Sant’Ambrogio, de beschermheilige van Milaan

Ambrosius is onmiskenbaar de belangrijkste heilige van Milaan. Als een van de drie beschermheiligen van de stad vervult hij een belangrijke rol in het leven van de Milanezen, ook buiten de kerk. Bovendien is een van de prachtigste kerken van de stad aan hem gewijd. Reden te meer om eens de geschiedenis in te duiken op zoek naar zijn wortels.

Ambrosius blijkt te zijn geboren in Trier, in 339 om precies te zijn. Zijn vader behoorde tot een rijke Romeinse familie, die zich weliswaar had laten bekeren tot het christendom maar die nog sterke banden onderhield met Rome. Ambrosius verliet Trier dan ook om in de Eeuwige Stad te gaan studeren. Nadat hij zijn examens met goed gevolg had weten af te leggen, werd hij door de toenmalige keizer naar Milaan gestuurd, waar hij de functie van gouverneur van de Noord-Italiaanse provincies moest vervullen.

Dat was in die tijd een behoorlijke opgave. In Milaan woedde namelijk een hevige strijd tussen de orthodoxe inwoners van de stad en de zogenaamde arianen, christenen die de heilige drie-eenheid niet erkennen en Jezus niet gelijkstellen aan God. Beide groepen wilden dat iemand uit hun eigen kring werd voorgesteld als kandidaat voor de bisschopszetel, die na het overlijden van Auxentius vacant was. Ieder hield zich halsstarrig vast aan de eigen kandidaat, waardoor de gemoederen hoog oplaaiden.

Uiteindelijk moest Ambrosius bemiddelen. De Milanezen waren erg onder de indruk van zijn optreden en ze besloten de bisschop niet uit een van beide groepen te kiezen, maar Ambrosius deze eer te schenken. Geheel onverwacht werd Ambrosius zo verkozen tot bisschop van Milaan, hoewel hij geen enkele geloofsachtergrond had en zelfs niet gedoopt was. Dat werd in allerijl geregeld, zodat Ambrosius ruim een week na zijn verkiezing officieel tot bisschop gewijd kon worden.

Ambrosius nam zijn taak als bisschop zeer serieus, maar bemoeide zich ook geregeld met politieke zaken. Met zijn rustige manier van praten en zijn overtuigingskracht wist hij menig debat in de juiste richting te leiden. Ook op papier wist hij zijn gedachten en meningen goed uiteen te zetten. Hij hield er een uitgebreide correspondentie met andere kerkvaders en wereldlijke politieke leiders op na. Soms riep hij zelfs de keizer op het matje, hetgeen ervoor zorgde dat de inwoners van Milaan hem met respect en bewondering benaderden.

Of Ambrosius zijn redenaarskunst alleen te danken had aan zijn studie in Rome, zullen we nooit weten. Volgens een legende vloog er namelijk een zwerm bijen boven de wieg van de kleine Ambrosius. De bijen druppelden een voor een wat honing in de mond van de baby, hetgeen er volgens zijn gelovigen voor zorgde dat al zijn toespraken ‘zoet als honing’ waren en als zoete koek werden geslikt door zijn toehoorders. Waar of niet. Ambrosius is in elk geval de patroonheilige van de imkers.

Op 4 april 397 stierf Ambrosius. Zijn stoffelijk overschot werd begraven in de kerk in Milaan die tussen 379 en 386 door hem werd gebouwd en die nog steeds zijn naam draagt, de Sant’Ambrogio.

Van de oorspronkelijke basiliek die Ambrosius liet bouwen, resten alleen nog de triomfboog en de zuilen die in de apsis zijn verwerkt. In de jaren voor en na de Tweede Wereldoorlog is het romaanse karakter van de kerk echter wel zoveel mogelijk in ere hersteld. Van de pusterla (poort) kijk je nu mooi uit op de kerk met zijn twee klokkentorens en op het atrium, dat geflankeerd wordt door het priesterhuis en het museum waarin de relikwieën, beelden, schilderijen en andere kostbaarheden van de kerk te bewonderen zijn.

Vlak voor het atrium staat aan de linkerzijde de Colonna del Diavolo, de Zuil van de Duivel. Onderaan zitten twee flinke gaten, die volgens de overlevering door de duivel met zijn horens zijn aangebracht toen hij Sant’Ambrogio probeerde over te halen het geloof achter zich te laten, hetgeen natuurlijk niet lukte.

Toch zijn enige wereldse gevoelens de wereld van de kerk niet vreemd. De campanile, de klokkentoren, van de Sant’Ambrogio moest natuurlijk wel veel hoger zijn dan die van de benedictijner kerk!

Ook de zuilen in het atrium zijn een nader onderzoek waard. Op de kapitelen van deze zuilen zie je namelijk prachtige voorstellingen uit de bijbel en fantasiedieren die het goed en het kwaad symboliseren. Sommige zuilen stammen zelfs nog uit de Romeinse tijd! In het atrium komt eveneens de strijd tussen de verschillende kerkordes naar voren. Om een zo groot mogelijke kerk voor te stellen, is het atrium van de Sant’Ambrogio zo gebouwd dat de kerk erachter veel groter lijkt.

Eenmaal binnen is het schip de beste plaats om de kerk in al zijn pracht en praal in je op te nemen. De twee zijbeuken worden van het schip gescheiden door bogen met daarboven de vrouwengalerijen, gedragen door pijlers met gebeeldhouwde kapitelen. Aan het begin van het schip staat de Slangenzuil, die door Mozes in de woestijn zou zijn opgericht.

Links van deze slang toont een put het niveau van de oorspronkelijke vloer uit de vierde eeuw, in de tijd van Ambrosius zelf dus. De preekstoel is gemaakt van de stukken van de oorspronkelijke preekstoel die nog intact waren gebleven nadat de koepel in 1196 was ingestort. Hij is versierd met een adelaar en een zittende man, symbolen van de evangelisten Johannes en Matteus.

Een van de mooiste bezienswaardigheden in de kerk is het Gouden Altaar, een rijk versierd werk uit de negende eeuw dat in opdracht van aartsbisschop Angilberto is vervaardigd. Aan de achterkant van het altaar toont een door de kunstenaar gesigneerd reliëf verhalen uit het leven van Sant’Ambrogio. Aan die kant zitten ook twee kleine deuren, waarachter vroeger de resten van Ambrosius lagen. De voorkant is van goud bezet met edelstenen en toont het leven van Christus.

Ook op het houten koor zijn verschillende scènes uit het leven van Sant’Ambrogio te zien. In het midden staat de bisschopszetel, waarop menige Italiaanse koning is gekroond. Onder het Gouden Altaar bevat een urn de resten van Ambrogio en twee andere heiligen, Gervasio en Protasio.

Aan het einde van de noordelijke zijbeuk vind je de Portico della Canonica, de portiek van het presbyterium. De zuilen van de middelste boog zijn zo gebeeldhouwd dat ze boomstammen lijken. Hier is de ingang van het museum, met onder andere het bed van Ambrosius en originele fragmenten van het apsismozaïek.

mozaïek van Ambrosius in de Sant’Ambrogio;
mogelijk nog tijdens zijn leven gemaakt

Sant’Ambrogio stichtte tijdens zijn verblijf in Milaan ook nog verschillende andere kerken. Een van de mooiste is de San Simpliciano, die in de vierde eeuw gesticht als de Basilica Virginum. De kerk werd voltooid in 401. Vroeger had de kerk aan weerszijden open galerijen, waar boetelingen en bekeerlingen konden deelnemen aan de dienst.

Boven een van de deuren van de San Simpliciano is een lunet te zien met de afbeeldingen van de jonge Sisinius, Martirius en Alexander. De Heilige Ambrosius vroeg deze drie jonge mannen om het christendom te verspreiden in het Noord-Italiaanse Anaunia (het huidige Val di Non). In 397 stierven ze alle drie de martelaarsdood. Hun lichamen werden aan bisschop Simpliciano gegeven, die ze begroef in de Basilica Virginum.

Volgens de overlevering hebben de martelaren ervoor gezorgd dat de Milanezen zegevierden bij de slag bij Legnano (1176), waar ze het moesten opnemen tegen Barbarossa. Bij die gelegenheid zouden er drie duiven uit de basiliek zijn gevlogen, die vervolgens neerstreken op de carroccio (wagen) om voor de veldslag gezegend te worden. Op 29 mei herdenkt de stad deze gebeurtenis met een sobere plechtigheid.

Op 7 december, de feestdag van de heilige Ambrosius, gaat het er vrolijker aan toe in de stad. Wie gaat kerstwinkelen in Milaan, doet er goed aan direct na Sinterklaas te vertrekken, zodat je deze dag vol feestelijkheden niet mist.