Nadat Saskia deze zomer Sperlonga en Gaeta ontdekte, reisde Erwin in september naar Formia, nog net iets zuidelijker in de regio Lazio, voor een bezoek aan een bijzonder Romeins erfgoed.
Erwin: ‘Je ziet het niet als je door de straten van Formia loopt, maar onder het niveau van de huidige stad schuilt een waar waterbouwkundig hoogstandje uit de Romeinse tijd, de Cisternone Romano (Romeinse watertank of waterbekken).
Ten tijde van de Romeinen lag Formiae, zoals de stad toen heette, direct aan de beroemde Via Appia, die van Rome naar Brindisi leidde. Formiae had in die tijd ook al een behoorlijke haven en was zo een ideaal handelsoord, zowel over land als over zee perfect te bereiken. Om de aanwezige bevolking en de zeelui van vers water te voorzien, bouwden de Romeinen een watertank in het wat hoger gelegen deel van de stad, in Rione Castellone.
Tegenwoordig is Rione Castellone het mooiste en zeker ook het gezelligste stukje van de stad. De huizen zijn hier gebouwd op de resten van het oude Romeinse theater. Op verschillende plekken is de bekende bouwtechniek opus reticulatum nog zichtbaar.
Dankzij de smalle straatjes met kleurrijke huizen is het eigenlijk meer een rustig dorpje in het verder vrij drukke Formia, al doet de sfeer die er hangt net als in Gaeta wel heel Napolitaans aan, met in dialect kletsende dametjes, Maria-altaartjes en zwaarbeladen waslijnen.
Rione Castellone heeft eigen toegangspoorten, zoals de Torre di Castellone en de Torre dell‘Orologio. Een opmerkelijke plek die je ook zeker niet mag overslaan, maar een beetje verscholen ligt, is Il Teatro Romano di Castellone.
Maar we komen voor de Romeinse schat van Formia. Die ligt verborgen onder het kleine Piazza Sant’Anna. Slechts een kleine gevel met stalen deuren in de hoek van het pleintje verraadt dat je hier een kijkje onder de grond kunt nemen.
In 2000 zijn archeologen gestart met het uitgraven van de watertank. Nadat de watertank niet meer als zodanig in gebruik was, werd deze als afvalput gebruikt door de bewoners die er werkelijk van alles in hadden gedumpt.
Na bijna drie jaar van hard werken was de watertank ontdaan van het afval. De oorspronkelijke Romeinse constructie bleek nog geheel intact. Na de aanleg van een toegangsweg voor bezoekers was de Cisternone Romano klaar om aan het publiek te worden getoond.
Samen met gids Lucia dalen we het eerste stuk af onder het piazza. Voor we de Romeinse watertank betreden, krijgen we uitleg over de bouw van de watertank met behulp van een plattegrond van het bouwwerk.
De watertank is gerealiseerd in de eerste eeuw voor Christus rond de periode van Julius Caesar of Augustus (het exacte jaar is helaas onbekend). Het is de oudste bestaande watertank en de eerste van dit enorme formaat.
Samen met de Yerebatan Saray in Istanbul en de Piscina Mirabilis in Miseno (net buiten Napels) is het de belangrijkste Romeinse watertank die je kunt bezoeken. Wat deze watertank extra speciaal maakt, is dat de architect niet heeft gekozen voor een klassiek rechthoekig ontwerp, maar hier zeer waarschijnlijk gebruik heeft gemaakt van een natuurlijk gat in de rotsen en zo zoveel mogelijk de beschikbare ruimte heeft benut.
Als we via een gat aan de zijkant van de watertank naar binnen lopen, komen we in een enorme donkere ruimte terecht. De watertank is ongeveer 65 bij 25 meter groot, met zestig pilaren die de gewelven ondersteunen. De hoogte is ongeveer 6,5 meter, wat de watertank een inhoud van meer dan achtduizend kubieke meter geeft.
Het gat waardoor we de watertank betreden, is speciaal gemaakt om de bezoekers toegang te geven tot de tank. Na de bouw van de watertank hebben de bouwvakkers alleen twee gaten in het plafond overgelaten om zo onderhoud aan de watertank te kunnen uitvoeren.
Buiten de twee onderhoudsgaten in het dak zijn er nog een aantal gaten zichtbaar in het plafond. Deze gaten zijn door bewoners illegaal gemaakt om stiekem water te tappen en later om de watertank te gebruiken als afvalput.
De watertank was waarschijnlijk ook nooit tot het plafond gevuld met water. Men vermoedt dat de maximale hoogte 5,5 meter is geweest.
Het drinkwater kwam van diverse waterbronnen in de bergen via een aquaduct naar de watertank om vervolgens via een leiding netwerk naar huizen, fonteinen en de haven te worden getransporteerd.
Als we verder afdalen, komen we op een drijvend vlonderpad zodat we de gehele watertank kunnen bekijken. Op de muren zijn nog sporen zichtbaar van het afval dat in de watertank heeft gelegen.
Dat de constructie zeer degelijk is aangelegd, blijkt wel uit het feit dat er tot de Tweede Wereldoorlog twaalf huizenblokken op de watertank stonden. Na de oorlog verdween een aantal van deze huizenblokken en is het huidige piazza ontstaan.
Als we achter in de watertank zijn aangekomen, zien we tegen de zijwand een trap naar beneden lopen. De gids vertelt dat tot op de dag van vandaag nog steeds onduidelijk is uit welke periode deze trap is. Wel staat vast dat de trap niet uit de Romeinse tijd komt en dus niet tot het oorspronkelijke ontwerp behoorde.
Als we over het vlonderpad terug naar de uitgang zijn gelopen en weer buiten staan, moeten onze ogen weer even wennen aan het felle daglicht. Het is nog steeds moeilijk voor te stellen dat onder dit piazza een uniek stukje Romeinse geschiedenis te vinden is, dat met recht een meesterwerk van de Romeinse waterbouwkunde mag worden genoemd. Knappe jongens, die Romeinen!’
Praktische informatie
De Cisternone Romano is te vinden aan het Piazza Sant’Anna, in de wijk Rione Castellone in Formia. De openingstijden zijn buiten de zomermaanden helaas zeer beperkt; je kunt er alleen op zaterdag en zondag terecht tussen 17.30 en 20.30 uur. Er is elk half uur een rondleiding. Een toegangskaartje kost slechts drie euro. Verdere informatie is te vinden via de website.