Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
Ooit was het een belangrijke vesting, maar tegenwoordig is Gradisca d’Isonzo een beetje een slapend stadje. Het telt ongeveer zevenduizend inwoners en heeft een klein maar fijn centrum.
Gradisca d’Isonzo ligt niet ver van ‘grote broer’ Gorizia. Gradisca d’Isonzo ligt aan de rechteroever van de rivier Isonzo, Gorizia aan de linker. Hemelsbreed liggen de twee steden maar tien kilometer uit elkaar en Gradisca d’Isonzo maakte dan ook vele eeuwen deel uit van het graafschap van Gorizia.
Gorizia is samen met de Sloveense buurtstad Nova Gorica uitverkozen tot de culturele hoofdsteden van Europa in 2025. Voor die tijd laten we jullie nog uitgebreid kennismaken met Gorizia, maar Elbrich neemt je eerst mee naar Gradisca d’Isonzo, voor het laatste deel van het liefdesverhaal van Luigi en Lucina (waarvan je het eerste deel hier kunt lezen en het tweede deel hier).
Elbrich: ‘Toen Luigi in 1511 naar Gradisca d’Isonzo werd uitgezonden, was Gorizia net elf jaar in bezit van de Habsburgers. Gradisca d’Isonzo was daarentegen nog in handen van de Venetianen, die er in 1473 een groot fort hadden laten bouwen om Friuli te beschermen tegen de vele invasies van de Turken. Dit fort is in 1511 het middelpunt van de oorlog tussen Venetië en Oostenrijk.
Het nooit uitgevoerde verdedigingssysteem van Leonardo da Vinci
In 1500 werd niemand minder dan Leonardo da Vinci uitgenodigd om naar Gradisca d’Isonzo te komen, om een ontwerp te maken voor een extra verdedigingssysteem. Het ging om een ingenieus plan om de stad op commando met het water van de Isonzo te laten vollopen.
Dat kostte echter zoveel geld, dat het plan nooit is uitgevoerd. Een borstbeeld van Da Vinci attendeert de nietsvermoedende toerist op het verblijf van dit renaissance-genie in Gradisca d’Isonzo.
De grootste rommelmarkt van de regio
Wanneer je door een van de vele brede straten van Gradisca d’Isonzo wandelt, valt het op dat ze allemaal uitkomen op het groene hart van de stad, het Parco della Spianata. Hier stond ooit ook een groot deel van het fort.
Om de stad meer lucht te geven en uit te kunnen breiden, werd dit deel van het fort later met de grond gelijk gemaakt. Daar komt het woord spianata vandaan.
Ondanks dat Gradisca d’Isonzo door de Venetianen gebouwd is, heeft de latere Oostenrijkse overheersingsperiode – die vier eeuwen lang duurde – de grootste architectonische stempel op de stad gedrukt. Gradisca behoort pas sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog weer tot Italië.
Het grote park loopt de derde zondag van de maand vol met nieuwsgierige koopjesjagers, als er een van de grootste rommelmarkten van de regio plaatsvindt.
De leeuw van Venetië
Naast de restanten van het fort zijn er in Gradisca d’Isonzo een paar interessante gebouwen te bekijken, zoals het huis van de Venetiaanse stadhouders, de Duomo di San Pietro e Paolo en het theater met daarvoor een grote imposante zuil die wordt gekroond door de leeuw van Venetië.
Op de voet van de zuil vind je verschillende jaartallen gegraveerd die in de geschiedenis van Gradisca d’Isonzo belangrijk zijn geweest: de voltooiing van het fort, de Venetiaanse periode, de Oostenrijkse periode en de dag dat Gradisca d’Isonzo weer Italiaans werd.
In de Duomo vind je het graf van Nicolò II della Torre, een kapitein in het Oostenrijkse leger die halverwege de zestiende eeuw overleed in Gradisca d’Isonzo. Hij kwam uit een zeer rijk en adellijk geslacht, zoals zijn graftombe ook uitstraalt.
Het wijngebied Collio
Je kunt je bezoek aan Gradisca d’Isonzo prima combineren met een uitstapje het dichtbijgelegen wijngebied Il Collio. Deze heuvelachtige wijnstreek doet je haast vermoeden dat je in Toscane bent in plaats van in het hoge noorden van de laars.
De glooiende heuvels met op de toppen rijen cipressen lijken weg te zijn gelopen uit het typische Toscaanse landschap, maar dat gevoel verdwijnt als je een van de vele wijnboeren bezoekt. Doordat het wijngebied tegen de grens met Slovenië ligt, moet je niet raar opkijken als de wijnboer zijn klanten dan weer in het Italiaans en dan weer in het Sloveens aanspreekt.
Luigi en Lucina
Laten we terugkeren naar het verhaal van Luigi en Lucina. Nadat de Habsburgse troepen erin geslaagd zijn het fort van Gradisca d’Isonzo en een deel van het Venetiaanse leger te overmeesteren, trekken ze verder naar het westen en komen op de oevers van de rivier Natisone tot stilstand.
Het is hier dat Luigi voor de tweede keer de vijand te lijf gaat, helaas zonder succes. Op 20 juni raakt hij zwaargewond. Een speerpunt doorboort zijn nek, wat hem voor de rest van zijn leven gedeeltelijk zal verlammen.
Wat er met zijn compagnon en verhalenverteller Peregrino gebeurd is, weten we helaas niet. Luigi zal deze vriend later herdenken door hem als personage terug te laten keren in een aantal van zijn verhalen.
Tegen het einde van de oorlog raapt Luigi al zijn moed bijeen en vraagt aan Girolamo om de hand van zijn stiefdochter Lucina. Girolamo weigert. Hij ziet in de gedeeltelijk verlamde Luigi, die zijn militaire carrière gedag moest zeggen, niet de ideale schoonzoon. Bovendien kan hij nog steeds niet verwerken dat Antonio, Luigi’s oom, de eer van de familie heeft geschonden.
Om de onenigheden tussen de twee families, die tijdens de burgeroorlog recht tegenover elkaar stonden, te verzoenen, zal Lucina uiteindelijk in 1517, in opdracht van de republiek, uitgehuwelijkt worden aan een zekere Francesco, ook een neef uit de Del Torre-tak.
De vrede wordt weer hersteld, maar dit nieuws kan Luigi uiteraard maar slecht verwerken. Hij ziet zijn beide grote dromen, een huwelijk met Lucina en zijn militaire carrière, in duigen vallen. Verbitterd en teleurgesteld trekt hij zich terug in zijn villa in Montorsio Vicentina. Op deze plek is later, geheel in de stijl van Palladio, Villa da Porto – Barbaran gebouwd. Deze villa is te bezoeken.
Van soldaat tot schrijver
In de laatste jaren van zijn leven schrijft Luigi een aantal korte verhalen (novelle) over zijn hopeloze liefde. Inspiratie haalt hij uit zijn eigen onbeantwoorde liefde voor Lucina, maar ook uit het verhaal dat zijn legercompagnon Peregrino hem had verteld.
Het eerste liefdesverhaal heet Historia novellamente ritrovata di due nobili amanti, het tweede verhaal heet simpelweg Giulietta. Om hun ware identiteit geheim te houden, heeft hij de namen van de hoofdrolspelers veranderd in Romeo en Giulia (de naam van de zus van Lucina). De stad Udine maakt plaats voor Verona en het verhaal wordt tweehonderd jaar terug in de tijd verplaatst.
Vanuit zijn villa kijkt Luigi uit over twee heuvels, met daar bovenop de torens van twee tegenover elkaar liggende kastelen. Men zegt dat Luigi ook daar inspiratie uit haalde om zijn verhaal over Romeo en Giulia te schrijven. Hij keek naar de tegenover elkaar liggende torens alsof het twee rivaliserende families waren.
Het kan haast geen toeval zijn dat de achternaam van Romeo – Montecchi – zoveel lijkt op de naam van het dorp Montecchio Maggiore, waar deze kastelen zich bevinden. De kastelen zijn in de negentiende eeuw dan ook omgedoopt tot Romeo en Giulia.
Shakespeare verschijnt op het toneel
Luigi sterft in 1529, slechts drieënveertig jaar oud is. Zijn verhalen worden vrijwel direct na zijn dood anoniem gedrukt. Rond 1550 worden ze opgepikt door een zekere Matteo Bandello die er enkele details aan toevoegt.
De Britse schrijver Arthur Brooke vertaalt het verhaal vervolgens in het Engels en die versie krijgt niemand minder dan William Shakespeare toevallig onder ogen. Hij gebruikt het als inspiratie voor het meesterlijke toneelstuk Romeo and Juliet.
De dramatische wending die Shakespeare aan het verhaal gaf maakt het tot een van de bekendste liefdesverhalen ter wereld. Shakespeare was dol op verhalen die zich afspeelden in de regio Veneto. Denk maar eens aan The Merchant of Venice (Venetië), The Taming of the Shrew (Padova), Othello (Venetië) en The Two Gentlemen of Verona (Verona).
Zijn verhaal over Romeo en Julia werd uiteindelijk verfilmd, er kwam een opera (Roméo et Juliette van Charles Gounod) én een musical (The West Side Story).
Zo werd het liefdesverhaal van Udine het liefdesverhaal van Verona, waar elk jaar duizenden mensen het huis van Julia bezoeken om hun liefde te verklaren of over Julia’s borst te strijken in de hoop op geluk in de liefde…’
Treed in de voetsporen van de echte Romeo en Giulia
Het hart van Elbrich ligt in Udine, waar ze woont en waar ze als officiële gids werkt. Wil je in de voetsporen van Luigi en Lucina treden, dan neemt Elbrich je tijdens een één- of tweedaagse rondleiding graag mee naar alle plekken waar Luigi en Lucina geweest zijn. Je kunt de échte Romeo en Giulia-tour boeken via deze link.
Ga je liever zelf op pad in Udine? Ook dat is mogelijk; Elbrich maakte een fijne stadswandeling, die je via deze link kunt aanschaffen.
foto’s: Janine Bakhuis
