zijn bijnaam gaf.
De bibliotheek draagt de naam van Amílcar Cabral, een sleutelfiguur in de Afrikaanse dekolonisatiebeweging. Hij was de drijvende kracht achter de onafhankelijkheid van Guinea-Bissau en Kaapverdië. In 1973 werd hij, vlak voordat zijn missie werd voltooid, vermoord, maar zijn nalatenschap leeft nog altijd voort.
De bibliotheek bevat voornamelijk werken in de Italiaanse taal, maar ook belangrijke publicaties in het Engels en Frans. Naast een uitgebreide boekencollectie vind je er een gevarieerd programma met lezingen, boekpresentaties, seminars en tentoonstellingen. Een inspirerende plek voor iedereen met interesse in geschiedenis en wereldwijde maatschappelijke ontwikkelingen.
foto’s: Biblioteca Amílcar Cabral
Ontdek de magie van beeld en geluid
Bologna is niet alleen beroemd om haar historische bibliotheken, maar ook om culturele instellingen die kunst, film en muziek vieren, zoals de Cineteca di Bologna en het Museo Internazionale e Biblioteca della Musica.
Cineteca di Bologna
Iedereen met een passie voor film kan in de Cineteca di Bologna zijn hart ophalen. De cineteca is wereldwijd bekend om het pionierswerk op het gebied van filmrestauratie.
Ook heeft deze plek een belangrijke rol gespeeld in het bewaren van filmgeschiedenis. Elk jaar brengt het festival Il Cinema Ritrovato filmliefhebbers samen om te genieten van vergeten parels en schitterend gerestaureerde klassiekers, deels onder de Bolognese sterrenhemel.
In dit levendige filmcentrum vind je de Biblioteca Renzo Renzi, een gratis toegankelijke plek voor iedereen die meer wil weten over film en fotografie. Het is een waar paradijs voor zowel filmwetenschappers als nieuwsgierige bezoekers.
Je vindt er een indrukwekkende collectie boeken en tijdschriften én bijzondere archieven. Hier werd bijvoorbeeld jarenlang gewerkt aan de digitalisering en catalogisering van het archief van Charlie Chaplin. Ook de archieven van filmiconen als Pier Paolo Pasolini en Vittorio De Sica zijn hier opgeslagen.
Daarnaast is er een afdeling fotografie, met meer dan drie miljoen afbeeldingen, vooral van de geschiedenis van Bologna en de filmwereld, een enorme collectie filmposters en de grootste homevideo-collectie van Italië.
Of je nu een doorgewinterde filmfan bent of gewoon van cinema houdt, de Cineteca di Bologna is dé plek om de magie van film in al zijn vormen te beleven.
foto’s: Cineteca di Bologna
Museo Internazionale e Biblioteca della Musica
Als muziekliefhebber geniet je volop in het Museo Internazionale e Biblioteca della Musica, in het historische Palazzo Sanguinetti (Strada Maggiore 34), vlak bij de twee scheve torens van Bologna.
Het museum herbergt een imposante collectie muziekinstrumenten, manuscripten en portretten van beroemde componisten. Daarnaast worden er regelmatig concerten en muzikale evenementen georganiseerd, waardoor de muziekgeschiedenis nog meer tot leven komt.
Het is een van de belangrijkste muziekbibliotheken ter wereld, met zo’n honderdduizend werken, van bijzondere incunabelen tot manuscripten van grote componisten, zoals Il Barbiere di Siviglia van Rossini en een indrukwekkende verzameling libretto’s en brieven van muziekiconen.
De collectie bevat echte pareltjes, zoals Harmonice Musices Odhecaton A. (de eerste gedrukte muziek met losse zetletters uit 1501) en VI Libro dei Madrigali van Monteverdi (1614).
De basis van de bibliotheek werd gelegd door pater Giambattista Martini, een van de grootste muziekkenners van de achttiende eeuw. Zijn enorme collectie werd later verder aangevuld met schenkingen, waaronder manuscripten van de componist Ottorino Respighi.
De componist Stanislao Mattei wist te voorkomen dat de Franse bezetter de bibliotheek in beslag nam en in 1827 werd deze geschonken aan de stad Bologna.
Bibliothecaris Gaetano Gaspari leidde de catalogisering van de collectie in drie categorieën: muziektheorie, muzikale praktijk en libretto’s. Tegenwoordig is zijn handgeschreven catalogus gedigitaliseerd en ook online beschikbaar.
foto: Museo Internazionale e Biblioteca della Musica
Andere bijzondere bibliotheken in Emilia-Romagna
Bologna is niet de enige stad in Emilia-Romagna met bijzondere bibliotheken. Ook in andere steden zijn er verborgen pareltjes te ontdekken. We nemen je mee naar een aantal unieke bibliotheken in de regio.
Biblioteca Estense in Modena
In Modena mag een bezoek aan de Biblioteca Estense (Palazzo de Musei, Largo Porta Sant’Agostino 337) niet ontbreken. Deze bibliotheek werd door de familie Este opgericht in Ferrara, maar in 1598 verhuisde de familie naar Modena. Natuurlijk ging de kostbare collectie met hen mee.
Door de enorme passie van de Estes voor het verzamelen van kennis, groeide de bibliotheek in de renaissance uit tot een van de belangrijkste humanistische bibliotheken van Europa.
De planken werden gevuld met schitterende middeleeuwse boeken, vroege drukken en oude atlassen. Toen Italië in de negentiende eeuw een eenheid werd, fuseerde de Biblioteca Estense met de Universiteitsbibliotheek, wat de verzameling verrijkte met filosofische, juridische en wetenschappelijke werken. Nu staat de bibliotheek bekend als de Biblioteca Estense Universitaria, die sinds 2015 deel uitmaakt van de Gallerie Estensi.
De Biblioteca Estense herbergt een van de indrukwekkendste collecties van Italië, met als pronkstuk de Bibbia di Borso d’Este, een prachtige bijbel in twee delen, vol met prachtige miniatuurschilderingen. Een waar meesterwerk uit de renaissance!
foto’s: Biblioteca Estense Universitaria
Biblioteca Palatina in Parma
In Parma vergaap je je als boekenliefhebber aan de Biblioteca Palatina in het Palazzo della Pilotta, die zowel qua collectie als qua uitstraling tot de verbeelding spreekt. Door de eeuwen heen is de Biblioteca Palatina namelijk uitgegroeid tot een onmiskenbare bron van literatuur, geschiedenis en kunst.
In 1761 begon hertog Filippo di Borbone met het creëren van deze schat aan kennis, door theoloog Paolo Maria Paciaudi uit Turijn aan te stellen als bibliothecaris. Paciaudi had als missie om het onderwijs nieuw leven in te blazen in een gebied waar cultuur sterk in verval was geraakt.
Omdat er geen bestaande boekencollectie was, moest Paciaudi de bibliotheek vanaf nul opbouwen. Hij correspondeerde met duizenden mensen en reisde door heel Europa op zoek naar waardevolle werken. Ook ontwierp hij een innovatief systeem om boeken te ordenen. In 1769 werd de bibliotheek officieel geopend in aanwezigheid van keizer Jozef II van Oostenrijk.
Met meer dan zevenhonderdduizend boeken, manuscripten en prenten behoort de Biblioteca Palatina tot de topbibliotheken van Italië. De collectie is verdeeld over vier zalen, elk met een eigen verhaal.
De Galleria Petitot kreeg de naam van de gelijknamige Franse architect, die de prachtige eikenhouten boekenkasten ontwierp. In de Salone Maria Luigia, vernoemd naar de hertogin van Parma, vind je een majestueus standbeeld van deze dame.
De Sala Dante dankt haar naam aan de beroemde dichter en is versierd met prachtige fresco’s. Tot slot is er de Sala De Rossi, vernoemd naar filosoof Giovanni Bernardo De Rossi, die Hebreeuwse teksten en gedichten schreef.
Ook de moeite waard is de bibliotheek van het Monastero di San Giovanni Evangelista in Parma.
Biblioteca Malatestiana in Cesena
De absolute trots van Cesena is de Biblioteca Malatestiana (Piazza Bufalini 1). Sinds 2005 staat deze bijzondere bibliotheek op Unesco’s lijst met documentair erfgoed, het Memory of the World Register. In deze blog lees je er meer over.
foto’s: Biblioteca Malatestiana
Biblioteca Gambalunga in Rimini
De Biblioteca Gambalunga (Via Gambalunga 27) in Rimini werd in 1619 opgericht dankzij de gulle nalatenschap van de in Rimini geboren Alessandro Gambalunga. In 1610 begon hij met de bouw van het prachtige Palazzo Gambalunga, waar hij zijn imponerende bibliotheek vestigde.
Hij kocht boeken in Venetië, liet ze binden in zijn eigen atelier en opende zijn collectie voor iedereen die wilde studeren. In zijn testament legde hij vast dat de bibliotheek altijd openbaar moest blijven. Ook zorgde hij voor een jaarlijks fonds voor onderhoud en nieuwe boeken.
Toen Gambalunga in 1619 overleed, erfde Rimini niet alleen zijn boeken, maar ook het magnifieke gebouw, met de eerste openbare stadsbibliotheek van Italië, toegankelijk voor alle burgers, ongeacht hun achtergrond.
Vandaag de dag is de Biblioteca Gambalunga nog steeds een levendig cultureel centrum. Omringd door het groen van de binnentuin kun je heerlijk ontspannen met een boek, de walnotenhouten boekenkasten bewonderen of de prachtige beeldhouwwerken bekijken.
Een van de bijzonderste werken in bezit van de bibliotheek, is het manuscript van Dantes Divina Commedia van de Venetiaanse aristocraat Iacopo Gradenigo, die de opdracht gaf Dantes werk te kopiëren, om zo de nalatenschap van Dante in ere te houden. Vanwege zowel de prestigieuze opdrachtgever als de rijke iconografie wordt dit manuscript beschouwd als een zeldzaam meesterwerk.
Naast ruim vierhonderdduizend boeken beschikt de Biblioteca Gambalunga over een fotoarchief van maar liefst anderhalf miljoen afbeeldingen, dat de geschiedenis van Rimini tot leven wekt, van de eerste amateurfoto’s van vakanties aan zee tot foto’s van belangrijke gebeurtenissen in de twintigste eeuw, zoals de aardbeving van 1916, het fascisme en de oorlog. Een unieke verzameling die je ook deels virtueel kunt bekijken!
foto’s: Biblioteca Gambalunga
Biblioteca Classense in Rimini
Tot slot is de Aula Magna van de Biblioteca Classense na restauratiewerkzaamheden weer open voor het publiek, waardoor je als bezoeker toegang krijget tot een van de meest prestigieuze ruimtes van de bibliotheek.
De Aula Magna is een van de mooiste barokke bibliotheken ter wereld. Bij binnenkomst wordt je blik meteen gevangen door de rijkdom van de decoraties én de kostbare collectie boeken die met zorg werd samengesteld door abt Pietro Canneti. Er worden veel rondleidingen georganiseerd om deze unieke plek te ontdekken.
foto’s: Biblioteca Classense
