Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
Als je het Gallo-Romeins Museum in Tongeren bezoekt, kun je sinds kort een wel heel bijzonder object bewonderen, dat uniek is in België: een loden vervloekingsplaatje uit de Romeinse tijd.
Met zo’n plaatje trachtte men onheil over iemand af te roepen. In dit geval was dit onheil gericht op ene Gaius Iulius Viator, zoon van Ingenua. Dat blijkt uit de inscriptie die op het object werd gekrast. Het vervloekingsplaatje werd enkele jaren geleden opgegraven in Tongeren, waarna een team van specialisten het grondig onderzocht.
Het vervloekingsplaatje in detail
Het plaatje is twaalf centimeter hoog en twaalf tot veertien centimeter breed. Twee gaatjes en een nagel wijzen erop dat het ergens aan bevestigd was. Het werd vervaardigd in de buurt van Tongeren, met lood dat in de Romeinse tijd werd gewonnen in het oosten van België of in de Eifel (Duitsland).
In het oppervlak zijn tekeningen, tekens en teksten gekrast. Er zijn inscripties in het Grieks en Latijn. Een aantal tekens is geïnspireerd op de letters van het Griekse alfabet. Er zijn woorden waarvan de exacte betekenis ons ontgaat, maar waarvan we wel weten dat ze in de Romeinse tijd een magische connotatie hadden.
Onderzoekers weten met zekerheid dat het een vervloekingsplaatje is. Ook het gebruik van lood wijst op negatieve magie.
Het vervloekingsplaatje is uniek in België. Andere exemplaren zijn veel minder goed bewaard. Vervloekingsplaatjes uit het huidige Tunesië en Griekenland hebben tekeningen en formules die sterk vergelijkbaar zijn aan die van het plaatje uit Tongeren.
De onderzoekers veronderstellen dat er ook in de regio van de civitas Tungrorum handboeken circuleerden met magische formules, in een basisversie mogelijk opgesteld in Egypte. Uit deze handboeken werd geput voor het aanbrengen van de inscripties.
Wie was Gaius Iulius Viator?
Onderaan staat de naam van de persoon die geviseerd werd: Gaius – in het Latijn afgekort als ‘C’ – Iulius Viator, zoon van Ingenua. We kunnen niet met zekerheid zeggen welke plaats deze Romeinse burger innam in de lokale gemeenschap van het Romeinse Tongeren. Mogelijk was hij een (onder)officier of een persoon met aanzien. Alleszins woonde hij in het midden van de eerste eeuw na Christus in een stad die in volle bloei was.
We kunnen ons ongeveer het volgende scenario voorstellen: een vijand van Gaius Iulius Viator maakte het vervloekingstablet vast aan diens huis, op een plek waar dit niet opviel, bijvoorbeeld net onder het dak. Daar zal het tablet een tijd gehangen hebben, tot het naar beneden viel, of tot het gebouw waarop het bevestigd was, werd afgebroken.
Waarom werd deze Gaius vervloekt?
‘Er is werkelijk niemand die niet bang is door zwarte magie behekst te worden,’ schrijft de geleerde Plinius in zijn encyclopedie De wereld (28, 19), een werk uit de periode van het vervloekingstablet. Magische praktijken waren in het Romeinse Rijk inderdaad zeer verspreid. Er circuleerden handboeken met voorschriften hoe je het beste te werk ging.
Waarom wilde men iemand vervloeken? De motieven zijn divers, weten we van andere tabletten: wegens diefstal of een andere misdaad, omdat hij/zij een liefdesrivaal of beroepsconcurrent was, omdat hij een politieke of sportieve tegenstander was, omdat iemand kwaad had gesproken…
In het geval van Gaius Iulius Viator hebben we geen enkele aanwijzing voor het motief. We weten evenmin wat de vervloeker Gaius ‘toewenst’, hetgeen op andere plaatjes vaak wel het geval is (bijvoorbeeld blindheid, stomheid, doofheid of onvruchtbaarheid.).
Praktische informatie
Je vindt het Gallo-Romeins Museum aan de Kielenstraat 15 in Tongeren. Het museum is geopend van dinsdag tot en met vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur. In het weekend, tijdens feestdagen en op de dinsdag tot en met vrijdag tijdens de maanden juli en augustus (de Belgische zomervakantie) is het museum geopend van 10.00 tot 18.00 uur. Via deze link reserveer je een tijdslot voor je bezoek.
