Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

De legende van het ware kruis – Piero della Francesca’s meesterwerk in Arezzo

Piero della Francesca – met wie we je in deze blog kennis lieten maken – werkte het liefste in zijn geboortedorp Borgo Santo Sepolcro, dat we nu kennen als Sansepolcro, verstopt in het oostelijke deel van Toscane.

Een groot deel van zijn leven bracht de schilder ook door in het nabijgelegen Arezzo. Tijdens een bezoek aan deze stad moet je zeker Piero della Francesca’s meesterwerk bewonderen: de frescocyclus La Leggenda della Vera Croce (de legende van het ware kruis), in de Basilica di San Francesco.

Beklim de steigers voor een unieke blik op de fresco’s

Van 27 januari tot 12 maart 2024 kun je deze fresco’s van zeer dichtbij bekijken. Tijdens de restauratie van de frescocyclus kun je de steigers beklimmen om de schilderingen van Piero della Francesca tot in de kleinste details te zien.

Onder de noemer All’altezza di Piero kun je de figuren die hij hier vereeuwigde recht in de ogen kijken en alle scènes van de frescocyclus tot in de kleinste details aanschouwen. Via deze link vind je alle details van deze bijzondere openstelling en kun je alvast online een kaartje reserveren.

01 Terugkeer van het kruis 01 Terugkeer van het kruis-detail 01 Terugkeer van het kruis-detail-2

Fresco’s in het priesterkoor van de San Francesco

In de dertiende-eeuwse Basilica di San Francesco schilderde Piero della Francesca de cyclus La Leggenda della Vera Croce (de legende van het ware kruis). Op de wanden van het priesterkoor in de Cappella Bacci schilderde hij tussen 1452 en 1464 prachtige scènes die de legende tonen rond de vondst van het ware kruis.

Het enorme houten kruis van de Meester van de San Francesco, een tijdgenoot van Cimabue, markeert de bijzondere plek waar een van de beroemdste frescocycli uit de kunstgeschiedenis te vinden is Het kruisbeeld uit de dertiende eeuw heeft Piero met eigen ogen gezien, maar niet op deze plek. Het hangt hier pas sinds kort, als een soort voorportaal voor de kleurenpracht die daarachter schuilgaat.

Voordat Piero maar liefst twaalf jaar van zijn leven – niet aansluitend, maar afwisselend – zou doorbrengen in deze kapel, was er al een andere schilder actief. Bicci di Lorenzo, een laat-gotische kunstenaar, sleepte de eerste decoratie-opdracht in de wacht. Hij stierf echter in 1452, lang voor zijn opdracht voltooid was. Alleen het gewelf was afgewerkt, de muren waren nog volledig kaal.

Op dat moment verscheen Piero ten tonele. Niet alleen, maar met minstens twee assistenten, ging hij aan de slag met het uitbeelden van de legende van het ware kruis. Zijn assistenten werkten misschien wel harder dan Piero, maar als meesterschilder was hij het die het ontwerp maakte en die de belangrijkste figuren op de wanden schilderde. De leerlingen mochten zich ontfermen over de bijfiguren en de landschappen.

07 Oprichting van het kruis (1) 07 Oprichting van het kruis (2)

Een middeleeuwse verzameling legenden

Piero liet zich bij het afbeelden van de legende van het ware kruis inspireren door de Legenda Aurea, geschreven door Jacobus de Voragine, een bekende legende verzamelaar uit de middeleeuwen.

De Legenda Aurea start op het sterfbed van Adam. Hij stuurt zijn zoon Seth naar de aartsengel Michaël. Seth krijgt een aantal zaadjes van Michael, die hij in de mond van Adam moet leggen als hij stervende is.

04 Dood van Adam (1) 04 Dood van Adam (2) 04 Dood van Adam (4) 04 Dood van Adam (5) 04 Dood van Adam (6) 04 Dood van Adam (7)

Adam sterft en de boom die op zijn graf groeit, wordt later gebruikt als bouwmateriaal voor een brug. Als de koningin van Sheba deze brug oversteekt, krijgt zij te horen dat Christus aan dit hout gekruisigd zal worden.

Koning Salomon hoort dit nieuws en is ontzet. Hij laat de brug afbreken en op een geheime plek begraven zodat niemand het hout nog kan vinden…

08 Salomon en de koningin van Sheba (1) 08 Salomon en de koningin van Sheba (2) 08 Salomon en de koningin van Sheba (3)

Maar uiteindelijk wordt het bijzondere hout natuurlijk toch gevonden en wordt Christus aan het kruis, gemaakt van dit hout, genageld. Dan maken we een tijdsprong. Drie eeuwen later ligt Constantijn de Grote in bed aan de vooravond van zijn strijd tegen zijn rivaal Maxentius, bij de Ponte Milvio, in het noorden van Rome.

Constantijn krijgt een visioen. Hij maakt daaruit op dat hij moet gaan strijden onder de naam en het symbool van het kruis. Constantijn wint en na de slag reist zijn moeder Helena naar Jeruzalem om relieken op te sporen, waaronder ook een stukje van het houten kruis. Maar dat valt nog niet mee in de Heilige Stad.

Uiteindelijk blijkt Judas van de locatie van het kruis af te weten. Na een gruwelijke marteling bekent hij waar de tempel en de drie kruisen op Golgotha te vinden zijn. Het is gemakkelijk voor Helena om het ware kruis te herkennen, want in de nabijheid van het kruis komt een dode jongen weer tot leven.

06 Foltering van Judas (1) 06 Foltering van Judas (3)

Dan wordt in 615 het kruis gestolen. De Byzantijnse keizer Heraclius brengt het na een hevige strijd weer terug naar Jeruzalem, maar een triomftocht wordt het niet. Door goddelijke interventie kan Heraclius het kruis namelijk alleen op zijn schouders het kruis de stad binnen dragen, zoals ook Christus dat deed.

Zo lees je de frescocyclus van Piero della Francesca

Als je het priesterkoor binnenwandelt, overvallen de enorme scènes van Piero della Francesca’s frescocyclus je direct. Je weet niet goed waar je moet beginnen met kijken.

San-Francesco-Arezzo (3)

De cyclus van de legende van het ware kruis bestaat uit tien episodes – plus twee kleinere fresco’s van profeten. Als je met je rug naar de ingang van de kerk staat en naar de centrale muur kijkt, dan begin je met het lezen van de frescocyclus in de linker bovenhoek van de linker muur.

Vervolgens gaan je ogen naar de middelste muur. Zowel links als rechts van het raam zie je de twee profeten. Op de rechter muur hoog bovenin gaat het verhaal verder. Na dit fresco verhuis je je blik weer naar de linker muur en start je met het eerste beeld aan de linkerkant.

Zo lees je als het ware het complete ‘stripverhaal’ van links naar rechts, van boven naar beneden – maar niet in een chronologische volgorde qua verhaal. Als je de frescocyclus op deze manier ‘leest’, dan lees je als het ware met Piero mee. In deze volgorde creëerde hij namelijk de cyclus.

Je begint bij de Terugkeer van het Kruis in Jeruzalem, waarna je het verhaal via de profeten vervolgt – met de Dood van Adam. Op de linker muur in de middelste rij gaat de cyclus verder met de Vondst en onderzoek van het ware kruis (op de foto’s hieronder), de Foltering van Judas, de Oprichting van het Kruis en Salomon en de Koningin van Sheba05 Vondst en onderzoek van het ware kruis 05 Vondst en onderzoek van het ware kruis-2 05 Vondst en onderzoek van het ware kruis-3 05 Vondst en onderzoek van het ware kruis-details (1) 05 Vondst en onderzoek van het ware kruis-details (4) 05 Vondst en onderzoek van het ware kruis-details (6) 05 Vondst en onderzoek van het ware kruis-details (7) 05 Vondst en onderzoek van het ware kruis-details (8) 05 Vondst en onderzoek van het ware kruis-details (9)

Vervolgens start je weer aan de linkerzijde, met de Nederlaag en de onthoofding van Chosroe:

09 Nederlaag en de onthoofding van Chosroe (1) 09 Nederlaag en de onthoofding van Chosroe (2) 09 Nederlaag en de onthoofding van Chosroe (3) 09 Nederlaag en de onthoofding van Chosroe (4) 09 Nederlaag en de onthoofding van Chosroe (5)

Ten slotte bewonder je de Annunciatie, de Droom van Constantijn en de Overwinning van Constantijn op Maxentius.

10 Annunciatie-2

Meerdere verhalen in één

Natuurlijk heeft iedere episode zijn sterke punten, maar er zijn een paar fresco’s uit deze cyclus zo exceptioneel goed dat ze om een gedetailleerder verhaal vragen.

De Dood van Adam op de rechter muur, hoog bovenin, meet maar liefst bijna vier bij ruim zeven meter (!) en laat de oude Adam zien, rechts op de grond omringd door zijn kroost. Hij stuurt zijn zoon Seth naar Michaël toe voor de benodigde zaadjes.

In dit fresco worden meerdere verhalen verteld. Zo zie je op de achtergrond de ontmoeting tussen Seth en Michaël, terwijl je links de begrafenis van Adam ziet en ook de boom op zijn graf ziet groeien.

04 Dood van Adam (3)

Piero was niet de eerste kunstenaar die zo slim was om meerdere scènes te combineren. Masaccio deed dat ook al in de Cappella Brancacci in Florence. Deze frescocyclus heeft Piero zeker gezien toen hij in Florence woonde en werkte.

Glinsterende harnassen en steigerende paarden

In de episode de Overwinning van Constantijn op Maxentius verwerkt Piero ook politieke gebeurtenissen die in zijn eigen tijd speelden. De paus trok in die tijd ten strijde tegen het Ottomaanse Rijk. De paus wilde samen met alle christenen de ‘ongelovigen’ bestrijden.

Piero geeft in het fresco keizer Constantijn de gelaatstrekken mee van de Byzantijnse keizer Johannes VIII Palaeologus. Net als Constantijn trekt ook hij ten strijde onder het symbool van het kruis.

Los van het stukje politiek is dit een voorstelling waar je naar kan blijven kijken. De paarden die in paniek zijn, de strijders die elkaar bevelen toeschreeuwen, de agressie en angst in de ogen van de soldaten, de prachtige weerkaatsing van het licht op de harnassen…

En dat alles tegen een achtergrond van een weids landschap met kalme wolkenpartijen, waardoor echt heftige emoties achterwege blijven. Piero’s geometrisch uitgedokterde voorstellingen zijn verstilde momenten in de tijd. Zelfs de ergste veldslagen ogen daardoor kalm en rustig.

12 Overwinning van Constantijn op Maxentius (1) 12 Overwinning van Constantijn op Maxentius (2) 12 Overwinning van Constantijn op Maxentius (3)

De droom van Constantijn

De Droom van Constantijn speelt zich af tijdens de nacht voor de grote slag tegen Maxentius. Constantijn ligt rustig te slapen in zijn tent, op een comfortabel bed. Zijn lijfwacht houdt bijna verveeld de wacht en twee soldaten staan hem bij.

Maar dan gebeurt er iets bijzonders: opeens verschijnt er een helder licht. Op hetzelfde moment daalt er een engel uit de hemel, in zijn uitgestrekte rechterhand een kruis.

11 Droom van Constantijn (1) 11 Droom van Constantijn (2)

Dat Piero veel van perspectief en verkorting wist, zie je hier heel goed. Maar ook speelt het licht een zeer belangrijke rol in deze voorstelling. De soldaten staan letterlijk in het donker van de nacht, terwijl de lijfwacht en Constantijn briljant uitgelicht zijn. Piero creëert op deze manier een mysterieuze sfeer, die past bij het moment van het heilige visioen.

Eeuwenlang verwaarloosde fresco’s

Als je de voorstellingen allemaal in je opneemt, valt het je vast op dat de kleuren zo fris en sprankelend ogen. In 1992 werden de fresco’s grondig gerestaureerd. Het was niet geheel toevallig dat dit jaartal werd gekozen; het was namelijk vijfhonderd jaar na het overlijden van Piero della Francesca.

De fresco’s hadden eerlijk gezegd ook wel een opknapbeurt nodig. Ze waren eeuwenlang verwaarloosd. Nog geen vijftig jaar na zijn dood verloor Piero zijn status als kunstenaar; zijn kunst werd eeuwenlang genegeerd. De San Francesco werd aan zijn lot overgelaten en zelfs geruime tijd gebruikt als opslagplaats.

Een kwetsbare Maria Magdalena

Na een half uurtje oog in oog gestaan te hebben met het imponerende levenswerk van Piero is het een opgave om weer in de eenentwintigste eeuw te stappen. Gelukkig wacht in de Duomo nóg een prachtig werk van Piero della Francesca.

Maria Magdalena durft je niet aan te kijken; ze kijkt verlegen weg. Het krullende haar valt golvend over haar schouders. In haar linkerhand houdt ze haar bekende attribuut, het zalfpotje, vast. Wat een mooie, kwetsbare vrouw heeft Della Francesca hier vereeuwigd…

Maria-Magdalena-Piero-della-Francesca-Arezzo

Praktische informatie voor je bezoek aan de Basilica di San Francesco in Arezzo

Vanaf 22 maart 2024 kun je de frescocyclus weer bezoeken zonder speciaal kaartje voor de steigers. De fresco’s zijn dan weer gerestaureerd.

Via deze link vind je alle details voor je bezoek. Let wel: voor een bezoek aan de frescocyclus in de Basilica di San Francesco is slechts een beperkt aantal kaarten per dag beschikbaar. Een digitale gids met uitleg over de fresco’s vind je hier.

Ontdek meer moois in Arezzo

Saskia struinde door Arezzo, op zoek naar de mooiste plekjes, verborgen hoekjes, kleurrijke fresco’s en street art, fijne culinaire adressen en verhalen van kunstenaars die ooit in Arezzo woonden en werkten.

Al deze plekken, verhalen en tips heeft Saskia gebundeld in een ruim dertig pagina’s tellende City Walk, zodat ook jij tijdens je vakantie in Toscane kunt genieten van de sfeer van Arezzo.

Bestel de City Walk Arezzo

Deze Ciao tutti City Walk is een digitale uitgave. Na bestelling ontvang je zowel op de website als in je e-mail een link om de City Walk te downloaden in pdf-formaat. Je kunt ‘m vervolgens opslaan en op meerdere apparaten (pc, laptop, tablet en smartphone) raadplegen. In de City Walk vind je ook een link naar de route in Google Maps.

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *