Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

Calcata – een tweede leven op de rand van de afgrond

Naast zijn werk als vertaler Italiaans-Nederlands schrijft Alfons Caris regelmatig over Italië op zijn blog InItalia. Vooral de ontelbare schatten die naast en voorbij de gebaande paden liggen, fascineren en inspireren hem mateloos. Hij neemt je dan ook graag mee op reis naar de wat minder bekende plekken, zoals het dorpje Calcata in de regio Lazio.

Alfons: ‘In het zuiden van Toscane en het noorden van Lazio vind je van die typische stadjes die vergroeid lijken te zijn met het rotsplateau van waaruit ze oprijzen. Hun huizen wortelen in de tufsteen en leven in symbiose met hun natuurlijke ondergrond.

Zo’n plaatsje is ook Calcata, een kilometer of vijftig ten noordoosten van Rome. Het ligt in de uitbundig groene vallei van het riviertje de Treja, dat ontspringt bij het meer van Bracciano en uitvloeit in de Tiber.

Vele Calcata-achtigen zijn gedoemd om te sterven of te eindigen als borgo fantasma, een spookdorp waaruit alle leven verdwenen is. Ze liggen geïsoleerd, zijn moeilijk toegankelijk, hebben sociaal en economisch te weinig perspectief en worden geplaagd door natuurrampen.

Maar waar het ene plaatsje de geest geeft, beleeft het andere een wonderbaarlijke herrijzenis, al of niet door toeval. Een bekend voorbeeld is Cività di Bagnoregio, dat ooit de aandacht wist te trekken als la città che muore, de stervende stad. Tientallen jaren later presenteert Cività di Bagnoregio zich om voor de hand liggende redenen nog steeds zo, maar floreert het meer dan ooit.

Vaak begint de wederopstanding met kunstenaars die zich in de verlaten huizen vestigen. Komt er eenmaal wat publiek, dan nemen de barretjes en de restaurantjes het over, wordt de boel opgeknapt en gezelliger gemaakt en voilà, het nieuwe leven kan beginnen.

Cività di Bagnoregio is inmiddels iconische propaganda voor Italië. Dit bedoel ik niet sarcastisch; het plaatsje is net als alle andere lotgenoten van harte een tweede bestaan gegund, ook al is dat wat onwerkelijk en heeft het nauwelijks nog raakvlakken met het verleden.

Calcata is op soortgelijke wijze aan de ondergang ontsnapt. Op het benauwde, al eeuwen geleden tot de laatste vierkante centimeter volgebouwde rotsplateau wonen nu meer mensen dan vijftig jaar geleden.

En dan te bedenken, dat het stadje al in 1935 officieel werd opgegeven: de rots waarop het ligt werd onveilig gevonden en de bevolking moest gedwongen verhuizen naar een Calcata Nuova, dat een paar kilometer verderop gebouwd werd.

In de jaren zestig werd het vonnis ‘onveilig’ ingetrokken en kreeg het oude Calcata weer nieuwe bewoners, dit keer vooral hippies, kunstenaars en andere avontuurlijk aangelegde figuren. De oorspronkelijke bewoners keerden niet meer terug.

Calcata heeft maar één toegangspoort en gezien de natuurlijke ligging van het stadje kan dat ook niet anders. Alleen doorgewinterde bergbeklimmers zouden kunnen proberen om op een andere manier binnen te komen.

Voorbij de poort wacht je een verrassend authentieke borgo waarin in geen eeuwen iets veranderd is – althans, wanneer je het heden, in de vorm van winkeltjes, terrasjes, bloembakken en ronddwalende toeristen weg filtert. Moeilijk hoeft dat niet te zijn, want het geoefend oog richt zich vanzelf op de piepkleine steegjes en pleintjes, de trappartijen, de onderdoorgangen en de van uitbouwseltjes voorziene kabouterhuizen, die binnen nog het meest weg hebben van een grot.

Een onweerstaanbare aantrekkingskracht hebben ook de minuscule plekjes aan de rand van het plateau, waar de straatjes abrupt eindigen, de huizen boven de afgrond hangen, de stad boven de vallei lijkt te zweven en het uitzicht over de weelderige vallei zich uitstrekt zo ver het oog reikt.

Calcata zou geen oud Italiaans stadje zijn als er geen verhalen omheen hingen. Van oudsher wordt het in verband gebracht met hekserij. Als in de winter de wind door de nauwe steegjes fluit, kun je het gezang van de heksen horen. Misschien hangen zulke verbeeldingen samen met het feit dat de streek vergeven is van oude cultusplaatsen van de Falisci, de Etrusken en de Romeinen.

Iets dichter bij onze tijd liggen de legendes rond een bijzonder relikwie: de voorhuid van (de besneden) Christus. Dit heilige voorwerp werd tot enkele decennia geleden bewaard in het kerkje van Calcata. Het zou er terechtgekomen zijn via een soldaat die had deelgenomen aan de plundering van Rome in 1527.

In een van de lezingen over dit gebeuren wordt verteld dat hij het kostbare kleinood had begraven en daarna aan een koortsaanval overleed. Sindsdien vertoonden de ezels die langs de bewuste plek voorbijkwamen de merkwaardige gewoonte om er te knielen. Na dertig (!) jaar begon dat op te vallen en besloten de inwoners om eens te gaan graven. En jawel hoor, daar kwam de relikwie tevoorschijn.

De opzienbarende vondst legde Calcata geen windeieren. Het werd een pelgrimsoord en de kerk loofde tien jaren aflaat uit voor degenen die de tocht erheen ondernamen. Rond 1900 raakte de relikwie echter in ongenade: de kerk ging het als een gênant voorwerp beschouwen en verbood zelfs, op straffe van excommunicatie, om erover te spreken.

In 1983 verdween de heilige voorhuid op raadselachtige wijze uit het kerkje van Calcata, om nooit meer te worden teruggevonden. Sommigen verdenken de kerk ervan hier zelf de hand in te hebben gehad. Overigens waren er al in de middeleeuwen maar liefst achttien steden, die elkaar het bezit van Christus’ voorhuid betwistten. Enfin, ook zonder relikwie en aflaat is Calcata een moderne pelgrimstocht waard.’

Meer lezen? Op Alfons’ blog InItalia vind je nog meer bijzondere plaatsen, verhalen en bezienswaardigheden in Italië, met regelmatig een nieuwe blog die je mee op reis neemt.

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

4 reacties

  1. Dag Saskia,
    Ik geniet altijd van je site met mooie foto’s,
    bijzondere onderwerpen en verhalen en
    ik geniet van je schrijfstijl.
    Ik hoop dat je nog lang ciaotutti maakt
    en ik wens je een goede gezondheid in
    deze corona tijd.
    Vriendelijke groet,
    Helma

  2. Grazie mille Helma, dat hoop ik ook! Voor jou ook het allerbeste – en blijf meegenieten en (virtueel) reizen met Ciao tutti!

  3. Ik sluit me aan bij Helma’s reactie : Ciaotutti is telkens een beetje droom-reizen…
    Dank, Saskia!

  4. Joost westerhof

    Inderdaad een iconisch plaatsje, heb het enige jaren geleden wet heel veel plezier bezocht.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *