Luca Signorelli – de mooiste werken van deze grootse schilder uit Cortona

Cortona viert deze zomer de vijfhonderdste sterfdag van Luca Signorelli met Signorelli 500, een prachtige expositie waarin het werk van deze schilder uit de renaissance centraal staat. Ter ere van deze expositie treden we in dit artikel virtueel in de voetsporen van Signorelli en bewonderen we zijn werk in onder meer Città di Castello, Orvieto en Rome.

Thuis in Cortona

Luca Signorelli werd halverwege de vijftiende eeuw geboren in Cortona (Toscane), als Luca d’Egidio di Ventura. Hij overleed in 1523, eveneens in Cortona, waar hij ligt begraven in de San Francesco.

In het lokale Museo Diocesano, aan het Piazza del Duomo, kun je verschillende werken bewonderen van Luca Signorelli, waaronder zijn De communie van de apostelen uit 1512 en De klaagzang bij de dood van Christus (in het Italiaans compianto genoemd) uit 1502.

Hoewel hij trouw bleef aan zijn geboorteplaats en er veel tijd doorbracht, reisde hij ook naar een aantal andere plaatsen in Toscane, Umbrië en Le Marche – en naar Rome – om de mooiste schilderingen te realiseren, waarvan je er tot op de dag van vandaag nog heel wat kunt bewonderen op de plek waar Signorelli ze schilderde.

In de leer bij Piero della Francesca in Arezzo

Signorelli ging waarschijnlijk al op jonge leeftijd in de leer bij Piero della Francesca, in diens bottega in Arezzo. Dat weten we dankzij Giorgio Vasari, die de biografie van veel kunstenaars optekende en zo ook die van Luca Signorelli.

In het geval van Signorelli zijn er bovendien extra veel details bekend, ook omdat Giorgio Vasari’s overgrootvader Lazzaro een oom van Luca Signorelli was. Lazzaro Vasari zou de jonge Luca bij Piero della Francesca hebben aangeprezen en zo een leerschool voor hem hebben gevonden.

Signorelli’s eerste fresco in Città di Castello

Na zijn huwelijk met Gallizia di Piero Carnesecchi, rond 1470, werkt Luca Signorelli onder meer in Arezzo (Toscane) en in Città di Castello (Umbrië).

In de Pinacoteca Comunale van Città di Castello kun je het eerste werk bewonderen dat met zekerheid aan Signorelli kan worden toegeschreven, uit 1474. Signorelli schilderde een Madonna tussen een aantal heiligen, die oorspronkelijk bedoeld was voor de façade van de bisschopswoning.

Van het fresco is helaas maar een aantal fragmenten bewaard gebleven, maar je kunt de invloed van de stijl van Piero della Francesca goed zien.

In hetzelfde museum bewonder je ook Signorelli’s Martirio di San Sebastiano, waarop de heilige Sebastiaan centraal staat. Signorelli schilderde dit doek in 1498, voor de Cappella Brozzi van de San Domenico in Città di Castello.

Het eerste gesigneerde werk van Signorelli

Voor het eerste gesigneerde werk van Signorelli reizen we een stuk verder noordwaarts, naar de wijk Brera in Milaan. In de Pinacoteca di Brera bewaren ze beide afbeeldingen van een zogenaamde stendardo, een soort processiebeeld met aan de ene kant de geseling van Christus en aan de andere kant een afbeelding van de Madonna.

Signorelli maakte rond 1482 zo’n stendardo voor de Santa Maria del Mercato in Fabriano (Le Marche). Zijn flagellazione, geseling, getuigt van een prachtige expressie, waarbij Christus haast onbewogen de geseling lijkt te ondergaan.

Signorelli’s evangelisten in Loreto

In de Sacrestia di San Giovanni van de Basilica della Santa Casa in Loreto (Le Marche) vereeuwigde Signorelli tussen 1481 en 1485 de vier evangelisten Lucas, Marcus, Mattheüs en Johannes en de vier westerse kerkvaders Ambrosius van Milaan, Hiëronymus van Stridon, Augustinus van Hippo en Gregorius de Grote.

Later schilderde Signorelli ook profeten en Bijbelse personages op het plafond van het schip van de kerk.

Signorelli’s werk in de Sixtijnse Kapel

Vanuit Midden-Italië reist Signorelli vervolgens naar Rome. Samen met Perugino werkt hij daar aan Het testament van Mozes, op de wanden van de Sixtijnse Kapel.

In De Bijbel van de kunst vertellen Chiara de Capoa en Stefano Zuffi wat Signorelli met verf en penseel heeft weergegeven: ‘Toen Mozes zijn einde voelde naderen, sprak hij eerst het volk toe en daarna riep hij Jozua en in tegenwoordigheid van heel Israël droeg hij zijn macht aan hem over.

Vervolgens ging Mozes de berg Nebo tegenover Jericho op; daar liet de Heer hem het Beloofde Land zien dat hij niet meer zou betreden. Mozes stierf zoals de Heer dat bepaald had. Hij werd in een dal begraven, maar ‘tot vandaag weet niemand waar zijn graf ligt’.’

Mozes komt op Signorelli’s schilderij in verschillende gedaanten naar voren. Linksboven zien we Mozes op de grond liggen, te midden van enkele van zijn mensen, die dertig dagen zouden blijven treuren.

In het midden komt hij de berg Nebo af, nadat hij het Beloofde Land heeft gezien. Rechtsonder zit Mozes op een troon en leest hij zijn testament voor aan zijn volk. Voor hem staat de ark des verbonds met de tafelen der wet en een kruik met manna.

Toen Botticelli, Ghirlandaio, Perugino en Rosselli hun werk in de Sixtijnse Kapel de rug toekeerden, waarschijnlijk vanwege de trage betaling van hun werkzaamheden, werd Signorelli naar Rome geroepen om de frescocyclus op de muren van de kapel te voltooien.

Prachtstukken in Perugia en Volterra

Na zijn terugkeer in Toscane schildert Signorelli onder meer een altaarstuk met Sant’Onofrio voor de Duomo in Perugia (Umbrië) en Educazione di Pan voor Lorenzo il Magnifico (dat naar Berlijn verhuisde maar daar helaas verloren is gegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog).

In Volterra (Toscane) voltooide hij een prachtige Annunciatie, waarna hij in Urbino (Le Marche) een gonfalone (vaandel) schilderde voor de Broederschap van de Heilige Geest.

Hij keerde ook weer terug naar Città di Castello, waar hij een Aanbidding der Wijzen schilderde, dat nu eigendom is van het Louvre in Parijs, en een Aanbidding der Herders, dat in de National Gallery in Londen is beland.

Fresco’s in de Abbazia di Monte Oliveto Maggiore

Ook voorzag hij in 1497 en 1498 de kloostergang van de Abbazia di Monte Oliveto Maggiore, een prachtige abdij in de buurt van Siena, van een aantal fresco’s met scènes uit het leven van de Heilige Benedictus.

De oudste negen taferelen (nummer 21 tot en met 29) zijn van zijn hand. Hij voltooide de frescoreeks niet, omdat hij werd gevraagd om de Cappella Brizio in de Duomo van Orvieto van fresco’s te voorzien.

Het laatste oordeel van Signorelli in Orvieto

De fresco’s in deze kapel vormen het hoogtepunt van Signorelli’s carrière. Hij liet zich inspireren door Dantes Divina Commedia. In deze blog geven we een kleine rondleiding door de kapel, zodat je een idee krijgt van wat voor moois zich daar bevindt.

Op het fresco met de afbeelding van de preek van de Antichrist, de ultieme manifestatie van het kwaad in een menselijk wezen, zie je ook een zelfportret van Luca Signorelli. Hij is de man met baret. Direct achter staat hem Beato Angelico, die als eerste in de San Brizio-kapel aan het werk was gegaan.

Op een ander fresco zie je nog een zelfportret van Signorelli, nu als duivel. Wat dat over de schilder zegt, zullen we helaas nooit te weten komen, alhoewel sommige verhalen doen vermoeden dat de blonde dame zijn geliefde was die ook met een ander het bed deelde en dus gestraft moest worden.

Treffende portretten in de Duomo van Orvieto

Signorelli schilderde ook een aantal treffende portretten, van onder anderen Dante, Ovidius en Empedocles, die in de Duomo van Orvieto te zien zijn:

Een ontmoeting met de jonge Giorgio Vasari

Nadat Signorelli de laatste penseelstreek had gezet in Orvieto, werkte hij aan opdrachten in onder meer Arezzo, Cortona, Siena en Rome. Het laatste werk van zijn hand is een altaarstuk voor de Broederschap van San Girolamo, in Arezzo, dat hij op zeventigjarige leeftijd voltooide.

Ter ere van de onthulling van het doek verbleef Signorelli in het huis van de familie Vasari, waar hij de jonge Giorgio ontmoette, toen acht jaar oud. Hij zou de jongen hebben aangemoedigd om zowel de literatuur als de schilderkunst te bestuderen en te beoefenen.

Jaren later tekent Vasari een prachtig portret op van Luca Signorelli, in zijn biografie van de belangrijkste kunstenaars. Volgens Giorgio Vasari was Signorelli degene die de weg effende voor kunstenaars als Rafaël en Michelangelo en zo voor de ultieme perfectie van de kunst.

Signorelli 500 in Cortona

Die perfectie kun je deze zomer bewonderen in het Palazzo Casali, tijdens de expositie Signorelli 500. De tentoonstelling omvat dertig van Signorelli’s werken, afkomstig uit verschillende (inter)nationale musea.

Enkele werken zijn na een lange restauratie eindelijk weer te zien, zoals Signorelli’s tondo (een tondo is een rond schilderij) met Maria en het kind, van de Accademia Etrusca in Cortona, en de reconstructie van de Pala di Matelica, die Signorelli maakte voor de Sant’Agostino in Matelica (Le Marche).

Het centrale deel van het veelluik uit de Santa Lucia in Montepulciano wordt voor even vereeuwigd met de bijbehorende predella, met drie panelen, uit de Galleria degli Uffizi in Florence.

Een Amerikaanse privécollectie stelt een van Signorelli’s – waarschijnlijk – vroegste werken beschikbaar, dat hij zou hebben gemaakt voor de Santissima Trinità in Arezzo, terwijl Volterra de adembenemende Annunciatie uitleent.

De Galleria degli Uffizi stellen ook de Kruisiging met Maria Magdalena beschikbaar, net als een vertederende Heilige Familie (in gezelschap van de heilige Barbara of de heilige Catharina van Alexandrië).

met dank aan de Web Gallery of Art voor een aantal foto’s

Praktische informatie Signorelli 500

De expositie Signorelli 500 is van 23 juni tot 22 oktober 2023 te zien in het Palazzo Casali, waarin het MAEC is gevestigd, het Museo dell’Accademia Etrusca e della Città di Cortona, aan het Piazza Signorelli in Cortona.

Het museum is dagelijks geopend van 10.00 tot 19.00 uur. Meer informatie vind je op de website van het MAEC.