Cesena – stad van twee pausen en de prachtige Biblioteca Malatestiana

De bijnaam van Cesena is ‘de stad van de twee pausen’. Maar liefst twee pausen zijn in deze relatief onbekende stad in Emilia-Romagna geboren en getogen: Pius VI (die paus was van 1775 tot 1799) en Pius VII (die van 1800 tot 1823 op de pauselijke troon zat). Van Pius VI is een bronzen beeld gemaakt dat nu in de nis van het Palazzo del Ridotto prijkt.

In het gebouw tegenover dit palazzo vind je de absolute trots van Cesena, de Biblioteca Malatestiana. Sinds 2005 is deze bijzondere bibliotheek opgenomen op Unesco’s lijst met documentair erfgoed, het Memory of the World Register.

De historie van de Biblioteca Malatestiana

Dit stukje erfgoed is vernoemd naar de invloedrijke familie Malatesta, die tussen 1295 en 1500 de dienst uitmaakte in Cesena. De laatste Malatesta die in Cesena de scepter zwaaide, was Malatesta Novello. In de vijftiende eeuw gaf hij opdracht om een bibliotheek te bouwen in het klooster van de Franciscanen.

De bouw van de leeszaal begon in 1447, naar een ontwerp van Matteo Nuti. Het resultaat was de Aula del Nuti, die de vorm had van een basiliek met drie schepen en zo was geplaatst dat er de hele dag door zoveel mogelijk licht binnen kon komen. Dit was niet alleen handig om bij te kunnen lezen, maar het bracht het gebruik van kaarsen terug en daarmee ook het risico op brand.

In de middeleeuwen werden boeken gekopieerd en bewaard in kloosters. Alleen de geestelijken hadden toegang tot deze werken, maar Novello stond wat anders voor ogen. Geïnspireerd door het opkomende humanisme vond hij dat niet alleen de monniken bij de geschriften moesten kunnen, maar dat dit ook voor de burgers (lees wetenschappers en intellectuelen) moest gelden.

Hij gaf opdracht dat de verantwoordelijkheid voor de bibliotheek bij zowel de stedelijke bestuursorganen als bij het klooster zou komen te liggen en daarmee werd het de eerste gemeentelijke bibliotheek in Italië.

Twee sleutels als beveiliging

Om de veiligheid van de kostbare boeken te waarborgen, werden er twee sloten op de deur gemaakt zodat er twee sleutels nodig waren, een voor de gemeente en een voor het klooster. De een had altijd de ander nodig om binnen te komen en zo kon niemand de boeken stelen. Dit bleek een goed idee want in de eeuwen erna was er vaak onenigheid tussen het klooster en de gemeente.

Het klooster en de bibliotheek overleefden de Franse bezetting – toen het gebouw als kazerne werd gebruikt. In 1807 werd de Biblioteca Malatestiana in de oorspronkelijke staat hersteld. In dezelfde tijd werd er binnen het klooster tegenover de oude bibliotheek nog een nieuwe gebouwd, de Malatestiana Nuova, die in de loop van de negentiende eeuw geleidelijk werd uitgebreid.

Waardevolle manuscripten, boeken en brieven

De Biblioteca Malatestiana herbergt, verdeeld over de oude en de nieuwe bibliotheek, bijna driehonderdtachtigduizend banden, waaronder duizenden uiterst waardevolle manuscripten, kranten, tijdschriften, foto’s, brieven en artikelen.

In de kloostergangen word je al in de stemming gebracht door allerlei informatie over de familie Malatesta. Om de hoek kijk je links door de open deuren van de nieuwe bibliotheek waar, naast kasten vol boeken, ook vitrines staan met bijzondere exemplaren zoals negentiende-eeuwse miniatuuruitgaven van boeken van onder anderen Galileo, Petrarca en Dante en een vijftiende-eeuws exemplaar van Vitae Parallelae van Plutarchus dat nog door Malatesta Novello zelf besteld is.

De Indische olifant is niet bang voor muggen

Allemaal heel indrukwekkend maar je komt natuurlijk voor de oude bibliotheek aan de overkant van de gang. Boven de zware deur is op een timpaan een olifant afgebeeld, het symbool van de Malatesta-familie, met de tekst: Elephas Indus culices non timet oftewel ‘de Indische olifant is niet bang voor muggen’.

De gids vertelt dat je achter in de ruimte moet blijven en dat je niets aan mag raken. Alle condities, zoals temperatuur en luchtvochtigheid, worden nauwlettend gemonitord om de optimale omgeving te creëren.

Met de twee originele sleutels opent de gids de deur en mag je naar binnen. Je blik glijdt over de twee keer negenentwintig banken achter elkaar waaraan gelezen kon worden uit boeken die vastgeketend waren, om diefstal te voorkomen en ook om alle werken op de juiste volgorde te houden.

Van zulke zogenaamde kettingbibliotheken zijn er wereldwijd nog maar twee andere in originele staat; een in het Britse Hereford en de andere in de Walburgiskerk in Zutphen.

Erfenis van Malatesta Novello

Op de grond achter het koord ligt een opvallende witte tegel met de tekst: Mal(atesta) Nov(ellus) Pan(dulphi) fil(ius) Mal(atestae) nep(os) dedit, ‘gegeven door Malatesta Novello zoon van Pandolfo neef van Malatesta’. Zo is er na een kleine zeshonderd jaar nog altijd geen enkele twijfel aan wie we deze bibliotheek te danken hebben…

Piazza del Popolo

Cesena heeft naast deze bijzondere bibliotheek nog meer bezienswaardigheden. Het pittoreske Piazza del Popolo had in de loop der tijd meerdere gedaantes. De aanleg van het plein in zijn huidige vorm is te danken aan Andrea Malatesta, de fontein in het midden werd in 1588 gemaakt door Francesco Masin.

Tot aan de eenwording van Italië was het een gesloten plein maar nu is het aan één kant open. Een van de lange zijdes wordt in beslag genomen door het stadhuis met loggia en de Rocchetta di Piazza, een enorme bakstenen muur van ruim twintig meter hoog met boven op de Venetiaanse loggia, met aan het eind de Torrione del Nuti (net als de eerder genoemde aula vernoemd naar architect Matteo Nuti).

De muur werd als verdedigingswerk in de vijftiende eeuw toegevoegd aan het erachter gelegen fort Rocca Malatestiana. In het gebouw is nu het museum voor natuurwetenschappen gevestigd.

Rocca Malatestiana

Het fort werd in opdracht van Galeotto I Malatesta in 1380 gebouwd. Vanaf het Piazza del Popolo kun je door een poort in de Rochetta di Piazza een pad naar boven volgen om de Rocca Malatestiana te bereiken.

Deze Rocca bestaat uit twee grote gebouwen; de Torre Maschio, de lange en vierkante mannelijke toren, en de Torre Femmina, de rechthoekige en gedrongen vrouwelijke toren. Daaromheen staat een vijfhoekige ommuring met bastions. Je kunt over de muren lopen en van het uitzicht genieten, maar het is ook mogelijk om de muren van de binnenkant te bekijken.

Een kleine deur geeft toegang tot de gangen die leiden naar ruimtes van waar eventuele aanvallers snel gezien en zo nodig met kanonnen beschoten konden worden. Mochten de aanvallers toch binnen weten te dringen. dan had men ook daar rekening mee gehouden. Zo is in een van de gangen een grote vierkante kuil gegraven die afgedekt kon worden en kon dienen als valkuil.

Een stuk verder is een lange lage gang waarin overeind lopen onmogelijk is. Deze is met opzet zo gemaakt zodat een indringer zijn hoofd moest buigen en dus niet in staat was om zich te verdedigen.

Tot het einde van de achttiende eeuw behield het fort zijn militaire functie maar begin negentiende eeuw werden de Torre Maschio, de Torre Femmina en de Torrione del Nuti omgebouwd tot gevangenis. Dat zou zo blijven tot 1969.

Sinds 2010 wordt de binnenplaats gebruikt voor concerten en feesten. In de Torre Femmina huist tegenwoordig het museum voor de geschiedenis van de landbouw, in de Torre Maschio worden originele harnassen en zadels tentoongesteld.

De kathedraal van Cesena

Weer beneden steek je het Piazza del Popolo over en neem je de Via Zeffirino Re. Je loopt richting het Piazza Almerici, met het vijftiende-eeuwse Palazzo del Ridotto, met het eerder genoemde bronzen beeld van Pius VI.

Het was de zetel van de gemeentelijke vertegenwoordigers en vanaf 1722 een ontmoetingsplaats voor de edelen van Cesena. Tegenwoordig vind je er de gemeentelijke kunstgalerie, de Galleria del Ridotto.

Neem tot slot nog een kijkje bij de Duomo van Cesena, de Cattedrale di San Giovanni Battista, die in 1385 werd gebouwd, in opdracht van Andrea Malatesta. Het is de belangrijkste plaats van katholieke eredienst in Cesena en sinds 1986 staat hier dan ook de bisschoppelijke zetel van het bisdom Cesena-Sarsina.

De bronzen deur illustreert de deugden van Johannes de Doper. Binnen in de kerk zie je links de kapel van de Madonna del Popolo van Pietro Carlo Borboni, met een prachtig fresco van Corrado Giaquinto.

Betrapt in de biechtstoel

Pikant feit is dat op 1 juni 2008 op bevel van de bisschop een eeuwenoude kerkelijke maatregel van stal werd gehaald; een messa riparatrice, een ‘herstellende mis’. Die was nodig om de immateriële schade aan de kerk te herstellen die was ontstaan nadat een stelletje in een biechtstoel betrapt werd terwijl ze de liefde bedreven. Een groot schandaal, zeker in de stad van twee pausen…