Bewonder de mozaïeken in de loggia van de Santa Maria Maggiore in Rome

Als de duisternis is ingetreden, zie je eigenlijk pas goed dat de loggia van de Santa Maria Maggiore in Rome prachtige mozaïeken herbergt.

Overdag gaan ze schuil in de schaduw van de loggia, tenzij je in het voorportaal van de kerk een kaartje koopt om deze Loggia delle Benedizione te bezoeken en de mozaïeken van dichtbij te bewonderen.

Een zomerse sneeuwbui

De mozaïeken zijn van de hand van Filippo Rusuti, een leerling van Jacopo Torriti, die tekende voor het mozaïek in de apsis van de kerk. Ze vertellen in vier verschillende taferelen het verhaal van de zomerse sneeuwbui waaraan de Santa Maria Maggiore haar bestaan te danken heeft.

Op 5 augustus 356 zou Maria door middel van een visioen namelijk duidelijk hebben gemaakt dat er boven op de Esquilijn een kerk voor haar moest worden gebouwd.

Ze verscheen in een droom aan de Romeinse aristocraat Giovanni en zijn vrouw en beloofde hen dat ze hun vurige kinderwens door een wonder zou inwilligen, mits ze geld ter beschikking zouden stellen om een kerk ter ere van haar te bouwen. Het echtpaar ging op bezoek bij paus Liberius die hen vertelde dat hij dezelfde droom had gehad.

Toen ze weer buitenkwamen, zag het echtpaar dat een deel van de Esquilijn bedekt was met sneeuw. Met zijn staf markeerde de paus in de pas gevallen sneeuw de omtrek van de plek waar de kerk moest komen.

Hoewel we over deze oorspronkelijke kerk weinig meer weten, vond op 5 augustus 431 de wijding van de huidige basiliek plaats, die werd gebouwd in opdracht van paus Sixtus III, na het Concilie van Efeze.

Ter herinnering aan deze wonderbaarlijke gebeurtenis sneeuwt het nog elk jaar op 5 augustus in de Santa Maria Maggiore, dankzij een regen van witte bloemblaadjes die uit het plafond boven het hoofdaltaar komen dwarrelen.

Prachtig uitzicht op de Colonna della Pace

Als je je blik kunt losrukken van de mozaïeken, kijk je vanuit de loggia mooi uit over het Piazza di Santa Maria Maggiore, met de Colonna della Pace.

Deze vredeszuil werd hier in 1614 geplaatst door Carlo Maderno, in opdracht van paus Paulus V, maar komt uit de Basilica van Maxentius op het Forum Romanum. Maderno ontwierp ook de fontein aan de voet van de zuil.

De Santa Maria Maggiore werd gebouwd op de top van de Cispius, het hoogste deel van de Esquilijn, de hoogste van de zeven heuvels van Rome. Je kijkt dus over een groot deel van de stad uit en herkent onder meer de gevel van de San Giovanni in Laterano.

Onder leiding van een gids kun je nog een verdieping hoger klimmen, om Rome te bewonderen van achter de beelden die de façade sieren.

Bracci’s enorme engelen & Bernini’s wenteltrap

De toegangen tot de loggia worden ‘bewaakt’ door vier enorme engelen van de hand van Pietro Bracci, die ook het beeld van Oceanus voor de Trevifontein ontwierp. De engelen waren eigenlijk bedoeld voor het baldakijn voor het hoogaltaar, maar dat werd in 1932 drastisch ingekort voor een beter zicht op het apsismozaïek.

Na je bezoek aan de loggia kun je de wenteltrap bekijken die wordt toegeschreven aan Bernini, die in de Santa Maria Maggiore ligt begraven, rechts van het hoofdaltaar.

De trap werd oorspronkelijk gebouwd om toegang te bieden tot de crypte en de pauselijke appartementen. Bernini, die al op jonge leeftijd bekend stond om zijn vermogen functionaliteit te combineren met artistieke flair, heeft de trap zo gemaakt dat het meer is dan alleen een manier om van de ene verdieping naar de andere te gaan. Als je oploopt of afdaalt, word je als het ware omhuld door de vloeiende lijnen en het delicate spel van licht en schaduw, die een dynamisch, bijna theatraal effect creëren.

Bernini’s trap is een perfect voorbeeld van de barok, waarin architectuur bedoeld was om de ziel te beroeren en sterke emoties op te roepen. De trap weerspiegelt de barokke fascinatie voor geometrie en beweging, terwijl de dramatische rondingen uitnodigen tot contemplatie van het goddelijke.

Voor Bernini had elk architectonisch element een diepere betekenis en zijn trap in Santa Maria Maggiore is daarop geen uitzondering. Het dient als metafoor voor de spirituele betekenis van de ruimte. Niet voor niets sta je vanaf de trap binnen een paar stappen in de Sala dei Papi, de pausenzaal, met levendige portretten van een groot aantal kardinalen en pausen.

Museum van de Santa Maria Maggiore

Sinds december 2024 kun je met een kaartje dat toegang geeft tot de loggia ook het museum van de Santa Maria Maggiore bezoeken. Een van de grootste schatten is de eerste marmeren kerststal in de kunstgeschiedenis, die in 1291 is gemaakt door Arnolfo di Cambio. De beelden zijn allemaal nog in originele staat, met uitzondering van Maria, die in de zestiende eeuw werd gerestaureerd.

foto: Museo di Santa Maria Maggiore

Een ander hoogtepunt is de Scrigno della Salus Populi Romani, gewijd aan het bekendste en meest vereerde Maria-icoon ter wereld, dat al eeuwenlang verbonden is met het religieuze leven in Rome.

Het origineel is te zien in de kerk (daar komen we zo op terug). In het museum worden enkele van de kostbaarste votiefgeschenken getoond die de pausen aan het icoon hebben geschonken om haar steun te vragen bij de uitdagingen waar Rome voor stond.

Een kijkje in de Santa Maria Maggiore

We nemen ook een (klein) kijkje in de kerk, want hier is zoveel te zien dat we er een boek over kunnen schrijven.

Allereerst werpen we een blik op de hierboven genoemde Salus Populi Romani in de kapel die is gewijd aan Paulus V (Borghese). Het originele Maria-icoon zou geschilderd zijn door evangelist Lucas en door Helena, de moeder van keizer Constantijn, vanuit het Heilige Land naar Rome zijn gebracht.

In de zesde eeuw droeg paus Gregorius de Grote dit icoon in processie door de stad, in een poging de pest af te wenden. Toen de processie het voormalige mausoleum van de Romeinse keizer Hadrianus passeerde, zag de paus een visioen van de aartsengel Michaël die zijn zwaard in de schede stak, ten teken dat de pest snel voorbij zou zijn. Ter ere van deze gebeurtenis werd het Mausoleum van Hadrianus al snel bekend als Castel Sant’Angelo.

Onder het hoofdaltaar kun je een kristallen reliekschrijn bekijken die is ontworpen door Giuseppe Valadier, met stukken hout van de kribbe van Jezus. Voor de kribbe knielt een marmeren beeld van paus Pius IX.

We noemden eerder in dit artikel al dat Bernini ligt begraven in de Santa Maria Maggiore, maar ook Pauline Bonaparte vond hier haar laatste rustplaats, net als verschillende pausen, van wie Sixtus V wellicht de bekendste is. Je vindt in de Santa Maria Maggiore dan ook een Sixtijnse Kapel, maar zonder schilderingen van Michelangelo.

Paus Franciscus, die gisteren – op 21 april 2025 – overleed, heeft in zijn testament aangegeven ook in de Santa Maria Maggiore begraven te willen worden, in de nis in de zijbeuk tussen de kapel van Paulus V (met de Salus Populi Romani) en de Cappella Sforza, met een eenvoudig graf, zonder bijzondere versiering en met Franciscus als enige inscriptie, zo tekende de paus op in zijn testament.

Bewonder zeker ook het gouden cassetteplafond, de prachtig ingelegde vloer en de vele mozaïeken, met in de apsis onder meer de kroning van Maria, dat in 1295 is gemaakt door de Franciscaner monnik Jacopo Torriti.

Porta Santa

De Santa Maria Maggiore is een van de vier pauselijke basilieken in Rome en heeft dus ook een heilige deur. Tijdens dit Jubeljaar kun je de basiliek door deze deur betreden. Op 28 december 2025 zal de deur weer worden gesloten en dichtgemetseld tot het volgende Jubeljaar (in principe over vijfentwintig jaar, in 2050 dus).

De huidige Porta Santa was een cadeau van de Orde van de Ridders van het Heilig Graf van Jeruzalem en werd in 2001 door paus Johannes Paulus II ingezegend.

Op het rechter paneel zie je de verrezen Christus die aan Maria verschijnt. Jezus is in dit geval gemodelleerd naar de afbeelding op de lijkwade van Turijn; Maria is afgebeeld als Salus Populi Romani.

Linksboven zie je de annunciatie aan de bron, een verhaal uit de apocriefe evangeliën; rechts de gebeurtenis die we tijdens Pinksteren herdenken. Linksonder is een scène van het Concilie van Efese te zien; rechtsonder het Tweede Vaticaans Concilie. Bovenaan is het wapen van paus Johannes Paulus II te zien, met zijn motto totus tuus.

Praktische informatie Santa Maria Maggiore

De Basilica di Santa Maria Maggiore is dagelijks geopend van 7.00 tot 19.00 uur (laatste toegang om 18.30 uur) en vrij toegankelijk. Denk – zeker ’s zomers – wel aan gepaste kleding.

De loggia en het museum zijn open van 9.30 tot 18.00 uur, met de laatste toegang om 16.30 uur. Kaartjes zijn verkrijgbaar bij de desk in de portico van de kerk. Je kunt ook online alvast kaartjes reserveren via visitemuseo.smm@basilica.va.

Meer moois rondom de Santa Maria Maggiore

Op het plein aan de achterkant van de Santa Maria Maggiore, het Piazza dell’Esquilino, staat een obelisk die oorspronkelijk voor Augustus’ mausoleum prijkte. Deze obelisk werd in 1587 in opdracht van Sixtus V gerestaureerd (de obelisk was in verschillende stukken teruggevonden) en door Domenico Fontana op zijn huidige plek gezet.

Wil je nog meer kleurrijke mozaïeken bewonderen? Dan mag je de Santa Prassede niet missen, op een steenworp afstand van de Santa Maria Maggiore.

Voor moderne kunst en design breng je een bezoek aan Palazzo Brancaccio of Palazzo Merulana. Even bijkomen van alle indrukken kan op een van de gezellige terrassen in de hippe wijk Monti.