Watermark – Brodsky’s winter in Venetië

De Russische schrijver Joseph Brodsky (1940-1996) had een levenslange liefde: Venetië. Na zijn eerste bezoek aan de lagunestad was hij verkocht, verloren, tot over zijn oren verliefd. De stad bleef aan hem trekken en hij keerde er dan ook tal van keren terug, altijd in de winter.

Voor Brodsky was de winter het perfecte, of eigenlijk het enige denkbare, seizoen voor een bezoek aan Venetië. In 1989 schreef hij er een prachtig verhaal, Fondamenta degli Incurabili (‘Kade der Ongeneeslijken’), dat in het Engels is vertaald als Watermark.

Hij tekent op: ‘Many years ago the dollar 870 lire, and I was thirty-two. The globe was also two billion souls easier, and the bar on the stazione I arrived on the cold December evening was empty. There I stood waiting for the only one I knew in that city. She was late.’

Jesper las Watermark tijdens een recent bezoek aan Venetië opnieuw. Het haalde prachtige winterse herinneringen boven aan de stad, die in de winter inderdaad op haar mooist is. Kijk maar mee!

Jesper: ‘Ik was voor het eerst in Venetië op een winteravond, in 1997, tien jaar nadat Brodsky, een van mijn literaire helden, de Nobelprijs voor de Literatuur had gewonnen. Ik reisde erheen met een collega van de Deense Ambassade, waar ik toen werkte. We waren als tolken in Padova voor een agrarische beurs en na een lange, vermoeiende dag, stelde mijn collega voor om de trein naar Venetië te nemen, om daar te eten.

Venetië leek me magisch, dus al snel spoorden we naar deze stad, waar ik al zoveel over had gehoord en gelezen, maar waar ik nog nooit was geweest. Het was hartje winter, het was ijskoud en het regende, dus eigenlijk zag ik weinig van de stad. We hebben er lekker gegeten, dat wel, maar Venetië bleef een mysterie voor me.

Het duurde negen jaar voor ik er terugkeerde, dit keer voor een romantisch lang weekend met mijn vrouw. Het was bijna winter en de kou had de stad al in zijn greep. Ik voelde de wind langs mijn wangen strijken, mijn ogen traanden – maar niet alleen van de kou. Nu pas zag ik de schoonheid van Venetië, ontdekte ik de magie van de stad, begreep ik de liefde van Brodsky voor deze unieke mix van prachtige gebouwen in verval.

Wát een unieke stad is het toch, zo ontdekte ik al wandelend door de verschillende wijken. Een plek zoals Venetië vind je nergens anders ter wereld. Het lijkt een ansichtkaart, een surrealistische droom soms, met dank aan die absurde schoonheid die ik nog nergens anders vond.`

Op een van de vele schilderachtige straathoeken realiseerde ik me ineens hoe de stad Brodsky en andere schrijvers en kunstenaars – musici, schilders, dichters… – heeft geïnspireerd. Ze lieten de schoonheid van de stad doorschemeren in hun werken, als een sluimerende wens wellicht om die naar net zo’n niveau te tillen als Venetië.

Op een koude middag nestelde ik me in een van die typisch Venetiaanse wijnbarretjes, met Brodsky als gezelschap. ‘I would never come to Venice in the summer, not if I was threatened with power,’ zo las ik. Ik begreep meteen waarom: Venetië kan ‘s zomers zo druk zijn, dat je de schoonheid niet meer ziet.

Die mix van elegante palazzi en vergane glorie, grandeur en decadentie, die voel je alleen in de winter. Dan is er op de zo goed als lege campi, pleinen, alle ruimte voor het poëtische verval van de stad. De nauwe, vaak nauwelijks verlichte steegjes, de talrijke bruggen en bruggetjes, het klotsende water – ze komen allemaal pas echt tot hun recht als Koning Winter regeert over de stad in de lagune, liefst met een dikke jas van mist die nog wat drama toevoegt aan de sfeer van het Venetië waar ik zo van ben gaan houden.

Nu ga ik er elke winter zeker één keer terug, voor een wandeling over Le Zattere, een van mijn favoriete plekken in de stad. Ik geniet van de stilte, het uitzicht op Giudecca, de wind die door mijn haren waait. Ik wandel richting Punta della Dogana, altijd even stilstaand bij het bord met Zattere agli Incurabili, de plek die Brodsky inspireerde tot zijn boek.

Als de kou tot in mijn tenen is gekropen, wandel ik terug over de kade, naar Gelateria Nico. Niet voor een ijsje, maar voor de beste chocolademelk van de stad. Ik warm me aan de sfeer in deze ijssalon, aan de Venetianen die net als ik even komen opwarmen, aan Brodsky’s woorden – die ik tijdens een bezoek aan de stad altijd bij me draag.

Brodsky’s leven was uiteindelijk zo verbonden met de stad, dat hij er na zijn dood zijn laatste rustplaats vond. Zijn graf vind je op San Michele, het dodeneiland van de stad, dat terwijl ik dit schrijf achter een dikke mistlaag in de lagune dobbert. Ooit ga ik erheen, maar tot die tijd dwaal ik met Brodsky in mijn hoofd door de straten van de stad.

Ik ben net zo verkocht, verloren, verliefd als hij ooit was – en ik denk dat het ongeneeslijk is. Dat is wat winters Venetië onherroepelijk met bezoekers doet, dus wees gewaarschuwd als je er deze winter heen gaat. Je wil nooit meer anders, je komt volgende winter weer terug. Net als ik, net als Brodsky, die de beste reisgenoot is die je je maar kan wensen.

Zijn boek Watermark (Engelse editie – de Nederlandse is alleen nog tweedehands of in de bibliotheek te vinden) bestel je via deze link bij bol.com. Het is ook verkrijgbaar als e-book. De perfecte voorbereiding voor een bezoek aan Venetië, een onmisbare gids ter plekke en – als een reis naar Venetië er even niet in zit – het beste gezelschap tijdens een winterse middag thuis. Buona lettura!’