Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen

Vanmiddag een meesterwerk dat niet zou misstaan in de bibliotheken die vanochtend op Ciao tutti te zien waren, en waar je tijdens de lange decemberavonden mee terug in de tijd kunt: Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen, van Galileo Galilei (1564-1642). Bijna 400 jaar na het verschijnen van dit baanbrekende werk is het voor het eerst in het Nederlands beschikbaar.

Draait de aarde om de zon, of de zon om de aarde? Dat was een van de kernvragen aan het begin van de wetenschappelijke revolutie die vanaf de zestiende eeuw in Europa plaatsvond. Copernicus koos voor het eerste, en Galilei werkte het idee later uit in zijn toentertijd revolutionaire werk Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen. Het was een frontale aanval op de tot dan toe gangbare wetenschapsopvattingen van de Aristoteliaanse natuurfilosofen.

De Kerk verbood Galilei in 1616 om de leer van Copernicus nog langer te verkondigen. Toen er een nieuwe Paus aantrad, Urbanus VIII, vriend en bewonderaar van Galilei, leek er een meer liberale wind te gaan waaien. Na uitgebreide gesprekken met de paus begon Galilei in 1624 aan zijn fameuze boek. Hoewel Galilei op last van de Kerk passages aanpaste, ontbrandde er direct na de publicatie een felle strijd rond dit boek, uitmondend in het beruchte proces, waarbij Galilei zijn opvattingen moest afzweren en levenslange gevangenisstraf kreeg, die later werd omgezet in huisarrest.

Een fragment:

‘Enige tijd geleden werd in Rome een heilzaam decreet afgekondigd dat, om de gevaarlijke controverses van de huidige tijd het hoofd te bieden, hen die de mening van de pythagoreërs zijn toegedaan, volgens welke de Aarde beweegt, op het juiste moment het zwijgen oplegde. Er waren heel wat mensen die schaamteloos beweerden dat dit decreet niet voortkwam uit ter zake kundig onderzoek, maar uit op te weinig kennis gebaseerde hartstocht, en er werd geklaagd dat adviseurs die absoluut niets van sterrenkundige waarnemingen wisten, niet met een plotseling verbod de vleugels mochten kortwieken van onderzoekende geesten.

Bij het aanhoren van al dat ondoordachte gejammer kon ik mijn ijver niet bedwingen. Omdat ik volledig geïnformeerd was over dat zeer wijze besluit, oordeelde ik het nodig voor het oog van de wereld als getuige van de oprechte waarheid naar buiten te treden. Ik was destijds in Rome aanwezig. Ik vond niet alleen gehoor bij, maar kreeg ook applaus van de meest eminente prelaten van het Hof aldaar. Evenmin vond de publicatie van dat decreet plaats zonder dat ik er van tevoren enigszins over was geïnformeerd.

Daarom heb ik besloten met het voorliggende, veel inspanning vergende werk, buitenlandse naties te tonen dat men over deze materie in Italië, in het bijzonder in Rome, evenveel weet als ijverige onderzoekers aan de andere zijde van de Alpen hebben kunnen bedenken, en door alle bespiegelingen aangaande het systeem van Copernicus bij elkaar te brengen wil ik laten zien dat dit alles bekend was voordat de censuur te Rome haar werk begon, en dat vanuit die omgeving niet alleen dogma’s voor het welzijn van de ziel uitgaan, maar ook vernuftige ontdekkingen die vernuftige geesten verrukken.

Voor dit doel heb ik mij in deze discussie op het standpunt van Copernicus gesteld, en zal ik, uitgaande van een zuiver mathematische hypothese, met alle mogelijke kunstgrepen proberen het als superieur voor te stellen aan het standpunt dat de Aarde onbeweeglijk is, niet in absolute zin, maar zoals dat verdedigd wordt door sommigen, peripatetici van beroep. Deze tooien zich alleen maar met die naam, en nemen er genoegen mee, zonder zelf ooit rond te wandelen, schimmen te aanbidden, terwijl ze niet redeneren met hun eigen verstand, maar slechts op basis van de herinnering aan vier slecht begrepen principes.

[…]

Verder dacht ik dat het goed zou zijn deze ideeën uiteen te zetten in de vorm van een dialoog, die immers niet aan wiskundige wetten gebonden is en dus ruimte laat voor uitweidingen, die soms minstens zo interessant zijn als het hoofdonderwerp. Vele jaren geleden bevond ik mij meerderemalen in de schitterende stad Venetië, waar ik gesprekken voerde met de heer Giovan Francesco Sagredo, van zeer voorname komaf en begiftigd met een zeer scherpzinnige geest.

Daar trof ik ook de heer Filippo Salviati, uit Florence. Hij was van adel en zijn rijkdomwas indrukwekkend, maar hij schitterde vooral door zijn sublieme verstand, dat je geen groter plezier kon doen dan het te voeden met zeer precieze redeneringen. Met hen tweeën discussieerde ik vaak over deze onderwerpen, in het bijzijn van een peripatetisch filosoof, wiens begrip van de waarheid nog het meest in de weg leek te worden gezeten door de roem die hij had verworven met de interpretatie van Aristoteles.

Welnu, omdat de wrede dood deze twee grote verlichte geesten in de kracht van hun leven uit Venetië en Florence heeft weggerukt, heb ik besloten, voor zover mijn zwakke vermogens dat toelaten, in dit werk hun leven en roem te bestendigen door ze als gesprekspartners op te voeren in het hier te voeren debat. Ook zal de goede peripateticus niet ontbreken; en vanwege diens bovenmatige voorliefde voor de commentaren van Simplicius leek het mij passend hem naar zijn vereerde schrijver te noemen zonder zijn eigen naam prijs te geven.

Mogen de zielen van deze twee grote mannen, voor wie ik in mijn hart steeds verering zal blijven koesteren, dit publieke blijk van mijn niet aflatende liefde verwelkomen, en moge de herinnering aan hun welsprekendheid mij helpen de beloofde overwegingen voor het nageslacht uiteen te zetten.’

Lees Galilei’s volledige dialoog in

Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen
Galileo Galilei
vertaald door Hans van den Berg
ISBN 9789025369989
€ 34,95
uitgeverij Athenaeum

Bestel Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen via deze link bij bol.com