Naar hoofdinhoud Naar navigatie
25 maart 2020

Wandel in de voetsporen van Dante door Florence

Als je door Florence loopt, kun je niet om Dante heen. Veel plekken herinneren aan zijn leven in de stad, zijn ontmoeting met Beatrice en zijn inspiratie voor La Divina Commedia. In dit artikel wandel je door de stad zoals Dante die nog gekend moet hebben….

De doopkapel van Florence

De Dante-wandeling begint in het hart van de stad, bij het Battistero, de doopkapel. Hier werd Dante op 26 maart 1266 gedoopt. Dante droeg deze doopkapel een warm hart toe, zoals hij laat blijken in zijn beroemde werk La Divina Commedia.

In Firenze – Anekdotische reisgids voor Florence vertelt Luc Verhuyck een mooie anekdote over het dopen in Florence in de tijd van Dante: ‘Telkens wanneer er een kind werd geboren, werd in de doopkapel in een soort vaas een boon gedeponeerd, een zwarte voor een jongen, een witte voor een meisje. Dit gebruik zou aan de oorsprong hebben gelegen van de suikerbonen die men (soms) bij een geboorte uitdeelt.

Door al die bonen uit de circa honderdtien kerken en kapellen op te tellen, kon men het geboortecijfer vrij nauwkeurig bijhouden. Zo weten we dat in de veertiende eeuw op een bevolking van circa negentigduizend zielen ongeveer zesduizend kinderen per jaar werden geboren.’

Dante zelf schrijft in La Divina Commedia:

Non mi parean [i fori] men ampi né maggiori
che que’ che son nel mio bel San Giovanni,
fatti per loco de’ battezzatori.’

En op de holten in de stenen vont
van de Sint-Jan, mijn mooie doopkerk, leken,
waarin de priesters dopen: even rond.

We delen Dantes bewondering voor il mio bel San Giovanni. Saskia: ‘Ik weet nog dat ik tijdens mijn allereerste bezoek aan Florence, nu op de kop af zeven jaar geleden, ook nog ‘even’ het Baptisterium binnenwandelde, na een bezoek aan de Duomo en de enorme klim naar de koepel. Uiteindelijk bleef ik veel langer naar het plafond staren dan ik in de Duomo had rondgekeken. De prachtige mozaïeken in heldere kleuren houden je blik urenlang gevangen.’

De mozaïeken zijn overigens niet gemaakt door Florentijnse kunstenaars. Zij ontwierpen wel de voorstellingen die het plafond moesten versieren, maar de stukjes glas en steen werden op hun plek gelegd door ervaren mozaïekleggers uit Venetië.

De voorstelling met Het laatste oordeel wordt toegeschreven aan Cimabue, maar verder is er niet heel veel bekend over de ontwerpers en makers. Dat doet echter niets af aan de overweldigende indruk die het geheel maakt – terecht dat Dante er zo trots op was!

O ja, een tip voor wie binnenkort het Baptisterium bezoekt: neem een spiegel mee. Anders ga je met een behoorlijk stijve nek na al dat plafondstaren naar buiten…

Nog een tip: je kunt de doopkapel van Florence alleen bezoeken met een combiticket voor de Duomo, de koepel en het Museo dell’Opera del Duomo. Je kunt zo’n ticket het beste voorafgaand aan je bezoek reserveren via deze link. Je kunt ook kiezen voor een combiticket met de Galleria degli Uffizi en de Galleria dell’Accademia.

Dante in de Duomo van Florence

Aan de overkant van het plein, in de enorme Duomo, hangt het misschien wel bekendste portret van Dante, waarop Domenico di Michelino Dante heeft afgebeeld terwijl hij de stad Florence verlicht met zijn werk.

Aan de zijkant van de Duomo, tussen het Piazza delle Pallottole en de Via dello Studio, vind je de Steen van Dante, een plakkaat op de grond met daarop de tekst ‘Sasso di Dante’. Op deze plek zou Dante de vorderingen van de bouw van de Duomo hebben gadegeslagen.

Op de hoek kijkt Dante toe vanaf de zijkant van een krantenkiosk:

De kerk en het huis van Dante

Vervolg je route door de Via dello Studio en wandel naar de Santa Margherita dei Cerchi, die nu vaak simpelweg de Chiesa di Dante, de kerk van Dante, wordt genoemd. Hier ontmoette Dante zijn grote liefde Beatrice, op wie hij zijn leven lang verliefd zou blijven.

Iets verderop in de straat staat La Casa di Dante, waarin nu een klein museum is gevestigd dat gewijd is aan Dantes leven en werk. Aan de muur zie je een buste van de grote dichter, waaronder een acteur vaak verzen uit Dantes Divina Commedia zingt. Aan een van de andere muren aan het plein voor Dantes huis hangt een plaquette die laat zien hoe Florence er in Dantes tijd ongeveer uitzag.

Midden op het pleintje is in het plaveisel een portret van Dante te vinden, waarbij vooral zijn adelaarsneus de aandacht trekt. Het is uiteraard geen origineel portret, maar wie het precies in de steen heeft aangebracht is niet bekend.

Extra tip: bezoek om de hoek van het museum ook het Oratorio dei Buonomini di San Martino, aan het Piazza San Martino, waar schitterende fresco’s te bewonderen zijn die het verhaal vertellen van de Buonomini.

Het Bargello – van verbanning tot paradijs

Als je vanaf het pleintje voor het museum linksaf slaat, loop je door de Via Dante Alighieri. Je gaat dan direct weer links de Via del Proconsolo in. Bijna aan het einde van deze straat ligt het Museo Nazionale del Bargello.

Waar je nu kunt genieten van een uitgebreide collectie beeldhouwwerk (van onder anderen Michelangelo, Donatello en Giambologna), hoorde Dante dat hij uit Florence werd verbannen. In de kapel op de eerste verdieping hangt een fresco van Giotto, waarop Dante in het paradijs te zien is. Het Bargello herbergt zo twee herinneringen aan Dante die niet verder uit elkaar konden liggen.

Naar de mis in de Badia Fiorentina

Schuin aan de overkant ligt de Badia Fiorentina, waar Dante regelmatig naar de mis ging. Volgens de overlevering zou Boccaccio hier ook regelmatig lezingen hebben gegeven over La Divina Commedia.

Een gedenkteken voor Dante in de Santa Croce

Steek vervolgens Piazza San Firenze over en wandel via Borgo de’ Greci naar Piazza di Santa Croce, waar een enorm beeld van Dante de wacht houdt voor Santa Croce.

Tot de grote overstroming in november 1966, waarbij het water ver de stad in stroomde, stond Dante midden op het plein. In 1968 kwam Dantes standbeeld, na een grondige schoonmaak van het plein en de omliggende omgeving, weer terug, maar nu op de hoek van de trappen links voor de kerk.

Dante-Florence

Het beeld van Dante werd gemaakt door Enrico Pazzi. Het was oorspronkelijk bedoeld voor Ravenna, de geboorteplaats van Pazzi en de stad waar Dante – verbannen uit Florence – overleed. Ravenna weigerde het beeld echter, waarna Florence ermee werd ‘opgescheept’. Het werd in 1865, ter ere van Dantes zeshonderdste geboortedag, onthuld door Vittorio Emanuele II.

In de Santa Croce vind je de grafmonumenten van onder anderen Michelangelo, Macchiavelli en Galilei. Voor Dante is er slechts een gedenkteken. Het werd in 1829 geplaatst op initiatief van Stefano Ricci. Hoewel Florence de dichter ooit uit haar kringen bande, zou de stad nu graag de resten van Dantes stoffelijk overschot in handen krijgen.

Dante-Florence-Santa-Croce Dante-Florence-Santa-Croce-2

Dantes dood in Ravenna

Toen Dante in Ravenna verbleef, werd hij ziek. Volgens Boccaccio ‘ontving hij nederig en devoot de laatste sacramenten, en vol berouw over alles wat hij tegen Zijn behagen gedaan had, zoals de mens dat doet, verzoende hij zich met God. Daarop steeg zijn vermoeide geest, in de maand september van het jaar onzes Heren 1321, op de dag waarop door de Kerk de Kruisverheffing gevierd wordt, tot groot verdriet […] van alle inwoners van Ravenna, ten hemel.’

Aan de hand van deze nauwkeurige beschrijving kunnen we de sterfdatum achterhalen; Dante stierf op 14 september 1321 in Ravenna, waar hij werd begraven in de San Francesco. Florence zag hij nooit weer…

De strijd om Dante

Al sinds 1396 vraagt het bestuur van Florence aan Ravenna om de beroemde dichter in zijn geboortestad, zijn thuis, te mogen begraven. Ravenna weigert dit consequent; eens verbannen, blijft verbannen.

In de zestiende eeuw kregen de Florentijnen toestemming het lichaam van Dante in Ravenna op te halen. Bij aankomst bleek Dantes graf echter leeg. Twee eeuwen later werd duidelijk dat zijn overblijfselen met opzet verplaatst waren, om te zorgen dat de afgezanten uit Florence niets vonden.

Florence heeft dus wel een gedenkteken, maar nog steeds geen beenderen van de grootste dichter aller tijden. Ieder jaar stuurt Florence op 14 september, Dantes sterfdag, olie naar Ravenna, voor de lichtjes op zijn graf. Maar hiermee keert Dante nog niet terug…

Dantes dodenmasker in het Palazzo Vecchio

In Inferno vertelt een van de medewerkers van het Palazzo Vecchio aan Robert Langdon en Sienna Brooks over het dodenmasker. ‘Sommige mensen beweren dat Dantes dodenmasker zo treurig kijkt vanwege zijn verbanning, maar ik heb een andere theorie.

Ik ben nogal romantisch aangelegd en volgens mij heeft zijn treurige gezicht meer te maken met een vrouw die Beatrice heette. Dante was namelijk zijn leven lang verliefd op Beatrice Portinari. Helaas trouwde ze met een andere man, zodat Dante het niet alleen zonder zijn geliefde Florence moest stellen, maar ook zonder de vrouw van wie hij zielsveel hield.’

Volgens deze medewerkster is het feit dat Dantes dodenmasker zich in het Palazzo Vecchio bevindt ook een soort eerherstel voor de grote dichter, die in ballingschap stierf en in Ravenna is begraven. Met dit masker is het alsof hij toch terug mocht keren naar Florence…

Dineren onder toeziend oog van Dante

Dineren in stijl van La Divina Commedia? Dat kan bij Fishing Lab (Via del Proconsolo 16r), een restaurant en museum in één. Het is een bijna magische plek, waar kunst en eten hand in hand gaan.

Fishing Lab is namelijk gevestigd in het Palazzo dell’Arte dei Giudici e Notai, dat in het begin van de veertiende eeuw samen met het Bargello en het Palazzo Vecchio tot de drie belangrijkste plekken van Florence werd gerekend. Hier kwamen de rechters en notarissen bij elkaar om hun zaken te bespreken – en dat moest natuurlijk wel in een mooi versierde ruimte, met fresco’s op de wanden en op het plafond.

Tijdens de restauratie van het palazzo bleken die fresco’s echter van onschatbare waarde. Op een van de muren prijkte namelijk het gezicht van niemand minder dan Dante. Heel anders dan op de portretten die we van hem kenden – hij bleek weliswaar een grote neus te hebben, maar niet zo’n haviksneus als waarmee hij sinds de renaissance altijd wordt afgebeeld.

Monica Donato, die de fresco’s ontdekte, had direct al een vermoeden dat het hier wel eens kon gaan om de beroemde Florentijnse dichter. Vanwege de ontbrekende haakneus was ze er echter niet helemaal zeker van. Ze dook dus de archieven in, en de bewaard gebleven documenten gaven haar gelijk: dit gezicht is van niemand minder dan Dante, die niet alleen een iets minder geaccentueerde neus bleek te hebben maar ook een iets getinte huid.

Inmiddels was het palazzo verhuurd aan Umberto Montano, die er een prachtig restaurant wilde vestigen. Dantes gezicht kwam voor hem als een waar cadeau – en hij besloot dit bijzondere portret dan ook in ere te laten herstellen. Hij investeerde ruim 400.000 euro in de restauratie van de fresco’s, en nog eens 600.000 euro om ervoor te zorgen dat ze voor de toekomstige generaties bewaard blijven, terwijl zijn gasten er toch van kunnen genieten.

Dante is overigens niet de enige literaire beroemdheid die op deze fresco’s te zien is of was. Voor Dante stond Petrarca, en aan de rechterkant van het fresco zie je Boccaccio, met voor hem Zanobi da Strada. Gezien het feit dat Petrarca stierf in 1374 en Boccaccio het jaar erna, zouden de portretten net voor die tijd geschilderd moeten zijn.

De documenten die over deze zaal beschikbaar zijn, dateren de werken zelfs nog iets eerder. Volgens deze geschriften beschilderde Jacopo di Cione, de broer van Orcagna, in 1366 het plafond en de wanden van de grootste zaal van het palazzo.

In 1406 kreeg Ambrogio di Baldese de taak om aan de groep literaire grootmeesters de Latijnse dichter Claudianus, die uit Florence afkomstig zou zijn, en de net overleden Coluccio Salutati toe te voegen. Nog later, in 1444, werd Andrea del Castagno gevraagd om de frescocyclus uit te breiden met een fresco met een groot aantal humanisten.

Op het plafond zie je een enorme cirkel, die Florence moet voorstellen als het nieuwe Jeruzalem. De perfecte cirkel wordt omsloten door stadsmuren en –poorten. De afbeeldingen in het midden, de lelie, de adelaar van de Welfen en het kruis, staan allemaal symbool voor de stad. Daaromheen de figuren die symbool staan voor onder andere de rechtspraak, het recht en de kracht.

Onder dit Florentijnse fresco staan de tafels prachtig gedekt klaar, voor een bijzondere ervaring: eten onder toeziend oog van de enige echte Dante…

Ook op het Piazzale degli Uffizi kun je met Dante op de foto; zijn beeld prijkt in de beeldengalerij tussen onder meer Leonardo da Vinci en Michelangelo.

Nog meer lezen over Dante

Wil je nog meer weten over Dante? In een kleurrijke Special vertelt Saskia je alles over Dante, over zijn geboortestad Florence en waar je daar nog overal op Dante kunt stuiten.

Saskia: ‘Eerst bespreek ik kort het leven van Dante. Wie was hij? Waarom werd hij verbannen uit Florence? Wat weten we over hem en wat is nog in nevelen gehuld? Hoe zag Florence er in de tijd van Dante uit? Ik verklap vast dat de koepel van de Duomo nog gebouwd moest worden…

Daarna gaan we op pad in het huidige Florence, langs de plekken waar Dante zijn voetsporen heeft nagelaten, maar ook langs andere duivelse én paradijselijke plekken in de stad.

Na het bezoek aan Florence verken je Toscane, tijdens een kleurrijke reis langs plekken die nog herinneren aan Dante, hetzij door de aanwezigheid van de dichter zelf, hetzij door fragmenten uit zijn Divina Commedia.

Tot slot is het tijd voor een kennismaking met Dantes Inferno, de hel, die bestaat uit negen kringen. Naarmate je dieper onder de grond komt, worden ze steeds smaller en ontmoet je er steeds grotere zondaars, waarbij Dante getuigt van een grote verbeeldingskracht.’

Via deze link lees je er meer over, bekijk je een preview in beeld en kun je de Dante-Special bestellen.

3 reacties

  1. Elly schreef:

    Heerlijk deze opfrisser van mijn geheugen! Dank je!

  2. Tonny Lubbers schreef:

    Een prachtig artikel! Florence, de stad waar wij talloze keren hebben rondgestruind, zie ik weer voor me alsof ik er gisteren nog ben geweest.
    Jammer dat het mij niet lukt om dit artikel te downloaden. Aangegeven wordt dat het beschadigd is. Of ik doe iets niet goed, of het ligt aan mijn laptop, of er is een ander probleem???

  3. Saskia schreef:

    Ciao Tonny,
    geen idee waar het precies aan ligt, maar ik mail je zo de pdf van het artikel.
    Buona serata!
    Saskia

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ciao tutti is hét startpunt voor je vakantie naar Italië, bomvol persoonlijke tips. Buon viaggio!

autohuur italië
Bol AlgemeenBol Algemeen