In de voetsporen van Livia in Rome

Wandelend ‘in de voetsporen van oude Romeinen’ kom je maar weinig Romeinse vrouwen tegen. Je hoeft maar weinig moeite te doen om in Rome mannen als Pompeius de Grote, Caesar, Augustus, Marcus Agrippa, Nero of Constantijn tegen te komen; ze zijn vereeuwigd door standbeelden, triomfbogen, gebouwen en inscripties. Van de Romeinse vrouwen hoor je echter, zeker als toerist, maar bar weinig. En dat terwijl er juist veel spannends over hen te ontdekken is!

Livia, Museo d’Ara Pacis, Rome
© Giovanni dell’Orto | Wikimedia Commons

Daarom neemt Wendelijn van der Leest van Geschiedenisschrijven ons vandaag mee in de voetsporen van Livia Drusilla. Livia was dé vrouw naast keizer Augustus en moeder van de tweede keizer Tiberius, waardoor ze dus feitelijk de eerste ‘keizerin’ van Rome was. Als telg van een van de belangrijkste aristocratische geslachten, de Claudii, groeide zij op als een echte Romeinse, in tegenstelling tot Augustus.

Wendelijn: ‘Juist die afkomst zou erg belangrijk voor Augustus blijken, omdat het hem zou voorzien van de broodnodige aristocratische steun in Rome tijdens de oorlog tegen Marcus Antonius. Uiteindelijk kon Augustus door deze steun Antonius en diens geliefde Cleopatra verslaan en een einde maken aan deze burgeroorlog, met als resultaat de totstandkoming van ‘het legendarisch Romeinse keizerrijk’. Niet geheel onbelangrijk dus, die Livia.

Maar daar bleef het niet bij. Wat niemand kon vermoeden, was dat Livia uit zou groeien tot een waar icoon, een voortrekker die de traditionele, dwingende rol voor vrouwen achter zich liet en een nieuw rolmodel voor andere vrouwen zou vormen.

Livia, Louvre, Parijs
© Marie-Lan Nguyen | Wikimedia Commons

In de bijna zeventig jaar dat Livia in het centrum van de macht opereerde – naast keizers Augustus en Tiberius – vergaarde zij namelijk aanzienlijke politieke en sociale invloed in Rome. Heel belangrijk hiervoor was dat Livia al vroeg in haar huwelijk met Augustus drie belangrijke privileges kreeg, net als Octavia, de zus van Augustus.

Ze kregen van de senaat politieke onschendbaarheid, vrijstelling van mannelijk toezicht op de financiën én het recht om te worden afgebeeld met publieke standbeelden. Deze voorrechten waren tot dan toe alleen voorbehouden geweest aan succesvolle magistraten en generaals (denk aan Pompeius en Caesar), dus het was duidelijk dat dit een revolutionaire ontwikkeling was.

Aanvankelijk gingen Livia en Augustus nog voorzichtig om met deze privileges (ze wilden immers niemand tegen de schenen schoppen in het conservatieve Rome), maar gaandeweg werd Livia een steeds zichtbaarder spil in het beleid van haar man. Waar Marcus Agrippa Augustus’ generaal, schoonzoon en rechterhand was, Maecenas zijn trouwe vriend en ‘minister van propaganda’, was Livia zijn vertrouweling, mediator en sponsor van zijn beleid.

Samen waren ze de pater en mater familias die hoedden over de bevolking. Dit is mooi te zien op de Ara Pacis Augustae, al staan Augustus en Livia daar niet naast elkaar zoals dat bij beeldengroepen meestal het geval was.

Livia, detail van de Ara Pacis, Rome

Livia werd een grote naam in Rome: er werden gebouwen naar haar vernoemd of door haar gefinancierd (onder andere de macellum Liviae, de porticus Liviae, een altaar voor Concordia, en een tempel voor Bona Dea) en ze organiseerde tal van publieke banketten en feesten.

Ook was Livia een machtige patroon en bemiddelaar in het hele rijk, bij wie mensen om hulp vroegen voor hun stad of henzelf. Zeker in de oostelijke rijksdelen werd zij als patroon en weldoener vaak geëerd met standbeelden en inscripties.

Livia, Museo d’Ara Pacis, Rome
© Giovanni dell’Orto | Wikimedia Commons

Maar ook in Rome steeg zij tot grote hoogten; bijna letterlijk, want na haar dood verklaarde haar achterkleinzoon Caligula haar zelfs tot godin compleet met eigen cultus. Haar bijzondere daden en verrichtingen zijn te veel om hier te noemen, maar dat Livia een grote impact heeft gehad op Rome kunnen we wel stellen. Of zoals Ovidius het stelde: Livia was een heuse femina princeps.

Maar waar kun je Livia vinden in Rome? Het is misschien niet altijd zo duidelijk, maar wie wil kan zeker haar sporen volgen door de stad. Zo kun je haar spectaculaire thuis, Casa di Livia, op de Palatijn bezoeken, bijzonder intact en compleet met fresco’s.

Het Palazzo Massimo huisvest prachtige fresco’s van Livia’s eetkamer uit de villa bij Prima Porta, ten noorden van de stad.

foto’s: Carola Willemsen

Wil je Livia zelf ontmoeten, dan kun je in hetzelfde Palazzo Massimo een prachtige buste van haar bewonderen.

Livia, Palazzo Massimo alle Terme, Rome
© Marie-Lan Nguyen | Wikimedia Commons

Voor een levensgrote Livia zul je naar de Vaticaanse Musea moeten. In de Sala dei Busti, waar ook de beroemde Prima Porta Augustus staat, tref je Livia in aanbiddende houding. Het beeld is  waarschijnlijk pas na haar dood gemaakt.

Zoals we al vertelden is Livia ook op de Ara Pacis Augustae te zien, het prachtige altaar dat de senaat aan Augustus gaf uit dank voor de vrede die hij het rijk had gebracht, aan de Lungotevere in Augusta. Dit was waarschijnlijk de eerste keer dat Livia zo prominent op een belangrijk monument te zien was. Een bijzondere afbeelding dus!

Wanneer je haar daar ziet, heel vroom met het hoofd bedekt, bedenk dan dat daar een heuse vrouw van vlees en bloed achter schuil ging. Een vrouw die de geschiedenis van Rome zeker heeft beïnvloed, een vrouw die een voorbeeld zou worden voor vrouwelijk leiderschap in onze samenleving…’