Het is misschien wel het beroemdste liefdesverhaal ter wereld: dat van Romeo en Julia (of Giulia, zoals haar Italiaanse naam luidt) – twee jonge geliefden die, door hun onmogelijke en verboden liefde voor elkaar, een einde aan hun leven maken.
Hun verhaal werd bekend dankzij Shakespeare, die dit meesterlijke toneelstuk rond 1595 optekende. Het speelt zich af in Verona, waar je nog altijd het huis van Giulia kunt bewonderen, met het beroemde balkonnetje.
Giulia’s bronzen borst
Ook Ciao tutti’s Elbrich is er in haar jeugd geweest. Elbrich: ‘Ik kan me vooral het mooie bronzen standbeeld van Giulia op de binnenplaats herinneren. Mijn nieuwsgierigheid werd gewekt door de glimmende rechterborst van Giulia. Men beweerde dat het strelen van de borst je eeuwige liefde en geluk zou brengen.
Ik kon het natuurlijk niet laten de borst van Giulia aan te raken, want wie wil dat nu niet, gelukkig zijn en de ware liefde vinden? Op dat moment had ik nooit kunnen bedenken dat de liefde me jaren later naar Udine zou brengen…’
Ruim twintig jaar later heeft de stad nog maar weinig geheimen voor Elbrich. Zo ontdekte ze dat Udine de plek is waar de echte Romeo en Giulia elkaar ontmoet zouden hebben. Het liefdesdrama dat zo verbonden is met Verona, is gebaseerd op een échte love story die zich afspeelde in het onbekendere maar zeker niet minder mooie Udine, in de regio Friuli-Venezia Giulia, pakweg tweehonderdvijftig kilometer ten oosten van Verona.
Luigi en Lucina – de échte Romeo en Giulia
Elbrich: ‘In Udine leefden aan het begin van de zestiende eeuw twee jonge mensen uit de high society van die tijd. Ze waren dolverliefd op elkaar, maar omdat ze uit twee verschillende takken van de adellijke familie Savorgnan kwamen, die elkaar het licht in de ogen niet gunden, mochten de twee elkaar niet liefhebben.
De adellijke familie Savorgnan was verdeeld in een Del Torre-tak, vernoemd naar de rivier Torre, en een Del Monte-tak, vernoemd naar een heuvel in het noorden van Friuli waar deze familie een fort en kasteel bezat (waarover ik je verderop meer vertel).
De families stonden sinds 1450 op zeer gespannen voet met elkaar en de hoofdpersonages uit dit verhaal moesten hun liefde voor elkaar dan ook geheimhouden. De twee geliefden waren verre nicht en neef van elkaar en heetten in het echt Luigi da Porto (alias Romeo) en Lucina Savorgnan del Torre (alias Giulia).
De Britse gerenommeerde geleerde en historicus Cecil Clough deed jarenlang onderzoek naar het verhaal van Romeo en Giulia. Hij concludeerde dat de ware Romeo en Giulietta Luigi en Lucina waren. Na het lezen van mijn verhaal mag je daar zelf over oordelen…
In een reeks van drie blogs neem ik je mee naar een aantal plekken in Friuli-Venezia Giulia waar Luigi en Lucina hun voetstappen hebben achtergelaten. In deze blog allereerst Udine, de stad waar Luigi en Lucina elkaar leerden kennen.
De kathedraal van Udine, die dateert uit de vroege veertiende eeuw, is een van de weinige gebouwen in Udine die Luigi en Lucina ook hebben kunnen aanschouwen.
Na het bezoek aan Udine reizen we in twee volgende blogs naar Gradisca d’Isonzo, de plaats waar Luigi gevochten heeft tegen troepen van de Habsburgse keizer, en naar het Fortezza di Osoppo, dat eigendom was van de familie van Lucina.
Hier speelt hun liefdesverhaal zich af, in een tijd waarin (burger)oorlogen, familievetes, een alles verwoestende aardbeving, een moord en een pestepidemie de revue passeren. Een scenario waarvan elke Hollywood filmschrijver gesmuld zou hebben, ondanks het feit dat de liefde mede hierdoor helaas tot mislukken gedoemd is.
Maar laten we bij het begin beginnen, met een korte inleiding op het verhaal. Het gebied waar het verhaal zich afspeelt, maakte van 1420 tot 1797 deel uit van de Venetiaanse Republiek. Veel invloedrijke adellijke families, de zogenaamde patrizi veneziani, lieten hier een tweede villa bouwen. Udine was tevens de zetel van de Venetiaanse stadhouders die in het kasteel op de heuvel hun residentie hadden.
Liefde in tijden van oorlog
Luigi da Porto kwam uit een van deze zeer invloedrijke families. Hij werd geboren in 1485 in Vicenza. Zijn vader heette Bernardino da Porto, zijn moeder, Elisabetta Savorgnan del Torre, is van Venetiaanse adel. Een van haar voorvaderen speelde in 1420 een doorslaggevende rol in de Venetiaanse overname van Udine, waardoor het familiewapen later zelfs tot stadswapen van Udine is geworden.
Op het Piazza Venerio stond ooit het Palazzo Veneziano van de familie Savorgnan. De San Francesco dateert uit de veertiende eeuw en stond er dus al in de tijd van Luigi en Lucina.
Naast de San Francesco prijkt de pozzo, put, van het kleermakersgilde:
Als Luigi drieëntwintig is, breekt er een oorlog uit waarbij de grootste Europese machten uit die tijd (zoals de Kerkelijke Staat, Frankrijk en het Heilige Roomse Rijk) een coalitie vormen om de expansie van de Republiek van Venetië tegen te houden. De oorlog zal de geschiedenisboeken ingaan als de Oorlog van de Liga van Kamerijk (Lega di Cambrai, 1508-1516).
Een deel van de grens van de Venetiaanse Republiek liep door Friuli, onder meer door Gradisca d’Isonzo. De Habsburgse keizer Maximiliaan I stuurt zijn troepen daarheen met de opdracht Friuli te veroveren op de Venetianen.
Ook Luigi wordt naar Friuli gestuurd, in eerste instantie naar Udine. Hij is het leger in gegaan als kapitein van de Venetiaanse cavalerie en moet in deze roerige tijden de grenzen van Friuli verdedigen.
Als hij niet op het slagveld te vinden is, heeft hij als uitvalsbasis een prachtige villa in het pittoreske stadje Cividale del Friuli. In een van zijn brieven beschrijft hij het prachtige helblauwe water van de Natisone rivier die door de stad stroomt en de Duivelsbrug die de twee oevers van Cividale verbindt.
De eerste ontmoeting van Luigi en Lucina
Lucina Savorgnan del Monte werd in 1495 geboren in Villa Ottelio, in het kleine dorpje Ariis in Friuli, aan de oever van de Stella. De vader van Lucina, Giacomo Savorgnan del Monte, was een neef van Luigi’s moeder.
Tijdens het carnaval van 1511 besluit de moeder van Lucina een gemaskerd bal te houden in de prachtige Villa Savorgnan. Lucina was vijftien jaar; een perfect moment om haar officieel voor te stellen aan de jonge mannen uit de high society. De ideale schoonzoon, afkomstig uit een ander rijk en machtig adellijk geslacht, zou de posities van beide families versterken.
Ook Luigi was uitgenodigd. Hij was erg onder de indruk van het feest maar vooral van de mooie Lucina. In zijn boek zal hij dit moment later omschrijven met de woorden: ‘la bellissima e leggiadra Madonna Lucina Savorgnana che canta e balla al suono del clavicembalo’ – de prachtige en elegante vrouw Lucina Savorgnan die zingt en danst op het geluid van de klavecimbel.
We gaan ervanuit dat ze samen gedanst hebben en die avond verliefd op elkaar werden. Het kan geen toeval zijn dat Luigi tien jaar later een boek over hun geheime liefdesverhouding schrijft. Ondanks dat Lucina en Luigi verre familie van elkaar zijn en een huwelijk tussen achterneef en nicht toen nog heel normaal gevonden werd, was hun liefde vanaf het begin gedoemd te falen.
De verstoorde verhoudingen tussen de beide families, veroorzaakt door oude familieruzies over erfenissen, erfgronden en beruchte familieleden, zouden na het gemaskerd bal namelijk flink verslechteren.
In Udine vind je nog altijd veel Venetiaanse palazzi. Het palazzo op onderstaande foto ligt dicht bij Piazza Venerio en is ongeveer honderd jaar na de liefdesgeschiedenis van Luigi en Lucina gebouwd.
Deze put stond ooit op het binnenhof van het oude ziekenhuis en nu tegenover het bovengenoemde palazzo veneziano:
Ook dit fresco, dat te zien was op de gevel van het oude ziekenhuis aan het Piazza Venerio, dateert uit de tijd van Luigi en Lucina:
Een wrede vette donderdag
Niemand kon weten dat de dag na het bal een van de wreedste en bloedigste dagen zou zijn die de geschiedenis van Friuli gekend heeft. Nog altijd wordt deze dag herinnerd als de crudel zobia grassa – ‘wrede vette donderdag’.
Wat er die donderdag gebeurt zal de families van Luigi en Lucina nog verder uit elkaar drijven. Antonio Savorgnan del Torre, een oom van Luigi, heeft 27 februari 1511 uitgekozen als de ideale dag om een burgeroorlog te laten losbarsten. Vanwege het carnaval was Udine vol gelopen met een feestende massa. De boeren van het platteland, de gewone burgers, maar ook edelen en kasteelheren kwamen van heinde en verre om deel te nemen aan het feest.
Een lange tijd van ontevredenheid was voorafgegaan aan dit carnavalsfeest. Met name de boeren waren zeer ontevreden over de omstandigheden waarin ze moesten leven en de hoge belastingen die ze aan hun landheren moesten betalen. Ze hoopten dat Venetië hun klachten zou aanhoren en hun situatie zou verbeteren door het verlagen van de belastingen en het geven van meer rechten.
De landheren daarentegen waren vooral graven en hertogen die vaak afstamden van oude Germaanse adellijke geslachten. Het is dus ook niet verwonderlijk dat ze de kant van de Habsburgse troepen kozen, die in diezelfde periode probeerden Friuli te veroveren op de Venetianen.
Een list in verkleedkleren
Antonio Savorgnan del Torre, een oom van Luigi, was in die tijd Capitano delle Cernide, de aanvoerder van een leger dat vooral bestond uit plattelandsvolk en boeren die in tijden van nood verplicht waren de grenzen van de Venetiaanse Republiek te verdedigen. Ze noemden zichzelf Zamberlani.
De oppositie werd aangevoerd door Alvise della Torre, een graaf afkomstig uit een ander belangrijk adellijk geslacht, de zogenoemde familie Della Torre (niet te verwarren met de naam Del Torre). Hij stond aan het hoofd van de rijke landheren en edelen die de keizerlijke troepen vertegenwoordigden en de geschiedenis zouden ingaan als de Strumieri.
Antonio Savorgnan del Torre verzint een list. Hij laat een aantal vrienden en familieleden opdraven in vijandelijk uniform en zegt dat de vijand al voor de poorten van Udine staat. Dit alles doet hij om zijn achterban op te hitsen, hetgeen hem al snel lukt.
In de stad ontstaan schermutselingen tussen de aanhangers van beide partijen. De grote hoeveelheid wijn en bier die op dit carnavalsfeest geschonken werd, laat de gemoederen hoog oplopen en de boel loopt flink uit de hand.
Moordend en ploeterend trekken de Zamberlani door Udine en omgeving. Villa’s en kastelen worden in brand gestoken en vele graven worden gevangengenomen of zelfs vermoord. De lijken worden gestoken in carnavalskleren op karren door de stad getrokken. Het is chaos alom en de verantwoordelijke voor dit alles, Antonio Savorgnan del Torre, moet vluchten. Hij heeft het zelfs voor de Venetiaanse Republiek te bont gemaakt.
Naast de oorlog van de Liga van Kamerijk en deze burgeroorlog wordt Udine een maand later getroffen door een van de zwaarste aardbevingen uit de geschiedenis. De stad wordt vrijwel geheel verwoest. Een pestepidemie maakt het plaatje compleet en het is dan ook geen wonder dat het jaar 1511 de boeken in gaat als annus horribilis.
Hoogverraad en een moord in Villach
Alsof alle ellende van 1511 nog niet compleet was, komt er nog een moord bij. Antonio Savorgnan de verantwoordelijke van de crudel zobia grassa, de wrede vette donderdag, slaat op de vlucht naar Oostenrijk.
Hij had het zo bont gemaakt dat zelfs Venetië, dat toch wel wat aan gewelddadige oorlogspraktijken gewend was, de moord op de Friulaanse adel niet kon goedkeuren. Er stond een prijs op zijn hoofd en Antonio liep, ten einde raad, over en schaarde zich bij wat voordien de vijandelijke Oostenrijkse troepen waren. Dit was uiteraard hoogverraad en kon niet onbestraft blijven.
Een jaar later zou Antonio op de trappen van de kerk van Villach vermoord worden. De Venetiaanse Republiek besloot bovendien om de inboedel van de villa’s van Antonio in beslag te nemen en het paleis van de familie van Savorgnan in Udine, waar Luigi en Lucina elkaar tijdens het gemaskerde bal ontmoet hadden, met de grond gelijk te maken.
Op deze plek aan de Via Savorgnan mocht nooit meer een nieuw palazzo gebouwd worden om de verschrikkingen van la zobia grassa voor altijd te herdenken. Tot op de dag van vandaag ligt het plein, het eerder genoemde Piazza Venerio, er dan ook verlaten bij.
Een wandeling door Udine
Als je Udine nu bezoekt, zie je dus zo goed als niets meer terug van de stad zoals Luigi en Lucina die kenden. De meeste gebouwen dateren van na het rampjaar 1511. Met deze City Walk in Udine ontdek je alle bijzondere plekken in de stad waar de enige echte Romeo en Giulia verliefd op elkaar werden, zoals de prachtige Loggia del Lionello die je op onderstaande foto’s ziet.
Wil je graag samen met Elbrich in de voetsporen van Luigi en Lucina treden, dan kan dat tijdens een één- of tweedaagse rondleiding langs alle plekken waar Luigi en Lucina geweest zijn. Je kunt de échte Romeo en Giulia-tour boeken via deze link.
Wil je met Elbrich als gids op pad in andere interessante steden in de regio (zoals Cividale, Palmanova, Venzone of Trieste), dan kan dat uiteraard ook. Meer informatie over alle rondleidingen die Elbrich organiseert, vind je op haar site Explorefriuli.com.