Naar hoofdinhoud Naar navigatie
31 juli 2019

Andrea Camilleri – de man achter commissario Montalbano

Op 17 juli 2019 overleed een van de bekendste en geliefdste schrijvers van Italië: Andrea Camilleri. De op Sicilië geboren en getogen Camilleri begon pas op hoge leeftijd met schrijven. Hij was de geestelijk vader van commissario Montalbano, wiens belevenissen door miljoenen mensen over de hele wereld worden gevolgd.

foto: Jesper Storgaard Jensen

Tijd om Camilleri uitgebreid in het zonnetje te zetten, met een eerbetoon dat is gebaseerd op zijn boek Ora dimmi di te – Lettera a MatildaDeze link opent in een nieuw tabblad (2018), dat Saskia in de dagen na Camilleri’s dood nog eens las, én op een interview met de meester van de Siciliaanse suspense, waarvoor Jesper Andrea Camilleri in 2016 bezocht, in zijn huis in Rome.

Ora dimmi di te is een brief aan Camilleri’s achterkleindochter Matilda, waarin hij terugblikt op zijn leven. Wat maakte hem tot wie hij is? Hoe groeide hij op? Wanneer ontmoette hij Rosetta, die later zijn vrouw zou worden? Een aanrader voor alle Montalbano-fans, deze zeer persoonlijke kijk op Camilleri’s levensloop.

Een Siciliaanse jeugd

Andrea Camilleri werd geboren in 1925, in Porto Empedocle, een kleine kustplaats in het zuiden van Sicilië, niet ver van Agrigento en de beroemde Scala dei TurchiDeze link opent in een nieuw tabblad. Een dorpje zonder beroemde monumenten, grotendeels bevolkt door vissers en arbeiders.

Hij leerde al op jonge leeftijd lezen en schrijven, met dank aan zijn moeder en zijn oma van moederskant. Als vijfjarige dook hij in de bibliotheek van zijn vader, om zijn pas aangewakkerde leeshonger te kunnen stillen. ‘Da allora non smisi mai più di leggere,’ zo schrijft hij, ‘vanaf dat moment hield ik niet meer op met lezen’.

Tijdens zijn eerste jaar op school ziet hij zijn klasgenootjes van het platteland met hun schoenen om de nek aan komen lopen. Om hun schoenen te sparen, trekken de jochies ze pas op school aan. Een klein detail dat voor Camilleri symbool staat voor de armoedige omstandigheden waarin veel Sicilianen opgroeien.

Zo schrijft hij ook dat hij zijn merendina, tussendoortje, bijna nooit volledig opat. Hij verdeelde het onder zijn klasgenootjes, geraakt door hun hongerige en ietwat jaloerse blikken.

Tijdens zijn middelbare schooltijd knijpt Camilleri er regelmatig tussenuit. Hij maakt lange wandelingen over het platteland rondom Agrigento en strijkt neer in de schaduw van de Griekse zuilen van de tempels in de Valle dei TempliDeze link opent in een nieuw tabblad om in alle rust te kunnen lezen.

Als hij wel op school is, haalt hij geregeld kattenkwaad uit. Mooi is zijn verhaal over de voltreffer die hij een kruisbeeld van Jezus ooit bezorgde, door een ei vol op zijn linkeroog te gooien. Zijn vriendjes storten zich boven op hem, maar de priesters redden hem uit de kluwen armen en benen. Op school mag hij echter niet blijven.

Camilleri’s verdere schoolcarrière blijft gespaard van grootse incidenten. Hij doorloopt het lyceum zonder al te veel problemen en maakt plannen om aan de universiteit van Florence te gaan studeren, waar hij dankzij een vriend van zijn vader een stageplaats kan krijgen bij het dagblad La Nazione.

Na de komst van de Amerikanen op Sicilië, in 1943, moet Camilleri deze droom overboord gooien. Hij schrijft zich in bij de universiteit van PalermoDeze link opent in een nieuw tabblad, voor een studie literatuur die hij nooit officieel zal afronden.

In die tijd begint hij met het schrijven van gedichten en verhalen, die regelmatig gepubliceerd worden in kranten en tijdschriften. Dat blijft hij doen als hij zich inschrijft voor een studie film- en toneelregie aan de Accademia Nazionale d’Arte Drammatica Silvio d’Amico in Rome.

Af en toe heeft hij heimwee naar het eiland van zijn jeugd. Zo droomt hij van ‘gli arancini che sapeva fare divinamente mia nonna Elvira o la pasta al forno di mia madre’ (‘de goddelijke arancini die oma Elvira maakte of de pasta uit de oven van mijn moeder’).

Qua werk openen zich vele deuren voor de getalenteerde Siciliaan. Zo regisseert Camilleri toneelstukken van niemand minder dan Luigi Pirandello en Samuel Beckett. Ook op ander vlak is Rome hem goedgezind: hij ontmoet er de vrouw van zijn dromen, Rosetta.

Ze trouwen in 1957 en krijgen drie dochters, Andreina, Elisabetta en Mariolina. Volgens Camilleri schrijft hij dankzij de altijd scherpe Rosetta tientallen pagina’s opnieuw, voor een betere versie van zijn artikelen en later ook van zijn verhalen.

Camilleri werkt inmiddels voor de RAI, maar blijft ook schrijven. Ondanks Rosetta’s kritische kanttekeningen en Camilleri’s beeldende vertelstijl, wordt zijn eerste boek, Il corso delle cose (vertaald als De loop der dingen) door maar liefst veertien uitgeverijen afgewezen. Camilleri geeft echter niet op, met dank aan de goede raad en onvoorwaardelijke steun van collega-schrijver Leonardo Sciascia, eveneens afkomstig van Sicilië.

De aanhouder wint, want in 1978 wordt Il corso delle cose uiteindelijk op de markt gebracht. Een jaar eerder koos Camilleri voor een carrière aan de Accademia Nazionale d’Arte Drammatica Silvio d’Amico, waar hij bijna twintig jaar lang les zal geven, als docent filmregie.

Naast zijn werk geniet hij oprecht van het schrijven, maar het blijft lange tijd stil qua publicaties. In 1992 verschijnt La stagione della caccia (vertaald als Het jachtseizoen), dat weliswaar redelijk werd verkocht maar verbleekt bij het succes van zijn latere romans.

Camilleri breekt bij het grotere publiek pas laat door, op negenenzestigjarige leeftijd, met zijn eerste boek over de Siciliaanse politiecommissaris Salvo Montalbano: La forma dell’acquaDeze link opent in een nieuw tabblad (1994, in het Nederlands vertaald als De vorm van water).

Als Camilleri de smaak van het schrijven eenmaal te pakken heeft, kan hij niet meer stoppen met het bedenken van verhalen. In vierentwintig jaar tijd verschijnen er maar liefst zevenentwintig romans en een aantal bundels vol korte verhalen.

Tussen Montalbano’s avonturen door schrijft Camilleri over onderwerpen die hem persoonlijk interesseren, zoals de Siciliaanse maffia (die hij vroeger met zijn vriendjes aanduidde als elefanti, olifanten), collega-schrijver Luigi Pirandello en Caravaggio.

De man achter commissario Montalbano

Het karakter van de ietwat knorrige politiecommissaris weet steeds meer lezers te boeien. Daarbij gaat het de fans niet alleen om de misdaden die Montalbano moet oplossen, maar ook om de uitgebreide beschrijvingen van de gerechten die Montalbano tijdens een zaak voorgeschoteld krijgt.

Tussen het nagelbijten door wordt er flink gewatertand, of Montalbano nu aanschuift voor een uitgebreide lunch bij een van zijn favoriete trattoria’s (die helaas meestal zijn ontsproten aan Camilleri’s brein en zelden tot een precieze plek te herleiden zijn) of zich tegoed doet aan krokant gefrituurde arancini (risottoballetjes).

Camilleri is een ster in het schetsen van sfeer. Montalbano wordt zowel voor de schrijver als voor de lezers een man van vlees en bloed, die je in het zuiden van Sicilië zomaar tegen het lijf kunt lopen. Camilleri geeft hem een herkenbaar karakter, laat hem heerlijk bekvechten met zijn geliefde Livia en mopperen op zijn niet zo snuggere assistent.

Meester van de Siciliaanse suspense

Camilleri schuwt ook niet om politieke situaties aan te kaarten. Hij schrijft over de bootvluchtelingen uit Noord-Afrika die op Sicilië aankomen, lang voordat dit een heet politiek hangijzer is. Ook schrikt Camilleri er niet voor terug om corruptie en vriendjespolitiek aan te snijden, op Sicilië en elders in Italië nog altijd aan de orde van de dag.

Wie de boeken in het Italiaans leest, geniet bovendien van een flinke dosis Siciliaans dialect, dat je echt even meevoert naar een andere wereld. In het begin kan het wel even lastig zijn, maar al snel ga je mee in deze melodieuze taal en maak je je Montalbano’s wereld eigen.

In het Nederlands gaat deze Siciliaanse taal-touch bijna geheel verloren, maar dankzij vertaler Stephen Sartarelli blijft het Siciliaans in de Engelse vertaling een mooie rol spelen.

In totaal werden er meer dan dertig miljoen exemplaren van Montalbano’s avonturen verkocht, in meer dan vijfendertig verschillende landen. Een aantal episodes werd verfilmd, hetgeen de populariteit van Montalbano explosief liet groeien.

De laatste Montalbano

Na Camilleri’s dood zal er nog één Montalbano verschijnen. Camilleri wilde namelijk niet dat de politiecommissaris in handen van een andere schrijver kwam en regisseerde dus Montalbano’s einde. Volgens de Italianen gaat het verhaal, dat al enige tijd veilig in de kluis van Camilleri’s uitgever ligt, Riccardino heten. We zijn meer dan benieuwd naar dit laatste gezamenlijke avontuur van Camilleri en Montalbano…

Interview met Andrea Camilleri, 2016

 

Gehecht aan commissario Montalbano
Camilleri: ‘Als ik eerlijk ben, was ik in eerste instantie niet zo tevreden met Montalbano. In La forma dell’acqua heb ik hem eigenlijk nog niet sterk genoeg neergezet als persoon. Hij was een politieagent die zaken oploste, niet meer en niet minder. Hij miste persoonlijkheid.

Daarom begon ik aan een tweede boek, Il cane di terracotta (in het Nederlands verschenen als De hond van terracotta), om Montalbano een man van vlees en bloed te maken. Eigenlijk was ik helemaal niet van plan om meerdere boeken aan de commissario te wijden, maar ik kon niet meer zonder hem.’

Andrea Camilleri zit tijdens het interview met Jesper in een comfortabele fauteuil, in zijn huis in de Romeinse wijk Prati. Het is net na zijn negentigste verjaardag en hoewel hij nog maar weinig ziet, is zijn brein nog razend scherp. Hij weet zich nog veel details te herinneren van het succes van de eerste Montalbano-boeken.

‘Ongeveer een half jaar na de verschijning van Il cane di terracotta belde mijn uitgever me op om te vragen wanneer er een ‘nieuwe Montalbano’ zou komen. Ik antwoordde haar beleefd maar stellig dat ik niet van plan was een serie te schrijven. Ik ben de Italiaanse Simenon niet, schamperde ik nog. Maar ik ging tóch overstag, eigenlijk dankzij Montalbano zelf. Het personage was te fascinerend om al afstand van te nemen.

Al speelde natuurlijk ook mee dat er meer dan zestigduizend exemplaren van Montalbano’s eerste belevenissen over de toonbank gingen, in relatief korte tijd. De uitgever zag mogelijkheden en bleef me aan mijn hoofd zeuren om een derde boek. En dus capituleerde ik en beloofde ik meer Montalbano’s te schrijven.’

Een verhaal voor zijn zieke vader
Camilleri’s schrijfcarrière komt pas laat op gang. Als je tenminste kijkt naar de lijst boeken, want schrijven deed Camilleri al op jonge leeftijd. Camilleri: ‘Toen schreef ik echter alleen gedichten, korte verhalen en columns voor de krant Italia Socialista. Op een gegeven moment maakte mijn vader een lelijke val. Ik zat dag en nacht naast zijn ziekenhuisbed.

Toen hij de slaap niet kon vatten, vroeg hij me een verhaal te vertellen. Ik voldeed graag aan dat verzoek en vertelde hem het verhaal waar ik op dat moment mee bezig was. Mijn vader genoot ervan en drong erop aan dat ik het zou voltooien en laten uitgeven. Een jaar later was Il corso delle cose af. Het werd nog uitgegeven ook, al moest ik daar tien jaar lang op wachten,’ eindigt Camilleri lachend.

Voor hij zich fulltime aan het schrijven wijdde, werkte Camilleri in de televisie- en theaterwereld. Dat hoor je nog steeds aan zijn stem, hij spreekt luid en duidelijk, bedachtzaam maar met heel zijn lijf, alsof hij op het toneel staat.

‘Pas in 1994 kwam er een boek van mijn hand op de markt dat ook succesvol was. Ik was negenenzestig jaar oud, maar zette met Montalbano iemand op de wereld die niemand meer wilde missen. Ik was overdonderd door het succes. Zeker de afgelopen jaren. Want zeg nu zelf, wie verwacht dat een hoogbejaarde schrijver de bestsellerlijsten bestormt?

Ik word gerekend tot de drie bestverkopende Italiaanse schrijvers. Dat is allemaal te danken aan Salvo Montalbano. Zonder hem had ik waarschijnlijk na mijn zeventigste geen boek meer geschreven. Of in elk geval geen boek meer gepubliceerd…’

Smeuïg Siciliaans dialect
Waarom Montalbano zo populair is? Camilleri heeft geen idee. ‘Er zit geen vooropgezet plan achter zijn karakter. Ik bedacht hem om tegemoet te komen aan mijn verlangen om over Sicilië te schrijven, mijn geboortegrond.’

Montalbano mengt Italiaans met een sterk Siciliaans dialect. Camilleri: ‘Dat is wél een bewuste keuze. Luigi Pirandello, eveneens geboren op Sicilië, zei ooit dat dialect wordt gebruikt om emoties uit te drukken, terwijl Italiaans de beste manier is om praktische aspecten van het leven te beschrijven. Dat gebeurde bij ons in de familie ook: alle emotionele zaken werden geuit in dialect, regels werden gecommuniceerd in het Italiaans. Dan wist ik ook meteen dat het menens was,’ knipoogt hij.

Dat maakt het voor vertalers soms wel lastig om de avonturen van Montalbano dezelfde sfeer mee te geven als het Italiaans/Siciliaanse origineel. Camilleri vertelt dat verschillende vertalers hem vaak meterslange faxen stuurden, met vragen over uitdrukkingen en zinnen in het dialect. Na het vertalen van een aantal boeken, hadden ze zich Montalbano’s dialect eigen gemaakt en beperkten de verzoeken zich nog maar tot twee of drie onbekende uitdrukkingen.’

Geschoren en geschoeid
Camilleri hanteert geen strenge regels voor zichzelf tijdens het schrijven. Wel zijn er vaste rituelen. Camilleri: ‘Ik kan niet schrijven als ik niet mijn ochtendritueel heb doorlopen: scheren, nette kleding en schoenen. Alsof ik naar kantoor zou gaan. Ik kan niet schrijven met slippers aan, of met een baard van een paar dagen. Dan komen de zinnen niet uit de verf.’

Helaas wordt Camilleri langzaam blind en schrijft hij nauwelijks meer. Maar de auteur is positief gestemd. ‘Gelukkig was ik niet plotsklaps blind. Ik heb de tijd gehad om te wennen, zowel aan de langzaam toenemende duisternis als aan het idee dat ik binnenkort niets meer zal zien.’

Camilleri leerde zichzelf hoe hij boeken kon dicteren. Dat bleek, met name vanwege het Siciliaanse dialect, nogal een opgave. ‘Gelukkig pikte Valentina, die de afgelopen veertien jaar mijn persoonlijke assistente is, dat goed op. Ze las al mijn eerdere boeken, de laatste jaren als heuse proeflezer. We zijn daardoor goed op elkaar ingespeeld en werken met veel plezier aan een nieuwe Montalbano.’

Want al kan Camilleri zelf geen woorden meer op papier zetten, verhalen vertellen blijft een eerste levensbehoefte. ‘Schrijven is voor mij een absolute noodzaak. Het is iets dat ik fysiek nodig heb, net als eten en drinken. Als ik geen verhalen meer kan verzinnen, geen gebeurtenissen meer in mijn hoofd zie opduiken, dan is het over. Maar Montalbano heeft denk ik nog wel wat voor me in petto voor het zover is…’

Camilleri’s boeken over commissario Montalbano

In het Italiaans zijn er bijna dertig boeken verschenen met commissario Montalbano in de hoofdrol, plus een aantal verhalenbundels. Ongeveer de helft is ook vertaald in het Nederlands.

De Nederlandstalige Camilleri’s verschenen bij uitgeverij Prometheus, uitgeverij De Geus en recent bij uitgeverij Serena LibriDeze link opent in een nieuw tabblad, die voor het najaar een nieuwe Nederlandse Montalbano heeft aangekondigd, Jacht op de schatDeze link opent in een nieuw tabblad.

Een aantal Nederlandstalige boeken is nog verkrijgbaar in de (online) boekhandel, voor de overige titels moet je naar de bibliotheek of geluk hebben op een tweedehands boekenmarkt. Voor de Italiaanse titels kun je voor de e-books vaak terecht bij bol.comDeze link opent in een nieuw tabblad (indien rood in onderstaand lijstje) en anders bij Italiaanse boekhandels of online via IBS.it of Amazon.

Alle avonturen van Montalbano in chronologische volgorde

La forma dell’acqua (1994) – De vorm van water (1999)
Il cane di terracotta
(1996) – De hond van terracotta (2002)
Il ladro di merendine (1996) – De gestolen twaalfuurtjes (2000)
La voce del violinoDeze link opent in een nieuw tabblad (1997) – De stem van de viool (1999)
La gita a Tindari (2000) – Het uitstapje naar Tindari (2001)
L’odore della notteDeze link opent in een nieuw tabblad (2001) – De geur van de nacht (2003)
Il giro di boaDeze link opent in een nieuw tabblad (2003) – Het ronden van de boei (2004)
La pazienza del ragnoDeze link opent in een nieuw tabblad
(2004) – Het geduld van de spin (2005)
La luna di cartaDeze link opent in een nieuw tabblad (2005) – De maan van papier (2006)
La vampa d’agosto (2006) – Verstikkende zomerhitte (2008)
Le ali della sfingeDeze link opent in een nieuw tabblad (2006) – De vleugels van de sfinx (2009)
La pista di sabbiaDeze link opent in een nieuw tabblad (2007) – Sporen in het zand (2010)
Il campo del vasaioDeze link opent in een nieuw tabblad (2008) – De bloedakker (2011)
L’età del dubbioDeze link opent in een nieuw tabblad (2008)
La danza del gabbiano (2009) – De dans van de meeuw (2019)
La caccia al tesoro (2010) – Jacht op de schat (verschijnt 7 oktober 2019)
Il sorriso di AngelicaDeze link opent in een nieuw tabblad (2010)
Acqua in bocca (2010), geschreven met Carlo Lucarelli
Il gioco degli specchiDeze link opent in een nieuw tabblad (2011)
Una lama di luce Deze link opent in een nieuw tabblad(2012)
Una voce di notteDeze link opent in een nieuw tabblad (2012)
Un covo di vipereDeze link opent in een nieuw tabblad (2013)
La piramide di fangoDeze link opent in een nieuw tabblad (2014)
La giostra degli scambiDeze link opent in een nieuw tabblad (2015)
L’altro capo del filoDeze link opent in een nieuw tabblad (2016)
Notte di FerragostoDeze link opent in een nieuw tabblad (2016)
La rete di protezioneDeze link opent in een nieuw tabblad (2017) – Net van bescherming (2018)
Il metodo CatalanottiDeze link opent in een nieuw tabblad (2018)
Il cuoco dell’Alcyon (2019)

Een aantal verhalenbundels van Montalbano

Un mese con MontalbanoDeze link opent in een nieuw tabblad (1998)
Gli arancini di MontalbanoDeze link opent in een nieuw tabblad
(1999)
La paura di Montalbano (2002) – De angst van Montalbano (2007)
La prima indagine di Montalbano (2004) – De eerste zaak van MontalbanoDeze link opent in een nieuw tabblad (2008), Montalbano en het verdwenen kind (2009) & Zeven maandagen met MontalbanoDeze link opent in een nieuw tabblad (2010)
Racconti di Montalbano (2008) – De poes en het vinkje en andere verhalen van MontalbanoDeze link opent in een nieuw tabblad (2015)

Andere boeken van Andrea Camilleri

Il corso delle cose Deze link opent in een nieuw tabblad(1978) – De loop der dingen (2000)
Un filo di fumoDeze link opent in een nieuw tabblad (1980) – Rook!Deze link opent in een nieuw tabblad (2003)
La stagione della cacciaDeze link opent in een nieuw tabblad (1992) – Het jachtseizoenDeze link opent in een nieuw tabblad (2001)
Il birraio di PrestonDeze link opent in een nieuw tabblad (1995) – De Siciliaanse operaDeze link opent in een nieuw tabblad (2002)
Biografia del figlio cambiato (2000) – Luigi Pirandello: biografie van een verwisselde zoonDeze link opent in een nieuw tabblad (2007)
Le inchieste del commissario Collura (2002) – Collura, commissaris ter zeeDeze link opent in een nieuw tabblad (2010)
Il medaglione (2005) – Het medaillonDeze link opent in een nieuw tabblad (2007) – via deze linkDeze link opent in een nieuw tabblad lees je een fragment
Il colore del sole (2007) – Zwarte zon (2010) – via deze linkDeze link opent in een nieuw tabblad lees je meer over dit boek
Voi non sapeteDeze link opent in een nieuw tabblad (2007) – ABC van de maffiaDeze link opent in een nieuw tabblad (2008)
Noli me tangereDeze link opent in een nieuw tabblad (2016) – Noli me tangereDeze link opent in een nieuw tabblad (2016)
Esercizi di memoriaDeze link opent in een nieuw tabblad (2017)
La targaDeze link opent in een nieuw tabblad (2017)
Il merlo parlanteDeze link opent in een nieuw tabblad (2018)
Ora dimmi di te – Lettera a MatildaDeze link opent in een nieuw tabblad (2018)
Km 123Deze link opent in een nieuw tabblad (2019)

1 opmerking

  1. Paul De Vocht schreef:

    Ik ben ondertussen Ricardinno aan het lezen. Een waardig afscheid van Camelleri en van Salvo.
    In de inleiding wordt uit de doeken gedaan dat het zgz Siciliaanse dialect eigenlijk een soor “Vigatees” dialekt is dat evenzeer onbestaand is als Vigata zelf.
    Een aanrader

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Welkom op Ciao tutti, hét startpunt voor inspiratie uit en over Italië. Reis elke dag even mee naar Italië, om te genieten van prachtige plekken in de laars, van de Italiaanse keuken en van de Italiaanse taal.

autohuur italië
Bol AlgemeenBol Algemeen