Berta – voor eeuwig in de klokkentoren van de Santa Maria Maggiore in Florence

Florence kent veel beroemde beelden, waarvan de meeste op het Piazza della Signoria te vinden zijn: de David van Michelangelo natuurlijk, Judith en Holofernes van Donatello, de Marzocco-leeuw, de Neptunus-fontein van Ammannati…

Een van de interessantste beelden is echter van een onbekende vrouw, die van de Florentijnen de naam Berta heeft gekregen.

Haar hoofd steekt uit de klokkentoren van de Santa Maria Maggiore, een vrij onopvallende kerk tussen station Santa Maria Novella en Piazza del Duomo. Haar hoofd zou al lange tijd uit de campanile steken, hetgeen voor de inwoners van de stad aanleiding was deze dame een naam te geven.

Het hoofd van Berta

Volgens een van de verhalen die over het vrouwenhoofd de ronde doen, dankt zij haar naam aan Berta, een groentevrouw die in de twaalfde eeuw een kraam had aan de voet van de klokkentoren van de Santa Maria Maggiore. Hier verkocht ze de oogst van haar groentetuin die ze bij haar huis buiten de stad had aangelegd. Berta keerde pas naar huis terug als ze al haar groente had verkocht, en spaarde zoveel mogelijk van haar dagelijkse opbrengsten.

Aangezien Berta niet getrouwd was en ook geen kinderen had, was dit bedrag gedurende haar leven uitgegroeid tot een aardige som geld. Berta besloot al haar spaargeld te schenken aan de kerk van Santa Maria Maggiore, mits de monniken met een deel van het geld een klok zouden laten maken, die elke dag geluid moest worden voor het Ave Maria, als de zon onder ging.

Berta koos niet voor niets dit moment uit. Zo zouden alle marktlui die van buiten de stad kwamen weten dat de stadspoorten op het punt stonden te sluiten voor de nacht. Iedereen kon zo op tijd zijn boeltje pakken en de stad verlaten om huiswaarts te keren.

Het was Berta meer dan eens gebeurd dat ze de tijd vergat, waardoor ze voor een gesloten poort stond. Het gevolg: een prijzige overnachting binnen de stadsmuren en geen nieuwe groentevoorraad voor de volgende dag. Met een klok die op tijd zou luiden, zou dit probleem verholpen zijn, zo had ze bedacht.

Als dank voor dit genereuze gebaar en het achterliggende idee zouden de tuinders en boeren die buiten de stadspoorten woonden, dit beeld voor Berta hebben opgericht, direct bij het andere onderwerp waar ze dankbaar gebruik van maakten, de klokkentoren.

Of het hoofd van een priester?

Er doet echter ook nog een ander verhaal over dit vrouwenhoofd de ronde. In dat verhaal is het hoofd overigens niet eens van een vrouw, maar van een priester. Deze priester raakte betrokken bij de terechtstelling van een zekere Cecco d’Ascoli, een professor uit Bologna die aan het begin van de veertiende eeuw van hekserij werd beschuldigd. Hij moest eindigen op de brandstapel, zo luidde het vonnis.

Op weg naar zijn einde, kwam de stoet met de veroordeelde langs de kerk Santa Maria Maggiore, waar de priester uit het raam van de klokkentoren hing om het geheel gade te slaan. Vanaf zijn hoge positie zag hij dat de veroordeelde professor aan zijn bewakers iets te drinken vroeg.

Daar kon natuurlijk geen sprake van zijn, en de priester riep de bewakers dan ook toe geen gehoor te geven aan dit verzoek. Volgens de priester zou het vuur van de brandstapel onmiddellijk uitgaan als Cecco een beetje water zou drinken. Cecco, die niets meer te verliezen had, was woedend en zou hebben geroepen: ‘Je zult je kop nooit meer uit dat raam kunnen halen!’

Dat bleek geen loze bedreiging, want al zo’n achthonderd jaar zit het hoofd van de priester gevangen in de klokkentoren. Al vinden wij het verhaal van Berta eigenlijk wel geloofwaardiger – en lijkt het hoofd ook echt meer op dat van een vrouw.

Maar oordeel zelf, en loop er als je in Florence bent even voorbij. Die arme Berta zal wat aanloop wel waarderen!