Romeinse Trilogie – de fonteinen, pijnbomen en feesten van Rome schitteren in de muziek van Ottorino Respighi

Het gevoel dat mij elke keer weer omarmt als ik in Rome ben, dat velen van jullie herkennen en delen en dat André Aciman zo mooi in woorden wist te vangen in zijn boek Alibi’s, bracht Ottorino Respighi ooit tot uiting in muziek.

Betoverd door Rome

Zijn Trilogia Romana, een muzikaal eerbetoon aan Rome in drie delen, gaat van start met Le Fontane di Roma, de fonteinen van Rome. Respighi componeerde dit prachtige stuk tussen 1914 en 1916, toen hij zelf net in Rome was komen wonen. Hij liet zich betoveren door de fonteinen, door het klaterende water, door de kracht van de beelden in het water.

Op zijn beurt betoverde hij zijn publiek met bijpassende klanken, die tot op de dag van vandaag de fonteinen van de Eeuwige Stad tot leven wekken. Luister naar Respighi’s Romeinse fonteinen, en wandel mee van fontein naar fontein:

Respighi begint de dag bij de fontein van Valle Giulia. Terwijl de zon langzaam opkomt en het orkest ontwaakt, horen we in de verte het vee dat in de vroege ochtend naar buiten wordt gedreven.

Van Bernini’s Triton naar de Trevifontein

Als we aankomen bij de Triton-fontein van Bernini, midden op het Piazza Barberini, staat de zon al hoog aan de hemel.

Net zoals Bernini zich liet inspireren door Ovidius’ Metamorfosen voor het ontwerp van de fontein, gebruikte Respighi dit meesterwerk als inspiratiebron voor zijn muziek. Als vanzelf wend je je gezicht naar de zon en steek je je hand uit om wat koele waterdruppels op te vangen…

De derde etappe van de fonteinenwandeling brengt ons bij Respighi’s interpretatie van de Trevifontein. Het is midden op de dag, en dus een drukte van jewelste. De kracht van het water en van Neptunus die datzelfde water wil bedwingen is goed te horen. Net als de fontein dwingt de muziek respect af – kippenvel!

Slotakkoord bij de Villa Medici

Respighi eindigt bij de fontein van de Villa Medici, vanwaar je tijdens zonsondergang een prachtig zicht op de stad en de skyline hebt. De muziek brengt je letterlijk naar deze plek, met een zacht briesje, kwetterende vogels en een hemel die steeds meer sterren stelt, met op de achtergrond de koepel van de Sint-Pieter. Een prachtige afsluiting van een dag in Rome!

De pijnbomen van Rome

Het tweede deel van Respighi’s Trilogia Romana, met de titel I Pini di Roma, is gewijd aan de pijnbomen die overal in de stad te zien zijn. Anders dan bij het eerste deel, met de Romeinse fonteinen in de hoofdrol, hoor je in dit stuk veel meer slagwerk en spelen ook de strijkers een veel grotere rol.

Luister naar Respighi’s interpretatie van de verschillende Romeinse plekken waar je in de schaduw van de pijnbomen kunt mijmeren, lezen en dromen:

Van Villa Borghese naar de Via Appia

Respighi begint zijn tocht in Villa Borghese, waar hij kinderen onder de bomen laat spelen. Je hoort hen spelen, springen en dansen en danst als vanzelf mee door dit prachtige, schaduwrijke park.

Vandaar reist Respighi naar de Via Appia, naar een van de catacomben die langs deze weg te vinden zijn. Het is een heel contrast met de vrolijke kinderen, deze sombere compositie die geïnterpreteerd kan worden als een soort hymne voor de overledenen die lang geleden in de catacomben te rusten zijn gelegd.

Van de Gianicolo wederom naar de Via Appia

De derde plek met pijnbomen die wordt aangedaan is de Gianicolo, oftewel de Janiculum, een van de zeven heuvelen van de stad. We horen de nacht vallen over Rome, en de pijnbomen worden in de schemer donkere wachters die over de stad en haar inwoners waken.

Opmerkelijk in dit stuk is de zang van een nachtegaal, die met behulp van een bandopname in de muziek is verwerkt. Voor ons heel normaal, maar voor die tijd (1923) een hele revolutie!

Na het vallen van de nacht trekken we opnieuw naar de Via Appia. Hier komen we aan in het ochtendgloren, samen met een groot aantal Romeinse soldaten die in de vroege ochtend de stad verlaten. Je marcheert vanzelf mee, en filmfragmenten uit Spartacus en Ben Hur doemen voor je ogen op. Hier marcheren overwinnaars, op weg naar een nieuw stukje van het Romeinse Rijk.

Feest in Rome

Het derde deel van Respighi’s Trilogia Romana is gewijd aan feste romane, Romeinse feesten. Hij componeerde dit feestelijke muziekstuk in 1928 – met muziek voor maar liefst vijfentachtig musici. Luister naar Feste Romane, en lees hieronder welke feesten de revue passeren.

Van het Circus Maximus tot het jubeljaar

Het gaat er veel luidruchtiger aan toe in dit derde deel. Het feest begint met het spektakel van de vroegere circusspelen – als luisteraar heb je het gevoel midden in het Circus Maximus te zijn beland, waar de wagens voor je ogen rondjes rijden tot het je duizelt, of in de arena van het Colosseum, waar de leeuwen brullen en het publiek buiten zinnen de gladiatoren aanmoedigt.

Gelukkig wordt de volgende scène echt wat feestelijker. We belanden in het Rome ten tijde van een jubeljaar. Is de sfeer eerst nog een beetje bedrukt, de pelgrims die naar de stad trekken, zijn immers moe van de lange reis, al gauw duikt de stad voor hun ogen op en barsten hun gezangen los. Het gebeier van de Romeinse klokken danst mee op hun gevoel: ze hebben het volbracht en ze kunnen nu hun gebeden in de Eeuwige Stad ten gehore brengen.

Ottobrate – Rome in het warme oktoberlicht

Het derde deel van dit muziekstuk is gewijd aan de Ottobrate, de oogstfeesten die tot nog niet zo heel lang geleden groots gevierd werden.

In oktober uiteraard, de maand die zijn naam aan de feesten heeft geleend. Een maand waarin de stad schittert, als de bomen langs de Tiber allerlei schitterende kleuren rood, geel en goud aannemen, de zon nog heerlijk warm is en de kleuren van de huizen een extra gloed geeft.

La Befana op Piazza Navona

De apotheose van de feste romane is het feest van La Befana, de heks die op 6 januari op haar bezemsteel een bezoek brengt aan de Italiaanse kinderen om ze wat lekkers of een klein cadeautje toe te stoppen.

Respighi brengt de sfeer van de feestelijke bijeenkomst ter ere van La Befana op Piazza Navona ten gehore, met veel straatmuzikanten, artiesten, goochelaars en feestvierders. Samen brengen zij de Romeinse Trilogie tot een meer dan feestelijk einde…

Nieuwsgierig naar Respighi’s Romeinse klanken? Bestel de cd met Respighi’s Trilogia Romana dan via deze link bij bol.com.