Keizer van Rome – Mary Beard over de heerschappij in het oude Rome

In haar internationale bestseller SPQR vertelt Mary Beard over duizend jaar Rome in de oudheid. Keizer van Rome gaat over de mannen die het Romeinse Rijk regeerden, van Julius Caesar (vermoord in 44 voor Christus) tot en met Alexandrus Severus (vermoord in 235 na Christus).

Hoeveel macht hadden de keizers van Rome eigenlijk? Was het paleis werkelijk met bloed besmeurd? Mary Beard volgt de keizer van Rome thuis, bij het wagenrennen, bij gladiatorenspelen, op reis, op weg naar de hemel.

Ze introduceert zijn vrouw(en) en minnaressen, rivalen en slaven, tegenstanders en generaals. Zijn epigonen en paladijnen. Zijn raadslieden en soldaten – en de gewone man die hem op straat een smeekbede in de handen duwde.

Het is geen traditioneel chronologisch verhaal over de krankzinnige Caligula, de wrede Nero en de filosoof Marcus Aurelius. Mary Beard stelt, zoals we van haar gewend zijn, alternatieve vragen en geeft onverwachte antwoorden.

Eten met Elagabalus – een gevaarlijke gastheer

‘Elagabalus was een Syrische tiener, die keizer was van 218 totdat hij in 222 werd vermoord. Hij stond bekend als een extravagante, inventieve en soms sadistische gastheer. De klassieke auteurs vertellen ons over zijn zeer geraffineerde menu’s.

Bij sommige gelegenheden waren alle gerechten in één kleur, zoals groen of blauw, bij andere werden delicatessen geserveerd die zelfs naar elitaire Romeinse maatstaven exotisch – of walgelijk – waren (zoals kamelenhielen of flamingohersenen; zijn honden zette hij foie gras voor).

Soms liet hij zijn gemene dan wel kinderlijke humor de vrije loop en nodigde hij gasten uit volgens een bepaald thema: groepen van acht mannen die kaal waren, een breuk hadden of maar één oog, of acht heel dikke kerels, die vervolgens werden uitgelachen omdat ze niet samen op een aanligbed pasten.

Andere practical jokes van de kind-keizer waren scheetkussens (de eerstbekende in de westerse cultuur), die langzaam leegliepen onder de gasten, zodat ze uiteindelijk op de grond zaten; nep-eten, van was of glas, dat aan de minst belangrijke dinergasten werd geserveerd, die vervolgens de hele avond met rammelende maag moesten toezien hoe hun superieuren zich tegoed deden; en tamme leeuwen, luipaarden en beren die werden vrijgelaten bij de feestgangers die hun roes van de vorige avond lagen uit te slapen, zodat die soms niet door beten, maar puur van schrik het leven lieten.

Even dodelijk was de gelegenheid die de negentiende-eeuwse schilder Lourens Alma Tadema inspireerde, waarbij Elagabalus zijn medefeestvierders met zo veel bloemblaadjes liet overdekken, dat ze werden gesmoord en stikten.

De keizer was een dubieuze gastheer, maar dat was niet zijn enige fout. Hij was naar het schijnt zo extravagant dat hij nooit twee keer hetzelfde paar schoenen droeg. (Waar hebben we dat eerder gehoord? Imelda Marcos, de voormalige ‘first lady’ van de Filipijnen, had naar verluidt meer dan drieduizend paar schoenen in de kast staan).

En met even perverse als peperdure bravoure liet hij zijn tuinen ’s zomers bedekken met sneeuw en ijs uit de bergen en at hij alleen vis als hij vele kilometers van zee verwijderd was. Ook zou hij de religieuze gebruiken hebben geschonden door te trouwen met een Vestaalse Maagd, een hoge Romeinse priesteres die een kuisheidsgelofte had afgelegd, op overtreding waarvan de doodstraf stond.

Bovendien zou hij een kortstondige revolutie hebben ontketend door de Romeinse oppergod Jupiter te vervangen door ‘Elagabal’, de god van zijn geboortestad Emesa, het huidige Homs in Syrië en de oorsprong van de naam waaronder deze keizer nu bekend is (en die een stuk lekkerder bekt dan ‘Marcus Aurelius Antoninus’, zoals een versie van zijn officiële titel luidde).

De traditionele seksuele en gendernormen liet hij evenmin ongemoeid. Er bestaan verschillende verhalen over zijn travestie, zijn make-up en zelfs een poging tot een geslachtsoperatie. Cassius Dio, een tijdgenoot en auteur van een enorme, tachtigdelige geschiedenis van Rome vanaf de stichting tot de derde eeuw, beweerde dat de keizer ‘artsen opdracht gaf hem vrouwelijke geslachtsdelen te geven door middel van een snede’.

In onze tijd wordt hij wel beschouwd als transgender-pionier, die de rigide binaire stereotypen tartte. De meeste Romeinen zullen hebben gedacht dat hij hun wereld op zijn kop zette.

De antieke bronnen over zijn bewind bevatten paginalange opsommingen van zijn onbegrijpelijke buitenissigheden, ontregelende subversie en afgrijselijke wreedheid, met boven aan de lijst soms zelfs kinderoffers.

Zulke verhalen zijn een van de onderwerpen van Keizer van Rome. Waar komen ze vandaan? Hoe bekend waren ze bij de gewone mensen in het rijk? Wie mopperde er over Elagabalus’ feesten en waarom? En wat komen we uit die verhalen, ongeacht hun waarheidsgehalte, te weten over de Romeinse keizers en over de Romeinen in het algemeen?’

Lees meer in

Keizer van Rome – heersen over het Romeinse rijk | Mary Beard | vertaald door Brenda Mudde & Maarten van der Werf | ISBN 9789025316655 | € 35,99 | uitgeverij Athenaeum | bestel Keizer van Rome bij je lokale boekhandel of via deze link bij bol.com