De koepel van de Sant’Ignazio – gezichtsbedrog in Rome

Niet alles in Rome is zoals het lijkt – de Romeinen zijn meesters in gezichtsbedrog. De komende dagen maken we een rondgang langs plekken in Rome die je letterlijk op het verkeerde been zetten!

Als eerste de fraaie barokkerk Sant’Ignazio, genoemd naar de heilige Ignatius van Loyola, de oprichter van de jezuïetenorde. Men begon met de bouw van de kerk in 1626, precies op de plek waar zestig jaar eerder de Santissima Annunziata was gebouwd. Deze kerk kon echter al snel niet genoeg plek bieden aan de almaar groeiende groep jezuïetenstudenten en moest dus uitgebreid of vervangen worden.

Aangezien Ignatius van Loyola in 1622 heilig was verklaard, besloot paus Gregorius XV een geheel nieuwe kerk te laten bouwen, die de nagedachtenis aan Ignatius eeuwen levend zou moeten houden. Het oorspronkelijke ontwerp was dan ook ambitieus te noemen: de architect, Orazio Grassi, had grootse plannen met ‘zijn’ jezuïetenkerk. De Sant’Ignazio moest net als de Gesù, de andere jezuïetenkerk die even verderop aan de Corso Vittorio Emanuele ligt, rijkelijk worden versierd, met allerhande barokke elementen. Als kroon op het werk van de architecten en kunstenaars ontwierp hij een gigantische koepel, die de kerk van verre herkenbaar moest maken.

Deze koepel was echter al snel onderwerp van discussie. Met name de dominicaner monniken uit het klooster dat pal naast de nieuw te bouwen kerk lag protesteerden; ze waren bang dat de koepel ervoor zou zorgen dat er in hun bibliotheek nauwelijks nog licht zou binnen schijnen. Hoewel de jezuïeten zich in eerste instantie niets aantrokken van deze klachten, moesten ze later, met name vanwege geldgebrek, toch afzien van de koepel.

Maar als je de kerk binnenwandelt, zul je – als je nu niet verder zou lezen – vol verwondering omhoog kijken. Want wat je daar in de verte ziet is toch een mooie, rijk versierde koepel?

Dat klopt inderdaad, althans, het lijkt te kloppen! De koepel van de Sant’Ignazio is het mooiste staaltje gezichtsbedrog in Rome. Aangezien de bouw van de kerk veel meer geld had gekost dan was voorzien, was er eigenlijk geen geld meer over voor de koepel. Om ook de buren tevreden te houden, bedacht Andrea Pozzo een zeer ingenieuze oplossing om de kerk alsnog volgens plan te kunnen voltooien. Hij schilderde een enorme koepel op een doek met een oppervlakte van 227 vierkante meter, en zette daarmee menig gelovige op het verkeerde been.

Vanuit sommige hoeken van de kerk is duidelijk te zien dat de koepel niet echt is, maar als je op de ronde steen ongeveer halverwege het middenschip gaat staan, kun je de koepel niet anders dan als realistisch aanduiden. Je moet echt een paar keer met je ogen knipperen om te zien dat Andrea Pozzo je voor de gek houdt…

Ook de zuilen van het fresco op het plafond van het middenschip vormen een mooi staaltje gezichtsbedrog. Als je nog steeds op de ronde steen staat, lijkt het alsof de zuilen perfect rechtop staan, terwijl ze in werkelijkheid helemaal horizontaal liggen. Wandel maar eens door de kerk, dan zie je ze als het ware ‘vallen’.

Op het fresco is overigens de heilige Ignatius te zien, die in de hemel wordt opgenomen. Eromheen zie je allegorische voorstellingen van de vier werelddelen die toen bekend waren. Elk werelddeel wordt gesymboliseerd door een heilige en een dier, behalve Amerika, waarvoor Pozzo geen geschikte heilige kon vinden. Wanneer je naar het altaar kijkt, zie je links Europa met de heilige Aloysius en een paard, rechts Azië met de heilige Franciscus Xaverius en een kameel, linksachter Amerika, zonder heilige dus maar met een beer, en rechtsachter Afrika met de heilige Petrus Claverius en een krokodil. Ook deze heiligen en dieren zijn het resultaat van het misleidende brein van Andrea Pozzo – een genie in gezichtsbedrog.

Laat je tijdens je volgende bezoek aan Rome dus verrassen – of misleiden – door deze bijzondere kerk. Vooral kinderen zullen geen genoeg krijgen van de steeds veranderende aanblik van de koepel!