Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

Rafaël – een portret van een uiterst talentvolle schilder uit Urbino

In 2020 vierde Italië vijfhonderd jaar Rafaël, aangezien het dat jaar precies vijfhonderd jaar geleden was dat de schilder zijn laatste adem uitblies, in Rome.

Wij brengen graag een blijvend eerbetoon aan deze geniale schilder uit de renaissance, waarin we je meenemen naar zijn geboorteplaats Urbino en naar zijn bekendste werken in Florence en Rome.

Rafaël in Urbino
Rafaël wordt geboren op 6 april 1483 in Urbino, in het noorden van de regio Le Marche, als Raffaello Sanzio, zoon van Giovanni Santi en Màgia Carla. Rafaël erft zijn talent deels van zijn vader, een vrij verdienstelijk schilder aan het hof van Federico da Montefeltro, de hertog van Urbino.

Giovanni laat zijn zoon graag rondscharrelen in zijn atelier en reikt hem al vroeg een penseel aan. Ook laat hij Rafaël kennismaken met het werk van andere Italiaanse schilders, zoals Mantegna, Leonardo da Vinci, Luca Signorelli en Giovanni Bellini, en met dat van Vlaamse schilders als Jan Van Eyck.

Giovanni overlijdt als Rafaël slechts elf jaar oud is, met als belangrijkste nalatenschap voor Rafaël een enorme passie voor de schilderkunst, die elke dag verder wordt aangewakkerd.

In Urbino herinnert relatief gezien nog maar weinig aan Rafaël. Je kunt er zijn geboortehuis bezoeken, aan de Via Raffaello Sanzio 57, met in zijn kamer op de eerste verdieping het fresco Madonna met Kind, waarvan wordt aangenomen dat het van de hand van de schilder zelf is.

In de Galleria Nazionale delle Marche, die is gehuisvest in het sprookjesachtige Palazzo Ducale, bewonder je het schilderij La Muta, een van de weinige werken in zijn geboortestad.

Op het Piazzale Roma vind je een monument voor Rafaël, met palet en penseel in de hand, alsof hij de stad aan zijn voeten zo zou kunnen vereeuwigen…

Rafaël als leering van Perugino in Umbrië
Begin zestiende eeuw werkt Rafaël veel in Umbrië, waar hij vooral altaarstukken en doeken voor de adel schildert. In werken uit deze vroege periode zie je een sterke invloed van zijn leermeester, Perugino.

De jonge Rafaël wil net zo kunnen (be)toveren met zijn penseel als Perugino, maar dankzij zijn gracieus geportretteerde figuren streeft hij zijn leermeester al snel voorbij. Ook omdat Rafaël er niet voor terugdeinst zijn talent te laten zien.

Voor een kerk in Città di Castello schildert Rafaël Lo Sposalizio della Vergine (Het huwelijk van de maagd Maria), dat tegenwoordig in de Pinacoteca di Brera in Milaan te bewonderen valt.

Het huwelijk van Maria en Jozef wordt plechtig ingezegend door een priester. Voor een klassieke tempel schuift Jozef plechtig een ring om de vinger van Maria. In zijn hand houdt hij zijn staf. De andere mannen kijken teleurgesteld naar de droge staf in hun handen, enkelen breken deze zelfs doormidden.

De opdracht voor dit werk is oorspronkelijk overigens niet bedoeld voor Rafaël. Aan het begin van de zestiende eeuw geeft Filippo degli Albezzini drie opdrachten aan Perugino. Rafaël twijfelt geen moment en vervaardigt zelf ook een schilderij met dit huwelijk als onderwerp.

Hij schildert zijn naam en het jaartal 1504 prominent op het fries van de tempel op de achtergrond van het werk, om duidelijk te maken dat hij de maker is van het werk – en niet zijn leermeester.

Rafaëls meesterwerken in Toscane
Rafaëls talent blijft niet lang onopgemerkt. Zo vraagt Pinturicchio Rafaël voor een aantal gedetailleerde schilderingen voor zijn fresco’s in de Libreria Piccolomini in de Duomo van Siena. Op het negende fresco, dat het verhaal van de heiligverklaring van Catharina van Siena vertelt, zie je in het publiek (links onder in de hoek) een portret van een jonge Rafaël en een zelfportret van Pinturicchio (de jongemannen met de zwarte en de rode baret).

Van de schetsen voor deze fresco’s zijn er nog slechts twee bewaard gebleven, een in de Galleria degli Uffizi in Florence en een in de Pierpont Morgan Library in New York.

Van 1504 tot 1508 werkt Rafaël veel in Florence, waar hij een aantal van zijn mooiste Madonna’s schildert. Ook maakt hij een aantal grote altaarstukken, twee voor opdrachtgevers in Perugia en de Madonna del Baldacchino voor de Santo Spirito.

Rond 1506 schildert Rafaël voor zijn vriend Lorenzo Nasi, een Florentijnse koopman, de Madonna del Cardellino, ter gelegenheid van Nasi’s huwelijk met Sandra Canigiani. Het is een zeer lieflijke Maria, Jezus en Johannes de Doper, die is te zien in de Galleria degli Uffizi in Florence.

De kleine jongetjes spelen met een distelvink (cardellino in het Italiaans), die het lijden van Jezus symboliseert en waaraan het werk zijn naam dankt. In 2008 werd dit meesterwerkje grondig gerestaureerd en sindsdien schittert het als nooit tevoren.

In de Galleria degli Uffizi bewonder je ook Rafaëls portret van paus Leo X. Deze paus is een van de telgen van de De’ Medici-familie. Hij is door Rafaël vereeuwigd tussen de kardinalen Giulio de’ Medici, links, en Luigi de Rossi, rechts. De paus laat dit werk naar Florence sturen ter gelegenheid van het huwelijk van Lorenzo de’ Medici en Maddalena de la Tour d’Auvergne.

Rafaël voltooit in Florence meerdere portretten, zoals die van Agnolo en Maddalena Doni, die je kunt bewonderen in het Palazzo Pitti. Een van de laatste werken die Rafaël in Florence maakt, is een fascinerend portret van de heilige Catherina, dat tegenwoordig te zien is in de National Gallery in Londen.

Rafaëls rijke nalatenschap in Rome
In 1508 wordt Rafaël door paus Julius II naar Rome geroepen, waar hij tot zijn relatief vroege dood zal blijven. Zijn eerste pauselijke opdracht is het beschilderen van de Stanza della Segnatura, een zaal in het Vaticaan die naar alle waarschijnlijkheid dienst deed als persoonlijke bibliotheek van de paus.

Eerder hebben Piero della Francesca, Perugino en Luca Signorelli hier al hun sporen achtergelaten, maar de paus vindt dat deze fresco’s moeten worden opgeofferd voor de nieuwe rijzende ster aan de hemel van de renaissance.

Vooral in de Stanza della Segnatura zie je dat Rafaël een schitterende eigen stijl heeft ontwikkeld, waarbij hij naast sprekende portretten veel aandacht besteedt aan de architectuur. Als je zijn School van Athene bekijkt – in deze blog delen we veel details over dit werk – zie je hoe perfect hij de details van het gebouw weergeeft, als decor voor de eveneens treffend geschilderde filosofen, met Plato en Aristoteles als centrale figuren.

Rafaël voltooit de fresco’s in de Stanza della Segnatura in 1512. Korte tijd later start hij met de decoratie voor de Stanza di Eliodoro, waar hij twee jaar lang aan werkt, met onder meer de verdrijving van Heliodorus uit de tempel, de mis bij Bolsena, de ontmoeting van Leo de Grote en Attila en de bevrijding van Petrus. Hier en daar is duidelijk de invloed van Michelangelo te zien, die in 1512 de laatste hand had gelegd aan het plafond van de Sixtijnse Kapel.

Leuk om te weten: Jules Repond, die begin twintigste eeuw het uniform voor de Zwitserse Garde ontwierp, baseerde zich op de uniformen die Rafaël in zijn Messa di Bolsena had getekend.

Ook Paus Leo X is onder de indruk van Rafaëls talent. Hij geeft hem de opdracht de Sala dell’Incendio van fresco’s te voorzien. Dankzij zijn steeds groter wordende roem en bijbehorende stroom opdrachten, ziet Rafaël zich verplicht een heel leger aan leerlingen in te huren, die delen van zijn werk voor hun rekening nemen, op basis van de door hem gemaakte schetsen.

Hij krijgt het namelijk steeds drukker, vooral als paus Leo X Rafaël – na Bramantes dood in april 1514 – ook als architect aan het werk zet. Niet voor het minste gebouw overigens: Rafaël neemt het stokje van Bramante over als architect voor de Sint-Pieter, samen met onder meer Antonio da Sangallo.

De beroemde wandtapijten van Rafaël
Rafaël tekent ook de ontwerpen voor de tien wandtapijten, die oorspronkelijk bedoeld zijn voor de Sixtijnse Kapel, maar nu te zien zijn in de Vaticaanse Musea (al keerden ze in februari 2020, ter ere van de viering van Rafaëls vijfhonderdste sterfdag, een week lang terug op hun oorspronkelijke plek).

De tapijten zijn vervaardigd in Brussel, maar de zeven overgebleven ontwerpen van Rafaël zijn tegenwoordig te zien in het Victoria and Albert Museum in Londen. In deze blog lees je meer over de beroemde wandtapijten van Rafaël.

Rafaëls fijnzinnige Madonna’s en engeltjes
Tijdens zijn verblijf in het Vaticaan werkt Rafaël ook aan andere opdrachten, waaronder de Madonna di Foligno, bedoeld als altaarstuk voor de Santa Maria in Aracoeli maar tegenwoordig te zien in de Pinacoteca van het Vaticaan.

Voor een kerk in Bologna maakt hij een altaarstuk met de heilige Cecilia, dat nu te zien is in de Pinacoteca Nazionale in Bologna.

Bekender is zijn Sixtijnse Madonna, die hij schildert voor een klooster in Piacenza. Op het doek van deze Madonna schitteren ook de beroemde engeltjes van Rafaël, de een met de armen over elkaar, de ander nadenkend steunend op een elleboog, wellicht ietwat verveeld. Deze kleine angeli sieren menig kerstkaart, keukenschort en wat er allemaal niet als souvenir geproduceerd kan worden.

Als je goed kijkt, zie je op de achtergrond van het doek vaag talloze gezichtjes: kleine cherubijnen die het tafereel net als de engeltjes beneden, gadeslaan. Waarom de engeltjes zo populair zijn geworden, laat zich raden: dankzij hun mollige voorkomen wordt iedereen op slag verliefd op deze kleine wezentjes.

Het is helaas niet meer te bewonderen op de plek waar het ooit voor bedoeld was. Sterker nog, Rafaëls beroemde werk bevindt zich niet eens meer in Italië. Het schilderij werd in 1754 gekocht door August III van Polen, die het een plek gaf in de Gemäldegalerie in Dresden, waar het nog steeds te zien is.

Kleinere portretten schildert Rafaël hij in deze periode ook, zoals de Madonna d’Alba (nu te zien in de National Gallery of Art in Washington) en de Madonna della Seggiola (te zien in het Palazzo Pitti in Florence).

Rafaëls fresco’s voor Agostino Chigi
Een van Rafaëls grootste opdrachtgevers buiten het Vaticaan is Agostino Chigi, een bankier uit Siena. Voor zijn villa aan de oever van de Tiber, de huidige Villa Farnesina, schildert Rafaël in 1511 een fresco van de nimf Galatea die de oceaan bevaart in een schelp, voortgetrokken door twee dolfijnen.

Twee jaar later start hij met de decoratie van de Cappella Chigi in de Santa Maria del Pace. Hij schildert een enorm fresco van ruim zes meter lang, met Sibillen en profeten, zo elegant en harmonieus weergegeven dat ze echt uit de hemel lijken te zijn neergedaald…

Het is echter niet allemaal pais en vree, want een van de vier Sibillen die de schilder hier heeft geportretteerd, heeft overduidelijk de trekken van Imperia, niet alleen een van de bekendste courtisanes in die tijd maar tevens de minnares van Agostino Chigi én de grote liefde van Bramante, de architect van het naastgelegen klooster. Een gewaagde voorstelling!

Ook werkt Rafaël aan de ontwerpen voor de Cappella Chigi in de Santa Maria del Popolo, aan het Piazza del Popolo in Rome.

Agostino Chigi is zo in zijn nopjes met het werk van Rafaël, dat hij hem terug laat komen naar zijn villa om naast het verhaal van Galatea ook dat van Cupido en Psyche op te tekenen, dit keer op het plafond van de loggia, samen met het huwelijk van de goden, dat symbool stond voor het huwelijk tussen Agostino Chigi en zijn vrouw Francesca Ordeaschi.

In deze blog nemen we je mee naar de Villa Farnesina en laten we je in detail meegenieten van Rafaëls fresco’s, waar Chigi’s minnares wederom een rol in speelt…

La Fornarina – Rafaëls grote liefde?
Rafaël is nooit getrouwd, maar heeft volgens de overlevering wel veel minnaressen gehad. De bekendste zou Margherita Luti zijn geweest, die ook wel la fornarina werd genoemd, de bakkersdochter. Rafaël is zo verliefd op haar, dat hij meer met haar dan met zijn opdrachten voor bankier Chigi bezig is.

Chigi besluit uiteindelijk dat Margherita tijdens Rafaëls werk aan de fresco’s in Villa Farnesina in de villa mag komen wonen. Alleen in haar aanwezigheid kan Rafaël namelijk nog werken. In 1518 schildert hij een prachtig portret van Margherita, dat nog altijd wordt aangeduid als La Fornarina, dat te bewonderen is in de Galleria Nazionale d’Arte Antica in het Palazzo Barberini in Rome.

Tijdens een restauratie van het doek blijkt Margherita aan haar linkerhand een trouwring te dragen. Om dezelfde arm draagt ze een lint met hierop de naam van de kunstenaar. Misschien wijst de ring op hun verloving, of waren ze zelfs in het geheim getrouwd…

In die tijd mag niemand van hun relatie weten. Margherita is van lage komaf; als hun huwelijk ontdekt wordt, zou dat het einde van Rafaels carrière kunnen betekenen. Ware liefde is het wel; volgens Vasari is Margherita namelijk de vrouw ‘van wie hij [Rafaël] hield, totdat hij stierf, en van wie hij een zeer mooi portret maakte, dat begeestigd en levendig is.’

Margherita zou ook de muze zijn geweest voor de iets ingetogenere Donna velata (‘gesluierde vrouw’), die nu te zien is in het Palazzo Pitti in Florence.

Rafaëls laatste werk
In 1517 krijgt Rafaël van Giulio De’ Medici de opdracht voor een doek met als onderwerp de transfiguratie, de gedaanteverandering van Jezus waarmee hij zijn volgelingen wil overtuigen van zijn goddelijke status. Het zal het laatste werk zijn waaraan Rafaël begint, al kan hij het doek niet voltooien. Het wordt na Rafaëls dood afgemaakt door zijn leerling Giulio Romano en krijgt een plekje in het Vaticaan, waar je het nog altijd kunt bekijken.

Het graf van Rafaël in het Pantheon in Rome
Rafaël overlijdt op 6 april 1520, zijn zevenendertigste verjaardag. Een dag later wordt hij begraven in het Pantheon, de hoogst mogelijke eer voor een Italiaanse kunstenaar. Heel Rome rouwt om de veel te jong gestorven kunstenaar.

Op het graf van Rafaël laat men versregels plaatsen die bijna net zo mooi zijn als de streken van zijn penseel: ‘Hier ligt Rafaël. Toen hij nog leefde vreesde Moeder Natuur door hem overtroffen te worden; toen hij stierf vreesde ze met hem te sterven.’ In 2020 wordt er elke dag een rode roos op het graf gelegd, als eerbetoon aan dit grandioze genie uit Urbino.

foto: MIBACT

Ontdek het Rome van Rafaël!
Zijn absolute gloriedagen bracht Rafaël door in Rome, waar hij in 1508 arriveerde, jong, talentvol en veelbelovend, op uitnodiging van Donato Bramante, de artistiek adviseur van paus Julius II én verre familie. Rafaël kreeg vrijwel onmiddellijk zijn eerste opdracht – en wat voor één.

De jonge schilder, die als grootste werken tot dan toe enkele altaarstukken had gemaakt, mocht de persoonlijke vertrekken van de paus rijkelijk decoreren met gedetailleerde fresco’s. Het zou het begin zijn van een groots verblijf in de Eeuwige Stad, waar we je in de City Walk Het Rome van Rafaël volop van mee laten genieten – met Rafaëls mooiste werken in Rome en Vaticaanstad.

Bestel Het Rome van Rafaël

De Ciao tutti City Walks zijn digitale uitgaven. Na bestelling ontvang je zowel op de website als in je e-mail de link om de City Walk te downloaden in pdf-formaat. Je kunt hem vervolgens opslaan en op meerdere apparaten (smartphone, laptop, computer en/of tablet) van alle moois genieten. In de City Walk vind je een link naar de route in Google Maps.

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

2 reacties

  1. Mooi artikel. Erg van genoten!

  2. Heel mooi portret van Raffaello.
    Morgen in de les (avondschool Italiaans) gaan we juist deze ongelooflijke kunstenaar bespreken, en eind volgende week ga ik de tentoonstelling in Rome bezichtigen.

    Heel erg bedankt voor dit artikel !

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *