700 jaar Dante – Italië viert feest ter ere van de grote dichter

2021 is het jaar van Dante. Precies 700 jaar na zijn dood brengt Italië een groots eerbetoon aan il sommo poeta, de grote dichter.

In dit artikel delen we alle festiviteiten die voor dit Dantejaar gepland staan, van een schitterende virtuele tentoonstelling in de Galleria degli Uffizi (die je dus ook vanuit huis kunt bewonderen) tot een nieuw museum voor de Italiaanse taal, van speciale kunstwerken tot Dantes woord van de dag.

We hebben zowel activiteiten in zijn geboortestad Florence als elders in Italië verzameld. Uiteraard zullen we dit overzicht aanvullen zodra nieuwe tentoonstellingen of evenementen bekend worden.

De vader van de Italiaanse taal

Wie was Dante? Waarom wordt zijn sterfdag na al die tijd nog zo uitgebreid gevierd? Waarom weerklinkt zijn naam nog dagelijks op Italiaanse scholen en kennen veel Italianen hele stukken van zijn belangrijkste werk uit hun hoofd?

Dante Alighieri, die in 1265 werd geboren in Florence, wordt beschouwd als de vader van de Italiaanse taal. Hij schreef zijn bekendste werk, La Divina Commedia in het Florentijns, de taal van het volk. Dante maakte hiermee, onbewust, het Florentijnse dialect tot de algemene taal van het land dat zich lang na zijn dood Italië zou noemen.

Anders dan veel mensen denken, zijn de verschillende dialecten in Italië niet afgeleid van het standaard-Italiaans. Het is precies andersom: het Italiaans is ontstaan vanuit het dialect dat in het veertiende-eeuwse Florence gesproken werd. Naast Dante traden ook Petrarca en Boccaccio op als ambassadeurs van het Florentijnse dialect. We kunnen hen dus eigenlijk beschouwen als de grondleggers van de Italiaanse taal.

Dantes werk werd op 11 april 1472 voor het eerst gedrukt, in Foligno, als het allereerste gedrukte boekwerk in het Italiaans. Van de driehonderd originele exemplaren die toen werden gemaakt, schijnen er nog veertien over te zijn.

In zijn Convivio legt Dante zelf uit waarom hij in de taal van het volk schreef. Hij wijst op ‘zijn grote liefde voor de moedertaal, die deel uitmaakt van zijn diepste wezen’.

Het Florentijnse dialect had zijn ouders samengebracht: ‘Door de moedertaal zijn mijn ouders met elkaar in contact gekomen […] omdat duidelijk is dat zij een rol heeft gespeeld bij mijn geboorte, vormt zij voor mij een bestaansgrond’.

Ciao tutti Special Dante

Ter ere van het Dantejaar zetten we Dante ook op Ciao tutti in het zonnetje, met een unieke Special over zijn leven, zijn stad en zijn hel. In deze Special vertelt Saskia je alles over Dante, over zijn geboortestad Florence en waar je daar nog op Dante kunt stuiten.

Saskia: ‘Eerst bespreek ik kort het leven van Dante. Wie was hij? Waarom werd hij verbannen uit Florence? Wat weten we over hem en wat is nog in nevelen gehuld? Hoe zag Florence er in de tijd van Dante uit? Ik verklap vast dat de koepel van de Duomo nog gebouwd moest worden…

Daarna gaan we op pad in het huidige Florence, langs de plekken waar Dante zijn voetsporen heeft nagelaten, maar ook langs andere duivelse én paradijselijke plekken in de stad.

Na het bezoek aan Florence verken je Toscane, tijdens een kleurrijke reis langs plekken die nog herinneren aan Dante, hetzij door de aanwezigheid van de dichter zelf, hetzij door fragmenten uit zijn Divina Commedia.

Tot slot is het tijd voor een kennismaking met Dantes Inferno, de hel, die bestaat uit negen kringen. Naarmate je dieper onder de grond komt, worden ze steeds smaller en ontmoet je er steeds grotere zondaars, waarbij Dante getuigt van een grote verbeeldingskracht.’

Via deze link lees je er meer over, bekijk je een preview in beeld en kun je de Dante-Special bestellen.

700 jaar Dante in Florence

 Dantes geboortestad pakt dit jaar natuurlijk groots uit, met onder meer een nieuw museum en tijdelijke tentoonstellingen. Er zijn ook plannen voor een grote dansshow op het Piazza Santa Croce en voor een muzikale reeks rondom Dante tijdens de Maggio Musicale, de muzikale meimaand, maar die staan nog even in de koelkast tot duidelijk is wat er dit voorjaar allemaal kan en mag.

We zetten een aantal activiteiten – waarvan enkele ook digitaal – voor je op een rijtje:

Museum voor de Italiaanse taal
Het voormalige Dominicaner klooster van de Santa Maria Novella in Florence zal onderdak bieden aan het nieuwe Museo della Lingua Italiana, een museum voor de Italiaanse taal. Het museum moet eind 2021 de deuren openen, dus we moeten nog even geduld hebben, maar dan gaat er een wereld aan taal voor je open.

Het museum neemt de Carta di Capua uit 960 als startpunt, aangezien dat voor zover bekend het oudste document in het Italiaans is, om vervolgens een taalreis te maken langs schrijvers als Dante, Boccaccio, Petrarca, Machiavelli, Leopardi, Manzoni, D’Annunzio en Sciascia.

Als voorproefje van dit museum organiseert de Accademia della Crusca in 2021 een tijdelijke tentoonstelling in de kloosterruimte, met als titel Dante nel Cinquecento (Dante in de zestiende eeuw).

Dantes woord van de dag
De Accademia della Crusca organiseert nog veel meer, met sinds 1 januari Dantes woord van de dag. Elke dag van dit jaar wordt er online een woord gedeeld, met uitleg (in het Italiaans). Via deze link kun je elke dag meelezen.

Wil je nog dieper in Dantes woordenschat duiken, dan neem je een kijkje in het vocabolario dantesco, waarin een brede verzameling aan woorden is opgenomen.

A riveder le stelle – virtuele expo van Zuccari’s illustraties
De Galleria degli Uffizi start het Dantejaar met een virtuele tentoonstelling van de 88 illustraties die Federico Zuccari maakte aan de hand van Dantes Divina Commedia: 28 van de hel, 49 van het vagevuur en 11 van het paradijs.

De illustraties werden nooit gepubliceerd; Zuccari hield ze tot zijn dood voor zichzelf. Daarna kwamen ze in handen van de familie Orsini, voor wie Zuccari vaak werkte, om later in handen te komen van de familie De’ Medici. Dankzij deze familie maken de illustraties sinds 1738 deel uit van de collectie van de Galleria degli Uffizi.

Ze werden echter bijna nooit tentoongesteld, omdat de illustraties gemaakt met potlood en inkt zeer kwetsbaar zijn. Ze waren voor het eerst te zien in 1865, ter ere van 600 jaar Dante en de eenheid van Italië. Soms worden er wel losse illustraties getoond, maar de enige andere keer dat men alle 88 pagina’s samen kon zien, was tijdens een tentoonstelling in de regio Abruzzo in 1993.

Gelukkig kun je ze ook dit jaar allemaal bewonderen, zelfs als je ver van Florence vandaan zit. Via deze link bewonder je de digitale expositie A riveder le stelle voor een unieke reis door de hel, het vagevuur en het paradijs.

Dante 700 – foto’s van Massimo Sestini
De expositie Dante 700, die eerst in het Palazzo del Quirinale in Rome was te zien en later in de Galleria degli Uffizi in Florence, is ook digitaal te bekijken. Zo geniet je thuis van de twintig foto’s van Massimo Sestini, met onder meer Dantes standbeeld aan de voet van de Santa Croce, het beeld van Dante bij het kasteel van Poppi en een van de oudste portretten van Dante. Via deze link maak je een virtuele tour langs de foto’s.

foto: Massimo Sestini

Non per foco ma per divin’arte
Ook de digitale expositie Non per foco ma per divin’arte, die de Galleria degli Uffizi in 2020 maakte ter ere van Dante, is nog altijd te zien. Je bewondert via deze link alle portretten van Dante en andere danteske werken uit de collectie van het museum op je scherm.

Bronzino’s Dante in het Palazzo Vecchio
In de Salone dei Cinquecento in het Palazzo Vecchio schittert Agnolo Bronzino’s portret van Dante. Bronzino vereeuwigde de dichter met olieverf op canvas, in 1532-1533, voor een reeks portretten voor het huis van de Florentijnse bankier Bartolemeo Bettini, samen met portretten van Petrarca en Boccaccio. Voor zover bekend is alleen het portret van Dante bewaard gebleven. Je bewondert het tot en met 31 mei in de mooiste zaal van het Palazzo Vecchio.

Penones boom uit het paradijs
Van maart tot en met september zal er op het Piazza della Signoria een boom van Giuseppe Penone verrijzen, als verwijzing naar Dantes albero che vive della cima (Paradiso, canto 18, 28-30). Het wordt feitelijk een kunstwerk van twee bomen, een van brons en een van aluminium, die met elkaar verstrengeld zijn. In de Galleria degli Uffizi zal nog een werk van Penone te zien zijn, geïnspireerd op de verzen in Dantes Paradiso.

Eervol inwoner van Florence
Van 23 maart tot en met 25 juli 2021 zal in het Bargello de tentoonstelling Onorevole e antico cittadino di Firenze te zien zijn, met unieke manuscripten die samen met de beeldencollectie van het Bargello uiting geven aan de relatie tussen Dante en zijn geboortestad in de jaren na Dantes dood.

Van september 2021 tot en met januari 2022 zal het Bargello de deuren openen voor een tentoonstelling over beelden van Dante in de negentiende eeuw.

Museo Casa di Dante
Het Museo Casa di Dante onthulde afgelopen jaar al een nieuwe multimediale collectie. In de zomer zal de façade van het museum een speciale Dante-video laten zien en later dit jaar wordt er een modeshow gehouden met kleding geïnspireerd op de stijl van Dante. Je kunt het museum ook virtueel bezoeken, via deze link.

Nog meer exposities
De drie grote bibliotheken van de stad (de Biblioteca Nazionale Centrale, de Biblioteca Riccardiana en de Biblioteca Laurenziana) zullen bijzondere manuscripten tentoonstellen. De data moeten nog worden vastgesteld.

In het museum van de Santa Croce-kerk zal de multimediale tentoonstelling Dante Poeta Eterna te zien zijn.

Het Museo Galileo zal een tentoonstelling organiseren over Dantes dichtkunst en de wetenschap. Een mooi thema, aangezien Galileo Galilei in 1588 twee lezingen hield waarin hij de dimensies van de hel onderzocht zoals Dante die heeft beschreven in zijn Inferno.

De website 700dantefirenze.it biedt een overzicht van alle activiteiten die in Florence worden georganiseerd rondom 700 jaar Dante.

700 jaar Dante in Toscane

Ook elders in Toscane wordt Dante dit jaar extra in de schijnwerpers gezet. Alle Toscaanse activiteiten ter ere van 700 jaar Dante vind je op danteotosco700.it (beschikbaar in het Italiaans en in het Engels).

Men werkt bijvoorbeeld aan een app waarmee je een Dante-speurtocht kunt doen. In Pistoia zal een kunstwerk met video-installatie te zien zijn van Marinella Senatore, met als titel A salire a le stelle. In het Centro Pecci in Prato maakt kunstenaar Leone Contini een eigentijdse Monte Purgatorio.

De Maremma, een prachtige en nog vrij onontdekte streek in het zuiden van Toscane, eert Dante met het project La Maremma per Dante, cultura per la vita 1321-2021 – met tien maanden (van februari tot en met november) vol concerten, conferenties en andere evenementen. Via deze Facebookpagina vind je alle details.

700 jaar Dante in Ravenna

Dante leefde de laatste jaren van zijn leven in Ravenna, waar hij uiteindelijk terecht was gekomen na vele omzwervingen na zijn verbanning uit Florence. Uiteindelijk overleed Dante in Ravenna en werd hij er ook begraven, hetgeen een doorn in het oog was (en is) voor Florence.

La Luce delle Parole
Men startte 2021 met La Luce delle Parole, waarbij een aantal van Dantes beroemdste verzen in mooie lichtletters zes straten in het historisch centrum sierden. Dit zal aan het eind van het jaar herhaald worden.

foto: Ravenna24ore

Dante in de kunst
Tot en met 5 september 2021 is in het MAR (Museo d’Arte della città di Ravenna) de expositie Dante nell’arte dell’Ottocento te zien, met negentiende-eeuwse kunstwerken die geïnspireerd zijn op Dante en/of zijn werk.

Dante als street art
Ravenna kent ook tal van street art-portretten van Dante, zoals deze van Kobra. In 2021 zullen er zeker nieuwe werken verschijnen in de straten van de stad.

Meer tentoonstellingen, evenementen en activiteiten die tijdens dit Dantejaar in Ravenna plaatsvinden, vind je op de website vivadante.it.

700 jaar Dante in Emilia-Romagna

Cammino di Dante – van Ravenna naar Florence
De wandelroute Cammino di Dante loopt van Dantes graf in Ravenna naar het Museo Casa di Dante in Florence, op de plek waar vroeger waarschijnlijk Dantes huis stond, en vervolgens weer terug naar Ravenna. In twintig etappes wandel je deels in Dantes voetsporen, deels langs plekken die hij in zijn Divina Commedia noemt, zoals Brisighella, Marradi, Pontassieve en Poppi.

Meer informatie over deze route, die dit jaar op de Best in Travel-lijst van Lonely Planet prijkt, vind je via Cammino di Dante en Vie di Dante. Via deze laatste websites kun je ook een aantal brochures downloaden die je op weg helpen.

Dante – La Visione dell’Arte
De grootste expositie over Dante wordt niet gehouden in Ravenna, maar in Forlì, waar Dante in de herfst van 1302 arriveerde om er vervolgens meer dan een jaar te blijven.

Dante – La Visione dell’Arte is van 12 maart tot en met 14 juli 2021 te zien in de Musei San Domenico. Voor deze tentoonstelling leent de Galleria degli Uffizi in Florence onder meer het portret van Dante van de hand van Andrea del Castagno uit, dat normaal gesproken niet te zien is, samen met werken van Michelangelo, Pontormo en Zuccari.

portret van Dante door Andrea del Castagno

700 jaar Dante in Verona

Ook Verona, waar Dante tijdens zijn ballingschap verbleef, laat het Dantejaar niet ongemerkt voorbijgaan. Er is een speciale Dante in Verona-route en in de Galleria d’Arte Moderna Achille Forti van Palazzo della Ragione is van 23 april tot 3 oktober de tentoonstelling Tra Dante e Shakespeare: il mito di Verona te zien. Meer informatie vind je op de website Dante a Verona.

700 jaar Dante in Mantova

Mantova organiseert van 18 maart tot 20 juni de tentoonstelling Dante e la cultura nel Trecento, in het Palazzo Ducale. Het even ten zuiden van Mantova gelegen Borgo Virgilio organiseert samen met het Parco Letterario Virgilio een reeks activiteiten onder de noemer Virgilio e Dante nelle acque di Mantova.

Twee belangrijke dagen

Hoewel er het hele jaar door evenementen en tentoonstellingen plaatsvinden, zijn er tijdens dit Dantejaar twee belangrijke feestdagen: 25 maart (ook wel Dantedì genoemd) en 14 mei.

25 maart is niet alleen de dag waarop Florence Nieuwjaar viert (zie ook deze blog), maar ook de dag waarop Dante zijn reis in La Divina Commedia start. Om dat te vieren zal Roberto Benigni die avond een canto uit La Divina Commedia voordragen in het Quirinale, in aanwezigheid van president Mattarella. Je kunt dit live zien op RAI1, van 19.15 tot 20.00 uur.

Op 14 mei trok in 1865, ter ere van 600 jaar Dante, een schitterende stoet van het Piazza Santo Spirito naar het Piazza Santa Croce in Florence, om het standbeeld van Dante daar in te wijden én te vieren dat Florence hoofdstad van Italië werd. De Florentijnen hopen dat deze historische stoet ook dit jaar op 14 mei door de straten van de stad kan trekken.

Dante in Nederland & België

Van 22 januari tot en met 12 februari bewonder je in het Istituto Italiano di Cultura in Brussel de tentoonstelling Scrivendo La Divina Commedia, een internationaal project dat in 2016 in het Italiaans Cultureel Instituut in Cairo werd gelanceerd. Het gaat om de kalligrafische transcriptie in verschillende talen van de eenentwintig eerste verzen uit La Divina Commedia.

De tentoonstelling kan van maandag tot vrijdag van 9.30 tot 17.00 uur gratis bezocht worden, maar je moet wel even reserveren via com.iicbruxelles@esteri.it.

Meer lezen over Dante

Meer lezen over Dante en de evenementen die er worden georganiseerd ter ere van 700 jaar Dante? Check dan naast bovengenoemde websites ook DanteMania, Dante 2021 en DigitalDante.

Zoals we aan het begin van dit artikel al noemden, hebben we zelf een unieke Special gemaakt over Dantes leven, zijn stad en zijn hel. Via deze link lees je er meer over en kun je deze Special bestellen.

Via deze link bestel je De goddelijke komedie, de Nederlandse editie van Dantes meesterwerk. Via deze link bestel je een gecomprimeerde editie met een navertelling van het verhaal en een selectie van hoogtepunten.

Er verschijnt ook een geheel nieuwe uitgave van Dante – de biografie van ‘s werelds beroemdste dichter van R.W.B. Lewis (dat je via deze link kunt bestellen); in juni 2021 verschijnt De essentie van Dante van Frans Jacobs (dat je hier kunt reserveren).