Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
Na de schitterende expositie in de Musei Capitolini in Rome kun je de Marmi di Torlonia van 25 mei tot 18 september 2022 bewonderen in de Gallerie d’Italia aan het Piazza della Scala in Milaan.
Er zijn bijna honderd marmeren beelden, bas-reliëfs, bustes en sarcofagen te zien, die tientallen jaren in een stoffige kelder huisden.
Ciao tutti’s Jesper bezocht de tentoonstelling in Rome en toont een aantal prachtige kunststukken uit de collectie van de familie Torlonia, die na al die tijd verborgen te zijn geweest nu eindelijk voluit mogen schitteren.
Een collectie kopstukken
Jesper: ‘Op een ietwat bewolkte oktoberochtend beklim ik de brede trap die leidt naar het door Michelangelo ontworpen plein, boven op het Capitool.
Ik groet Castor en Pollux, werp een blik op Marforio (een van de sprekende standbeelden) en wandel langs Marcus Aurelius naar het net gerestaureerde Palazzo Caffarelli, waar de tentoonstelling I Marmi Torlonia – Collezionare Capolavori te zien is.
Dit zestiende-eeuws palazzo vormt het perfecte decor voor deze langverwachte tentoonstelling, die eigenlijk in het voorjaar van 2020 te zien zou zijn. Na ruim vijftig jaar is het in oude luister hersteld, waardoor het palazzo het perfecte thuis biedt aan de Torlonia-collectie die nog langere tijd onzichtbaar was.
Beeldschoon begin
In de eerste zaal word je direct begroet door een van de topstukken: een bronzen Germanicus, de Romeinse generaal die een aantal succesvolle veldtochten tegen Germaanse stammen op zijn naam schreef.
Toen het beeld werd gevonden, was het niet meer geheel intact, maar dankzij de gevonden fragmenten kon men het nauwkeurig restaureren, zodat Germanicus de binnenkomende bezoekers fier in de ogen kan kijken.
Achter hem staan een twintigtal marmeren borstbeelden van mannen en vrouwen. Je ziet onder anderen Plautilla, Commodus, Adrianus en Caracalla, zo neergezet dat het geheel op een tribune lijkt, met de hoofdrolspelers op de banken in plaats van op het toneel.
Als bezoeker zie je meteen hoe beeldschoon elk museumstuk is; hoeveel talent er nodig is geweest om het marmer zo te plooien dat de bustes bijna beter lijken dan een spiegelbeeld.
Verleidelijk marmer
De kunstenaars moesten met veel geduld aan het werk gaan. Kan een schilder een deel van zijn werk letterlijk ‘over’ doen, een beeldhouwer kan geen afgehakt marmer terug ’plakken’. Als je de bustes en beelden ziet, lijkt het net alsof het marmer onder de handen van de beeldhouwers kneedbaar is geworden, zo levensecht zien de getekende gezichten, gespierde armen en stevige billen eruit.
Elke nieuwe ruimte is een explosie van schoonheid, historie, vakmanschap en verleiding. Je staat oog in oog met Romeinse keizers – die ondanks het feit dat ze van koud marmer zijn gemaakt, tot leven lijken te komen in deze unieke setting. Hun macht, hun aanzien straalt zelfs nog van hun marmeren evenbeeld af.
Een klein voorproefje van de expositie
Zouden Bernini en Canova, om maar eens twee beroemde beeldhouwers te noemen, de stukken net zo intens hebben bestudeerd als de bezoekers rondom mij doen? Zouden ze de kunst van het marmer hebben ‘afgekeken’ van hun voorgangers, wiens namen grotendeels in de vergetelheid zijn geraakt?
We weten in elk geval zeker dat Bernini een van de beelden, dat van een rustende geit, eigenhandig heeft gerestaureerd. Wat hadden we daar graag bij willen zijn, om te zien hoe de grote meester te werk ging…
© foto’s: Lorenzo De Masi – Fondazione Torlonia
De stenen schatkist van de familie Torlonia
De beelden spelen de hoofdrol, maar ze zouden hier niet in deze samenstelling hebben gestaan als de familie Torlonia er niet was geweest.
Deze Romeinse familie verzamelde vanaf de vijftiende eeuw meer dan zeshonderd bronzen en marmeren beelden uit de oudheid. In 1875 werd een deel van deze verzameling tentoongesteld in het Museo Torlonia, het familiemuseum dat met dank aan prins Alessandro Torlonia, een steenrijke bankier, de deuren opende in een oud pakhuis aan de Via della Lungara, in de wijk Trastevere.
Bijna tachtig kamers waren gevuld met beelden, maar helaas bleef het museum na de Tweede Wereldoorlog grotendeels gesloten. Alleen hooggeplaatste politici, belangrijke gasten en onderzoekers mochten de beelden af en toe bewonderen.
Een van de personen die toegang tot de ‘geheime’ collectie kreeg, was Carlo Gasparri. Hij was overdonderd, niet alleen door de honderden beelden die zomaar stonden te staan, maar vooral door de laag stof die op handen, neuzen, benen en krullen lag.
De grootste private kunstcollectie ter wereld verdiende beter dan een sluier van stof, dan spinnenwebben die van buste naar buste werden geweven, onder de onverstoorde blikken van vroegere keizers en andere belangrijke kopstukken.
Niet lang na Gasparri’s bezoeken gingen de deuren van het ‘museum’ definitief dicht – en dat niet alleen: de kamers moesten plaatsmaken voor luxe appartementen en dus moesten de beelden verhuizen. In plaats van in een van de grote musea in Rome, waar ze meer dan welkom waren, belandden ze in de kelder van Villa Albani, eveneens in bezit van de familie Torlonia.
Ze werden voor de verhuizing weliswaar afgestoft, maar alleen om vervolgens in plastic te worden gehuld, onzichtbaar voor wie dan ook.
Een exceptionele erfenis
Na de dood van Alessandro Torlonia, in 2017, ontstond er tussen zijn vier kinderen een bittere strijd om de erfenis. De waarde van de beeldencollectie die Alessandro had nagelaten, was namelijk enorm: men schatte dat er voor zo’n twee biljoen euro in de kelder stond…
Maar welk museum kon zo’n bedrag ophoesten? Misschien had de stad Rome een deel van het bedrag kunnen betalen, maar de verstandhouding tussen het stadsbestuur en de familie Torlonia was ernstig bekoeld nadat de familie een flinke boete kreeg voor het zonder bouwvergunning ombouwen van het Museo Torlonia tot een appartementencomplex.
Dat was de aanleiding voor een langdurig gevecht om (een deel van) de kunstcollectie tussen de erfgenamen en Rome. We zullen je de details van al het getouwtrek besparen, maar uiteindelijk kwam er een akkoord: een deel van de enorme collectie mocht getoond worden aan het publiek.
© foto: Fondazione Torlonia
Dat vergde een grondige voorbereiding; een taak die Carlo Gasparri graag op zich nam, samen met Salvatore Settis. Gezamenlijk doken ze in de familiearchieven, op zoek naar de herkomst van de beelden.
Ze ontdekten al gauw dat een aardig deel van de collectie afkomstig was van de familie Giustiniani, die in de vroege negentiende eeuw een flinke schuld had uitstaan bij de Torlonia’s. Aangezien ze deze schuld niet konden aflossen, werd afgesproken dat ze zouden betalen in beelden.
Ongeveer tweehonderdzeventig stukken verhuisden van de ene familie naar de andere, waarvan een aantal ook te zien is in het Palazzo Caffarelli, tussen de andere topstukken die de Torlonia’s in de loop der tijd verzamelden en die samen een van de grootste schatten van Rome vormen.’
Praktische informatie
I Marmi Torlonia – Collezionare Capolavori is van 25 mei tot 18 september 2022 te zien in de Gallerie d’Italia aan het Piazza della Scala 6 in Milaan (met de ingang aan de Via Manzoni 10).
Via deze link kun je een deel van de Torlonia-collectie online in detail bekijken, met prachtige foto’s en achtergrondinformatie.
De expositie zal later ook te zien zijn in een aantal steden buiten Italië, maar een precieze planning is nog niet bekend.
