Fra Angelico’s schitterende Annunciatie in het klooster van San Marco in Florence

Nog tot en met 25 januari 2026 is in het Palazzo Strozzi en het Museo di San Marco in Florence een tentoonstelling over Beato Angelico te zien, die je wellicht kent van zijn ontroerende Annunciatie in het klooster van San Marco in Florence. Zodra je bijna boven aan de trap naar de kloostercellen bent, zie je het fresco in al zijn glorie voor je opduiken.

Deze eerste aanblik is onvergetelijk – veel bezoekers blijven dan ook halverwege de trap staan om het goed in zich op te kunnen nemen.

Fra Angelico schilderde een loggia met zuilen, waaronder de engel en Maria tegenover elkaar staan. De engel geknield, Maria zittend. Beiden houden hun handen op een bijzondere manier gevouwen tegen zich aan.

Verwarring, angst en rust

Beato Angelico heeft deze passage treffend in beeld gebracht. De verwarring en de angst voor wat haar te gebeuren staat zijn van het gezicht van Maria af te lezen; de engel straalt een enorme rust uit.

Op de drempel van de loggia staat geschreven: ‘Virginis intacte cum veneris ante figuram pretereundo cave ne sileatur ave‘. Oftewel: Als je komt voor de beeltenis van de maagd, zorg dan dat je nooit vergeet te zeggen ‘ave’, wees gegroet. Ave is namelijk ook het eerste woord dat Gabriël tegen Maria zegt.

Het is niet helemaal zeker wanneer Beato Angelico het werk heeft gemaakt. Men vermoedt dat hij de Annunciatie tussen 1450 en 1454 heeft geschilderd, tijdens zijn verblijf in Fiesole, net ten noorden van Florence. Na die tijd vertrok hij namelijk naar Rome, waar hij is begraven in de Santa Maria sopra Minerva.

De Annunciatie die Beato Angelico oorspronkelijk voor het klooster in Fiesole maakte, is helaas niet meer op de originele plek te zien. Het is een van de Italiaanse pronkstukken van het Prado in Madrid.

foto: Museo del Prado Madrid

Nog een kleine Annunciatie in cel 3

Naast de grote Annunciatie herbergt het klooster nog een kleine variant van deze voorstelling. Beato Angelico schilderde namelijk in elke kloostercel een kleine afbeelding en voor cel 3 koos hij voor een annunciatie. De engel heeft veel weg van de engel op het grote fresco; Maria heeft hij echter ietwat anders afgebeeld.

Hoewel deze annunciatie veel kleiner is, en daardoor wellicht wat minder indruk maakt dan het fresco boven aan de trap, is hij zeker een bezoek waard – net als de fresco’s in de andere cellen. Het zijn stuk voor stuk kleine kunstwerkjes.

Het klooster van San Marco in Florence ligt aan het Piazza San Marco. Je kunt er van dinsdag tot en met zondag terecht van 8.30 tot 13.50 uur (de laatste toegang is om 12.45 uur).

Wat symboliseert de Annunciatie?

Letterlijk betekent annunciatie verkondiging of aankondiging. Bij de katholieken verwijst dit woord naar de aankondiging van de geboorte van Jezus aan Maria. Het feest vindt dan ook niet in december plaats, maar negen maanden eerder, op 25 maart om precies te zijn.

Omdat de schilderingen nu in aanloop naar Kerstmis volop bezocht worden in de Italiaanse steden, en ze qua sfeer zo mooi passen bij deze periode van bezinning en verwachtingsvol aftellen, zetten we graag de mooiste annunciaties in het zonnetje.

Allemaal geven ze een voorstelling van de aartsengel Gabriël, die Maria in haar huis te Nazareth een bezoek brengt en haar meldt dat God haar uitverkoren heeft om de moeder van zijn Zoon te worden:

‘De engel ging haar huis binnen en zei tegen haar: ‘Ik groet u, u die de gunst van de Heer geniet, de Heer is met u.’ Bij deze woorden raakte Maria in verwarring en zij vroeg zich af wat die woorden mochten betekenen.

‘Wees niet bang Maria,’ vervolgde de engel, ‘God schenkt u zijn gunst. Luister: u zult zwanger worden en een zoon ter wereld brengen, en u moet hem Jezus noemen. Hij zal een groot man worden en hij zal Zoon van de Allerhoogste worden genoemd.’ – (Lucas 1:26-38)

Bewonder nog meer mooie Annunciaties

In Cortona bewonder je een Annunciatie van de hand van Beato Angelico, in het Museo Diocesano di Arte Sacra aan het Piazza del Duomo:

fotos: Museo Diocesano Cortona

In het kleine Museo della Basilica di Santa Maria delle Grazie in San Giovanni Valdarno, in het zuiden van Toscane, is normaal gesproken ook een Annunciatie van Beato Angelico te zien. Momenteel hangt het werk echter in Palazzo Strozzi.

Het is een van de drie Annunciaties die de kunstenaar op hout heeft geschilderd. Beato Angelico beeldde Maria af als volkomen onbevreesd, open en gastvrij. Opvallende details zijn onder meer de tuin achter de bogen aan de linkerkant, die symbool staat voor de zuiverheid van Maria, en de heuvel op de achtergrond, met de verdrijving van Adam en Eva uit de Hof van Eden. Naast deze bijbelse momenten worden op de onderste panelen vijf belangrijke scènes uit het leven van Maria afgebeeld.

De Galleria degli Uffizi in Florence herbergt een prachtige Annunciatie van Simone Martini, die oorspronkelijk in de Duomo van Siena te zien was. In deze blog lees je er meer over.

Ook Leonardo da Vinci’s Annunciatie is te zien in de Galleria degli Uffizi. Het is waarschijnlijk het eerste werk dat de kunstenaar zelfstandig maakte.

Hij werkte eraan van 1472 tot 1475, en hoewel het hier en daar van imperfectie getuigt, laten de engel en Maria al zien waartoe Leonardo in staat is: over de kleinste details is nagedacht en de schilder probeerde steeds iets nieuws uit, iets anders, iets revolutionairs.

Luca Signorelli maakte een prachtige Annunciatie In Volterra:

In 1530 maakt Lorenzo Lotto voor het Oratorio della Confraternita di Santa Maria dei Mercanti een adembenemend mooie Annunciazione. De ogen van Lotto’s Maria zijn zo levendig, zo ontroerend, dat ze je blijven aankijken, hoe je ook voor het doek staat. Net als de Mona Lisa van Da Vinci, blijft ze dat doen vanuit welke hoek je haar ook bekijkt…

In Molise is een Annunciatie van de Nederlandse schilder Dirck Hendricksz te zien, waarover je in deze blog meer leest.

Momenteel is de Annunciatie die Orazio Gentileschi in 1623 voor de hertog van Savoia maakte het middelpunt van een tentoonstelling in Turijn. Het wordt beschouwd als een van de absolute hoogtepunten van het oeuvre van deze Toscaanse meester. Alle details van de expositie vind je hier.