Bezoek de Biblioteca Braidense in Milaan, een van de belangrijkste bibliotheken van Italië

Er zijn wereldwijd verschillende bibliotheken die bijna alleen al reden zijn voor een reis, zoals Trinity College Library in Dublin, het Clementinum in Praag en de Bibliothèque Sainte Geneviève in Parijs.

Ook Italië kent zo’n bibliotheek: de Braidense in Milaan. Inge van Milaan met Local neemt je mee naar deze bijzondere bibliotheek.

Een culturele impuls voor de wijk Brera

Inge: ‘Reis even mee terug in de tijd, naar de Milanese wijk Brera halverwege de achttiende eeuw. De stad was net tweehonderd jaar in handen geweest van de Spanjaarden; een lastige periode met veel armoede en een aantal pestepidemieën die het leven behoorlijk lastig had gemaakt.

Er kwam een einde aan toen de Oostenrijkers het voor het zeggen kregen in dit deel van Italië. Een belangrijke en florerende periode brak aan toen keizerin Maria Theresia in 1740 aan de macht kwam. Deze dame heeft een flink aantal hervormingen ingevoerd, onder andere op het vlak van de inrichting van de verschillende politieke lagen.

Ze zorgde er ook voor dat de landbouw rondom Milaan nog efficiënter werd, waardoor de oogst de lokale vraag oversteeg en er dus producten overbleven om te verhandelen. De economie van Milaan bloeide weer op.

Maria Theresia had ook aandacht voor de leuke dingen van het leven. Ze besteedde veel aandacht aan cultuur. Volgens haar konden muziek, theater, schilderkunst en andere culturele vormen helpen om de inwoners van haar rijk een bredere kijk op de wereld te geven en daarmee een tolerantere maatschappij te creëren.

Toen ze in 1773 een enorm pand in de Milanese wijk Brera in handen kreeg, aarzelde ze daarom geen moment en besloot hierin verschillende culturele instellingen te huisvesten.

Van Jezuïetencollege tot cultureel centrum

Het Palazzo di Brera, een enorm gebouw dat zo’n drieduizend studenten kon huisvesten, kwam leeg te staan nadat de Jezuïeten onderdrukt werden en als geloofsorde niet meer mochten bestaan.

Maria Theresia gaf een aantal vooruitstrevende culturele instituten in Milaan de kans zich gezamenlijk te huisvesten. Zo werd onder meer de Orto Botanico – de botanische tuin – opgericht. De Jezuïeten gebruikten dit deel van de tuin al om te mediteren maar ook voor het verbouwen van groenten.

Groen was het dus al, het werd nu echter ingericht als studieobject voor studenten medicijnen en farmacie. Aangrenzend aan de tuin, aan de zuidzijde van het complex, kwam een sterrenwacht, die voor speciale gelegenheden nog steeds wordt opengesteld voor amateurastronomen.

Er kwam een academie voor beeldende kunsten, die aan het begin van de negentiende eeuw door Napoleon ‘aangevuld’ werd met een Pinacoteca. Tot slot stichtte Maria Theresia de Biblioteca Braidense, een nog steeds functionerende bibliotheek die inmiddels ruim twee miljoen volumes in de collectie heeft.

Verzamelwoede

De bibliotheek ontstond eigenlijk door een samenloop van omstandigheden. Al in 1750 kocht de Congregazione di Stato per la Lombardia de circa dertigduizend (!!) boeken die in het bezit waren van de Pertusi’s. Bij het onderdrukken van de Jezuïeten kwamen ook hun wetenschappelijke, filosofische en theologische stukken in het bezit van de staat.

Maria Theresia besloot daarop dat dit de gelegenheid was om Milaan ‘een bibliotheek te geven die open was voor iedereen, waarin men zich kon ontwikkelen en nieuwe kennis kon opdoen’.

Ook al had de Biblioteca Ambrosiana, die bijna twee eeuwen eerder werd opgericht, een grote collectie manuscripten, het ontbrak volgens de keizerin aan een plek waar gedrukte werken bewaard én geconsulteerd konden worden.

Orde in de chaos

Het aantal boeken en andere volumes van de collectie was al voor het officieel oprichten van de bibliotheek enorm. Naast de boeken uit de collectie Pertusi en de boeken en studies die oorspronkelijk van de Jezuïeten waren, besloot men in 1778 de collectie van de medicus Albrecht Von Haller uit Bern aan te schaffen.

Hierin staan onder andere prachtige tekeningen van (geneeskrachtige) planten. Napoleon heeft een deel van deze collectie trouwens naar Parijs gebracht, een van de redenen waarom deze niet meer compleet is.

De effectieve opening van de Braidense voor het publiek werd niet voor niets uitgesteld tot 1786: het kostte gewoon enorm veel tijd om het bezit in kaart te brengen.

En de collectie blijft maar groeien: een van de laatste aankopen is een deel van de collectie van de in 2016 overleden Umberto Eco. Zijn bibliotheek was enorm (met circa vijfendertigduizend boeken).

Van een aantal werken uit zijn collectie had de Braidense al een exemplaar in bezit, maar het aanschaffen van een deel van de collectie (en dus het accepteren van een aantal dubbele exemplaren), gaf ze de gelegenheid een aantal antieke, waardevolle en unieke werken te kopen.

Uitbreiding onder Napoleon

Al snel werd de bibliotheek te klein en toen Napoleon aan het einde van de achttiende eeuw de leiding over Milaan op zich nam, breidde hij het complex uit met de Sala Napoleonica. Tegenwoordig is dit de Sala Cataloghi en vind je hier de ouderwetse kaarten met daarop de informatie over de boeken die beschikbaar zijn.

Nog meer cijfers: slechts vijf procent van de catalogus is volledig gedigitaliseerd. Van de overige vijfennegentig procent is alleen de basisinformatie ingevoerd in digitale bestanden, zodat men in ieder geval vrij makkelijk kan zien of het wel of niet beschikbaar is in de bibliotheek.

Een zoektocht hier kan dan ook een uitdaging zijn en bestaat uit verschillende stappen: eerst zoek je het digitaal op. Vind je het daar niet, dan worden de kaartenbakken geraadpleegd.

Als laatste redmiddel, dat vooral geldt voor de oude boeken, kun je in de catalogo a libroni zoeken, een boekwerk dat aan het begin van het bestaan van de Braidense werd gebruikt om bij te houden welke boeken in de collectie zaten. Dit bleek echter al snel een ouderwetse manier van catalogiseren, omdat het lastig was nieuwe volumes op de juiste plek te noteren.

In dezelfde zaal staan trouwens ook de ‘Teche RAI’, waarbij oud beeldmateriaal en geluidsfragmenten geraadpleegd kunnen worden.

Van de Milanezen, voor de Milanezen

De Biblioteca Braidense heeft haar naam te danken aan de plek waarop deze zich bevindt. Met de van oorsprong Lombardijse term breida werd een ongecultiveerd terrein buiten de stadsmuren beschreven. Mogelijk heeft er op de plek waar nu het Palazzo di Brera staat eerder al een kerk gestaan: een restant van de gevel zou te zien zijn als je richting de botanische tuin loopt. Nu staat het palazzo in een van de meest bruisende wijken van het centrum van Milaan, de wijk Brera.

Hoewel de bibliotheek vooral een studieobject is die onder andere wordt geraadpleegd door de studenten van de nabijgelegen kunstacademie, worden er ook regelmatig tentoonstellingen georganiseerd die gratis toegankelijk zijn.

Wanneer je de Cortile d’Onore van het Palazzo di Brera betreedt, neem je de gang direct achter het indrukwekkende bronzen beeld dat in het midden van de binnenplaats staat. Halverwege wijzen bordjes je naar de eerste verdieping van het complex.

Als er een tentoonstelling plaats vindt, is dat in de meeste gevallen in de Sala Maria Teresa. Deze zaal is niet alleen vernoemd naar de oprichtster van de bibliotheek maar bevat ook een schilderij van de Oostenrijkse keizerin. Vanaf de oostzijde van de zaal overziet ze trots maar op een bescheiden plek de naar haar vernoemde zaal.

Als je toch naar boven kijkt, werp dan ook een blik op de schilderingen die de overgang van de muur en het plafond begeleiden. Men is er niet helemaal zeker van, maar mogelijk had dit ook te maken met de indeling van de zaal. Door te kijken naar de afbeelding had je een beter idee wat het onderwerp van de daar onderstaande boeken was.

Gestolen uit de Bibliotheek van Brera

De Braidense was na de bibliotheek in New York trouwens de tweede bibliotheek ter wereld die met elektrisch licht werd verlicht. Om diefstal te voorkomen, waren tot 1942 alle lampen voorzien van de tekst ‘Rubate alla Biblioteca di Brera’, oftewel ‘gestolen uit de bibliotheek van Brera’.

De wereld zonder Oceanië

Onder het schilderij van Maria Theresia staat een oude wereldbol, die in 1829 gemaakt werd onder supervisie van de wetenschappelijke directie van het Observatorium van Brera. Het was een voor die tijd moderne wereldbol, waarbij rekening was gehouden met de laatste ontdekkingen van wereldreizigers.

Opvallend is echter het ontbreken van het werelddeel Oceanië, waarvan men in Europa nog niet op de hoogte was van het bestaan ervan.

Archief voor boeken en tijdschriften

Al in 1880 werd de Braidense ook een Biblioteca Nazionale. Dit houdt onder andere in dat uitgevers in Milaan en omstreken een exemplaar van elk boek of tijdschrift dat ze uitgeven, naar deze bibliotheek moeten sturen. Het heeft daarmee een soort archieffunctie.

Zo vertelde de curator die Inge rondleidde dat de uitgever van Vogue Italia ooit een jaargang opvroeg om deze te raadplegen omdat deze in hun eigen archieven ontbrak.

De Braidense had een vliegende start, maar het ging natuurlijk niet altijd voor de wind. Naast de opstartproblemen – de vertraging met het catalogiseren – stond men in de Tweede Wereldoorlog voor een andere uitdaging.

De economisch welvarende stad Milaan was vaak onderwerp van bombardementen van de geallieerden. Om de collecties in het Palazzo di Brera te sparen, werden deze elders ondergebracht.

Hoewel de bibliotheek uiteindelijk nauwelijks beschadigd is geraakt door de bombardementen, is het voor de collectie schilderijen uit de naastgelegen Pinacoteca de redding geweest.

Twintig kilometer aan boekenplanken

Ook het opslaan van die twee miljoen volumes blijft een uitdaging. In een archief dat in totaal twintig kilometer aan boekenplanken bevat, staan de boeken geordend op formaat, zodat ze zo efficiënt mogelijk opgeslagen kunnen worden.

Maar ondanks de catalogussen en het precieze werk, ‘ontbreken’ er toch zo’n tienduizend exemplaren volumes. Dat betekent niet per se dat ze verdwenen zijn, in veel gevallen zullen ze alleen niet op de aangegeven plek staan.

Bezoek de Biblioteca Braidense

Er valt nog veel meer over deze bibliotheek te vertellen, dus neem er tijdens je bezoek aan Milaan zeker eens een kijkje.

Je vindt de Biblioteca Braidense aan de Via Brera 28 in Milaan. De bibliotheek is van maandag tot en met vrijdag geopend van 8.30 tot 18.00 uur en op zaterdag van 8.30 tot 13.30 uur.

Wanneer er een tentoonstelling is, is de Sala Maria Teresa vrij toegankelijk. Eens per maand worden er ook rondleidingen georganiseerd. Deze zijn alleen in het Italiaans, maar geven je sowieso een mooi inkijkje in de bibliotheek en wat het allemaal inhoudt om een collectie van dit formaat te beheren.

foto’s: Roy Bisschops – zeropxl.com

Blijf na een bezoek aan de Braidense gerust nog in het palazzo voor een bezoek aan de Pinacoteca di Brera en de Orto Botanico. Geniet daarna op een terras van de fijne sfeer die in Brera heerst. Niet voor niets wordt dit stukje stad ook wel het Montmartre van Milaan genoemd. In deze blog lees je er meer over.’