Milano Centrale – ontdek de mooiste details van het indrukwekkende station van Milaan

Steeds meer mensen besluiten om met de trein naar Italië te reizen. Saskia reisde vorige week weer met de trein naar Bologna en ook Inge van Milaan met Local reist de laatste jaren voornamelijk per spoor als ze voor familiebezoek naar Nederland gaat (zie ook deze blog).

Inge: ‘Meestal begint en eindigt mijn treinreis op het indrukwekkende Milano Centrale. In dit artikel neem ik je mee op ontdekkingstocht door dit bijzondere stationsgebouw.

Als je aankomt op Milano Centrale, zul je meteen al behoorlijk onder de indruk zijn. Op het enorme station vertrekken en arriveren dagelijks namelijk meer dan driehonderdtwintigduizend mensen!

Zowel voor korte afstanden binnen de regio als lange reizen, binnen en buiten Italië. Vaak is er geen tijd om stil te staan bij de pracht van het gebouw, maar eigenlijk is het een bezienswaardigheid op zich, waar je veel moois kunt zien.

De eerste twee treinstations in Milaan

In 1840 werd de spoorlijn tussen Milaan en Monza in gebruik genomen. Het eerste station van Milaan lag vlak bij de huidige Porta Garibaldi, een stadspoort aan de noordwestzijde van het historisch centrum.

Het stationsgebouw uit die tijd bestaat nog steeds, maar is inmiddels omgebouwd tot hotel. Al snel bleek deze locatie namelijk te klein en startte het stadsbestuur met de realisatie van een tweede centraal station. Dit lag slechts een paar honderd meter zuidelijker dan het huidige Milano Centrale, op het Piazza della Repubblica.

In 1864 arriveerde koning Vittorio Emanuele II hier met de trein vanuit Turijn. Hij opende daarmee niet alleen het gebouw, maar ook de spoorverbinding tussen de twee Noord-Italiaanse steden.

Met zes sporen, drie wachtruimtes plus een koninklijke wachtzaal, een politiekantoor en horeca was dit een flinke stap voorwaarts. Het was het begin van Milaan als knooppunt voor de Italiaanse treinreiziger. Vanwege de centrale ligging is de stad nog steeds een belangrijke stop voor wie verder het land in reist of juist naar de andere kant van de Alpen wil gaan.

Maar ook dit station was geen lang leven beschoren. Veertig jaar na de opening startte men met de realisatie van een nieuw station, hoewel dat proces niet helemaal verliep zoals men van tevoren in gedachten had.

Het huidige station Milano Centrale

In 1906 werd de eerste ontwerpprijsvraag uitgeschreven voor het realiseren van een nieuw station, iets verder buiten het historisch centrum dan voorheen, op de plek waar tot een paar jaar eerder de eerste wedstrijden van AC Milan nog werden gespeeld.

De inzendingen voldeden echter niet aan de wensen van de opdrachtgever en het duurde vervolgens tot 1912 voordat de tweede prijsvraag onder architecten werd uitgeschreven.

Ulisse Stacchini kwam met zijn ontwerp als winnaar uit de bus. Na een langzame start, mede veroorzaakt door de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog en de daaropvolgende economische crisis, werd het station pas in 1931 in gebruik genomen.

Hoewel er inmiddels wat aanpassingen zijn gedaan, is dit nog steeds het station zoals je het vandaag de dag kunt bekijken.

Wat gaat er schuil achter de gevel van Milano Centrale?

Achter de circa tweehonderd meter lange gevel van Milano Centrale verschuilen zich verschillende ruimtes, zoals de Galleria delle Carozze, waar tot vijftien jaar geleden nog taxi’s naar binnen reden, het Atrio della Biglietteria, dat zijn loketfunctie inmiddels heeft verloren maar nu verschillende horecagelegenheden omvat, allerlei winkels en de Galleria di Testa, op de eerste verdieping van het station, waarachter de treinen arriveren en vertrekken.

Dat het station verhoogd is ten opzichte van het straatniveau, heeft een reden. Onder de spoorlijnen werd ruimte gecreëerd voor de zogenaamde magazzini raccordati, waar post werd gesorteerd maar ook goederen van en op vrachtwagens werden geladen om ze vervolgens naar hun bestemming te brengen.

Er was een innovatief systeem van liften, die een wagon in circa zeven minuten van het niveau van de sporen naar de magazzini kon brengen. De wagons werden uitgeladen of juist gevuld om vervolgens weer omhoog gebracht te worden, klaar om te vertrekken.

De magazzini raccordati raakten vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw langzaam buiten gebruik. In de laatste tien jaar wordt er echter aan gewerkt om ze weer een functie te geven.

Zo worden er tijdens de jaarlijkse Salone del Mobile vaak tentoonstellingen in georganiseerd, is er een moderne parkeerplaats gemaakt en wordt er nagedacht over het aantrekkelijker maken van zowel de straten langs de voormalige pakhuizen als het vinden van een definitieve invulling van deze enorme ruimtes

Museo dello Shoah

Dat deze verdieping in de Tweede Wereldoorlog nog een andere functie kreeg, is lang vergeten. Maar sinds tien jaar is op de locatie van de zogenaamde binario 21 een museum geopend waar de jodenvervolging wordt herdacht.

In het indrukwekkende Museo dello Shoah worden verhalen verteld van joden die naar de concentratiekampen werden gestuurd.

Daarnaast is er in het complex ook een studieruimte en worden er regelmatig bijeenkomsten georganiseerd met als doel de gruwelijkheden die in de vorige eeuw plaatsvonden niet te vergeten.

De wachtkamer voor de koninklijke familie

Datzelfde binario 21, maar dan op het niveau van de rest van de perrons, was het aankomst- en vertrekpunt van de trein van de koninklijke familie.

Zoals gewoon was in die tijd, kregen zij een eigen wachtzaal, natuurlijk voorzien van alle comfort, tot aan een vluchtroute via een spiegel in de badkamer aan toe!

Het schijnt trouwens dat de keren dat deze ruimte door de koninklijke familie is gebruikt op één hand te tellen zijn. Het Padiglione Reale is slechts enkele keren per jaar geopend voor publiek.

Vanaf het hieraan gelegen spoor kun je wel een aantal kunstwerken van keramiek bewonderen waarmee belangrijke momenten uit de geschiedenis van de koninklijke familie Savoia herdacht worden.

Het centrale kunstwerk bevat een bizarre afbeelding waarop de verpersoonlijking van Italië uittorent boven de toenmalige koning te paard en de dictator Benito Mussolini. Dat het gezicht van deze laatste onherkenbaar is gemaakt, komt mogelijk door een partizaan die tijdens de viering van het einde van de Tweede Wereldoorlog een kogel afschoot die in het gezicht van de inmiddels overleden dictator terecht kwam.

Gevleugelde paarden, een omgekeerde piramide en waterspuwers

Als je het centraal station van Milaan benadert vanaf het Piazzale Duca d’Aosta, het grote plein voor het gebouw, doemt de enorme voorgevel voor je op. De architectuur van dit deel van het station is redelijk eclectisch, met verwijzingen naar de jugendstil, maar ook elementen uit de monumentale architectuur die de fascisten gebruikten om hun politieke ideeën bij te staan.

Indrukwekkend zijn de cavalli alati die op de hoofdingang staan. Deze gevleugelde paarden zijn van kop tot staart acht meter lang en ontworpen door de beeldhouwer Armando Violi. Ze zouden symbool moeten staan voor progresso, guidato dalla volontà e dalla intelligenza (‘vooruitgang, geleid door de wil en intelligentie’), typisch voor de periode waarin de fascisten het voor het zeggen hadden.

Misschien wel de grootste tegenstelling met deze enorme paarden is de omgekeerde piramide die in het midden van de gevel hangt. Dit kunstwerk werd ontworpen door de Zwitserse architect Mario Botta (die ook de uitbreidingen van het Teatro alla Scala ontwierp) en is een eerbetoon aan de heilige Francesca Cabrini.

Iets wat maar weinigen weten is dat het stationsgebouw in 2010 aan deze zuster werd gewijd. Ze hielp aan het begin van de twintigste eeuw veel Italiaanse immigranten die naar de Verenigde Staten waren getrokken op zoek naar een nieuwe toekomst. Ondanks de grootsheid van de gevel van het gebouw, komt dit fijne kunstwerk toch goed tot uiting.

Kijk voordat je echt naar binnen gaat trouwens ook nog even naar de art deco-spuitmonden die zowel aan de rechter- als aan de linkerzijde van het station water spuwen. Na lange tijd buiten gebruik zijn geweest, zijn ze opgeknapt en in de zomer van 2023 weer in werking gesteld.

Galleria delle Carrozze – niet langer voor auto’s en taxi’s

De Galleria delle Carrozze was tot de grootste verbouwing van Milano Centrale (tussen 2005 en 2010) nog toegankelijk voor auto’s en taxi’s. Nu deze galerij weer voetgangersgebied is, is het een mierenhoop van mensen die zich verplaatsen van en naar het station, onder de grond verdwijnen om de metro de stad in te nemen of juist wachten op wie arriveert.

Mocht je hier even stil staan, kijk dan naar de vier plakkaten gewijd aan handel, arbeid, wetenschap en landbouw. Een thema dat trouwens vaker terugkomt in Milaan: ook op de korte arm van de Galleria Vittorio Emanuele II wordt verwezen naar deze vier thema’s.

Via het voormalige Atrio della Biglietteria, de centrale vleugel van het stationsgebouw die nu vooral wordt gebruikt door verschillende horecagelegenheden, kom je via een indrukwekkende trappartij op de eerste verdieping.

Wil je halverwege de klim of afdaling op adem komen, bewonder dan de zuilen en basreliëfs die doen denken aan de antieke Romeinse termen. Je vindt hier onder andere decoraties van de dierenriem. Ga maar eens op zoek naar jouw sterrenbeeld!

Ook indrukwekkend zijn de enorme lampen, die bijna als vuurtorens de weg naar boven aanduiden.

In vogelvlucht in de Galleria della Testa

Vlak voor vertrek of juist net na aankomst moet je door de Galleria della Testa. Door het toevoegen van verschillende roltrappen en recenter ook nog (tijdelijke) kiosken, is de ruimte hier wat beperkt.

Als je niet oplet, is de kans groot in botsing te komen met een gehaaste reiziger of een gedesoriënteerde toerist die probeert te ontdekken van welk spoor zijn trein vertrekt. Zoek dus een rustig plekje en bewonder de indrukwekkende dakramen, de basreliëfs en de keramische vogelvluchten van schilder Basilio Cascella over Florence, Milaan, Rome en Turijn.

Probeer ook te ontdekken welk bouwmateriaal is gebruikt voor deze enorme hal. Het getrainde oog zal misschien zien dat niet overal hetzelfde materiaal is toegepast.

Het werd namelijk veel te duur om alles met marmer te bekleden, dus dat is alleen op ooghoogte gebruikt. Alles wat verder van de bezoeker af is, is bekleed met een speciaal soort cement, gemengd met verf, dat perfect door kan gaan voor marmer.

Ook al is het station een mix van architectuurstijlen, de invloed van de fascistische periode straalt overal vanaf. De omvang en daarmee letterlijke grootsheid van het gebouw, de referentie in het Atrio Biglietteria aan de Romeinse periode maar ook de decoraties in de Galleria della Testa, naast de poorten die toegang geven tot de perrons, verwijzen naar de ideeën van de fascisten. En niet te vergeten de adelaars – een teken van macht – in de mozaïeken op de vloer.

Mercato Centrale – voor een culinaire pitstop

Nadat een kleine tien jaar geleden Autogrill een hippe Bistrot Centrale opende op de eerste verdieping van het stationsgebouw, werd in september 2021 de Mercato Centrale geopend.

In navolging van Rome, Florence en Turijn worden in deze moderne ‘markthal’ lokale en minder lokale gerechten bereid. Zoek een plekje, kies wat je wil eten en drinken en geniet van al het lekkers dat hier te krijgen is.

Bij een vroeg vertrek ga ik graag langs Davide Longoni of Pasticceria Martesana, voor een croissant en goede espresso. ‘s Avonds schuif je aan voor een aperitivo of een diner waarbij je onder meer kunt kiezen uit de typische risotto alla milanese, vers gebakken vis of exotische ravioli.

Je kunt bij Mercato Centrale ook terecht voor kookworkshops, lezingen over tentoonstellingen die in Milaan plaatsvinden en proeverijen. Het bruist hier zoals het op een markt hoort te doen.

Cattedrale del movimento – vijfhonderd treinen per dag

De trein vertrekt bijna, tijd om naar het perron te gaan. Door de toegangspoortjes arriveer je eindelijk in de driehonderdeenenveertig meter lange stationshal.

Deze staalconstructie is ontworpen door ingenieur en expert in staalconstructies Alberto Fava. De vijf delen van deze cattedrale del movimento – zoals het station ook wel wordt genoemd – overdekken de ruim tweehonderd meter brede hal waar dagelijks circa vijfhonderd treinen aankomen of vertrekken. Een onvoorstelbaar aantal!’

 © foto’s: Roy Bisschops | ZEROPXL