Daal af naar de Area Sacra aan Largo Argentina – een heilig gebied in hartje Rome

Lange tijd mochten alleen katten langs de tempelresten van de Area Sacra aan Largo di Torre Argentina wandelen. Sinds juni kun je dit heilige gebied in hartje Rome – waar volgens de overlevering Julius Caesar werd vermoord – bezoeken.

Jesper nam er een kijkje en neemt je mee naar deze unieke plek, waar de geschiedenis van het oude Rome zich voor je ontvouwt.

Meer dan tweeduizend jaar terug in de tijd

De Area Sacra aan Largo di Torre Argentina is een van de belangrijkste archeologische plekken van de stad. Hoewel het de afgelopen jaren vooral werd aangeduid als ‘het kattenforum’ – vanwege de zwerfkatten die aan de zijkant van het gebied werden opgevangen en die als enige vrije toegang tot de tempelruïnes hadden – was het in een ver verleden een van de heiligste plekken van Rome.

Er stonden vier tempels, die werden gebouwd tussen de vierde en de tweede eeuw voor Christus. Als ze in 1926 worden ontdekt, worden ze aangeduid met de eerste vier letters van het alfabet.

Het plan was om op deze plek een aantal nieuwe gebouwen neer te zetten, maar deze bijzondere vondst maakt dat onmogelijk. In plaats van de hoogte in gaat men steeds verder de diepte in. De tempelresten worden tussen 1926 en 1928 voorzichtig uitgegraven en stukje voor stukje blootgelegd, waarna de plek tot in de jaren zeventig een archeologische site blijft.

Tempel C – de oudste tempel van de Area Sacra

De oudste van de vier tempels is Tempel C, die waarschijnlijk was gewijd aan Feronia, de godin van de vruchtbaarheid die door de Sabijnen werd vereerd. Men vermoedt dat de tempel werd gebouwd nadat consul Manius Curius Dentatus de Sabijnen had verslagen.

Tempel A – de best bewaard gebleven tempel

Op hetzelfde niveau ligt Tempel A, de noordelijkst gelegen en best bewaard gebleven tempel, die van iets latere datum is dan Tempel C. Deze tempel is gewijd aan de nimf Juturna, godin van natuurlijke bronnen, waterputten en fonteinen. Ze was de vrouw van Janus (de god van het begin en het einde) en de moeder van Fontus.

De twee marmeren zuilen zijn van later datum, uit de keizertijd, want tijdens de Romeinse Republiek werd dit materiaal nog maar weinig gebruikt. Tijdens de middeleeuwen werd de tempelruïne omgetoverd tot de San Nicola de Calcarario, waarvan je nog een deel van de middelste en van de linker apsis met resten van fresco’s kunt zien. De naam van deze kerk is een verwijzing naar de calcare, de kalkovens aan de Via dei Calcari.

De honderd zuilen van Pompeius’ porticus

Voor de trappen van Tempel A staan vier zuilen. Deze maakten ooit deel uit van het Hecatostylum, de door Pompeius gebouwde galerij met honderd zuilen, die van de Area Sacra naar het Theater van Pompeius liep.

Ovidius noemt deze porticus ook in zijn Ars amatoria: ’Ben je toe aan een amoureus avontuur, ga dan naar de zuilengalerij van Pompeius, want daar vind je, in de weldadige schaduw, alles wat je hart maar begeert.’

Tempel D – de grootste tempel van de Area Sacra

De grootste tempel, aangeduid met de letter D, ligt nog grotendeels verscholen onder de Via Florida. Dit travertijnen heiligdom zou zijn gewijd aan de Lari Permarini, een soort beschermgoden van zowel huizen als landbouwgronden.

Deze goden werden vaak ook in de huiskapelletjes geplaatst, op een klein altaar, of afgebeeld op fresco’s, maar ook buitenshuis werden er tempels voor deze goden opgericht.

In dit geval is de tempel ingewijd door Marcus Aemilius Lepidus, als dank voor zijn overwinning op Antiochus, de koning van de Seleuciden, die hij op zee wist te overmeesteren.

De kattenopvang van Largo di Torre Argentina is deels op de plek van deze tempel gevestigd. Het merendeel is zoals gezegd nog onzichtbaar.

Tempel B – de tempel van het dagelijks geluk

De jongste van de vier tempels heeft als enige een ronde basis, met daarvoor een trap van travertijn. Deze tempel was gewijd aan Fortuna Huiusce Diei, het fortuin van deze dag ofwel dagelijks geluk.

De tempel werd gebouwd ter ere van de overwinning van de Romeinen op de Cimbri, een Germaanse stam die Rome wilde aanvallen.

Tijdens de opgravingen werden fragmenten teruggevonden van het enorme beeld van deze geluksgodin, die je nu kunt bewonderen in de Sala delle Macchine van Centrale Montemartini, een van onze favoriete musea in Rome.

De plek waar Julius Caesar werd vermoord

Achter Tempel B bevond zich een rechthoekige exedra, de Curia Pompeia, met een groot beeld van Pompeius, dat tegenwoordig tot de collectie van het Palazzo Spada behoort.

De Romeinse senatoren kwamen hier tijdelijk bijeen om te vergaderen, toen de senaatszaal op het Forum Romanum vanwege brand gerestaureerd moest worden. Het was op precies deze plek dat Julius Caesar op 15 maart 44 voor Christus, de ’iden van maart’ aldus Cicero, werd vermoord.

Hij werd maar liefst drieëntwintig keer met een dolk gestoken. Onder de daders bevond zich ook Brutus, door wie Caesar zich het meest verraden moet hebben gevoeld. Caesars beroemde laatste woorden, ’Et tu, Brute?’, zouden tegen hem gericht geweest zijn.

Een verwoestende brand op het Marsveld

In het jaar 80 woedde er een fikse brand, die een groot deel van het Campo Marzio, het Marsveld, in de as legde. Ook de Area Sacra werd deels verwoest, waarna keizer Domitianus zorgde voor de wederopbouw.

Na de vijfde eeuw raakte de plek in verval. Wellicht stond er een klooster, wellicht werden er huizenblokken op en om de tempels gebouwd, met zoals eerder gezegd ook een kerk die plek vond tussen de zuilen van een van de tempels.

Nieuwe looproute over de Area Sacra

Sinds juni kun je alle tempels van de Area Sacra niet alleen van bovenaf bewonderen, maar dankzij een looproute over dit heilige gebied ook van dichterbij bekijken. Dankzij een flinke donatie van Bulgari, het modemerk dat eerder ook betaalde voor de renovatie van de Spaanse Trappen, daal je af onder het straatniveau en bekijk je de vier tempels na al die jaren eindelijk ook eens van dichtbij.

In de portico van de middeleeuwse Torre del Papito en onder het straatniveau aan de Via di San Nicola de’ Cesarini zijn twee expositieruimtes ingericht, met een selectie van de archeologische vondsten van de laatste eeuw. Je bewondert er onder meer sarcofagen, decoraties en twee grote godenhoofden.

Praktische informatie Area Sacra di Largo Torre Argentina

De kaartjes voor je bezoek aan de Area Sacra di Largo Torre Argentina kosten € 5,- per persoon. Je koopt ze in de Torre del Papito aan het Piazza dei Calcarari, op de hoek waar de Via Florida overgaat in de Via delle Botteghe Oscure.

De entree voor de looproute ligt aan de Via di San Nicola de’ Cesarini (tegenover nummer 10, zie deze link).

De Area Sacra is van dinsdag tot en met zondag geopend. Van eind maart tot eind oktober van 9.30 tot 19.00 uur (laatste toegang om 18.00 uur), van eind oktober tot eind maart van 9.30 tot 16.00 uur (laatste toegang om 15.00 uur).

De oorsprong van de naam Largo di Torre Argentina

De geschiedenis die we hierboven beschreven, heeft nog geen verklaring gegeven voor die wat vreemde naam van het plein: Largo di Torre Argentina. Het heeft in elk geval helemaal niets te maken met het land Argentinië.

Voor de oorsprong van de benaming moeten we een sprong in de tijd maken, naar het begin van de vijftiende eeuw. In deze periode liet Johannes Burckhardt, pauselijke ceremoniemeester aan het hof van Alexander VI, op het plein een palazzo met een aangrenzende toren bouwen, die hij Argentoratina noemde, als verwijzing naar zijn geboorteplaats Straatsburg, Argentoratum in het Latijn.

Langzaamaan begon men steeds vaker de naam van Burckhardts toren, Torre Argentina, te gebruiken als aanduiding voor het plein. Tegenwoordig is de toren van Burckhardt onderdeel van het bisschopshuis aan de Via del Sudario en van buiten niet meer zichtbaar.