Gorizia – grensstad met een bewogen geschiedenis is in 2025 samen met Nova Gorica de Europese culturele hoofdstad

Helemaal in het oosten van de regio Friuli-Venezia-Giulia, aan de grens met Slovenië, ligt Gorizia, een stad met een bewogen geschiedenis.

Gorizia maakte tot de Eerste Wereldoorlog deel uit van het Habsburgse rijk, werd toen deel van Italië en vervolgens aan het eind van de Tweede Wereldoorlog verdeeld in een Sloveens en een Italiaans deel, gescheiden door een muur die dwars over het Piazza della Transalpina liep.

Go Borderless!

Gorizia is een stad die een beetje buiten de bekende toeristische routes ligt, maar zeer de moeite waard is om te ontdekken. Zeker dit jaar, want in 2025 is Gorizia, samen met Sloveense zusterstad Nova Gorica, de Europese hoofdstad van cultuur.

De twee steden staan symbool voor het ideaal van een verenigd Europa zonder grenzen. Onder het motto Go! Borderless zal 2025 in het teken staan van de samenwerking tussen de twee steden, in het verleden verdeeld door bloedige conflicten, maar nu verenigd in vriendschap.

de grens op het Piazza della Transalpina voor 1947

Piazza della Transalpina – op de grens van Italië en Slovenië

Het Piazza della Transalpina is een mooi startpunt voor een bezoek aan Gorizia. Vanaf hier kun je het historisch centrum induiken, met mooie pleinen, zestiende-eeuwse palazzi, rijk versierde kerken en het middeleeuwse kasteel.

Maar eerst iets over het plein zelf. Het Piazza della Transalpina ligt half in Gorizia en half in Nova Gorica. Het is vernoemd naar de spoorlijn van Trieste naar Jesenice, die tussen 1900 en 1906 werd aangelegd door Oostenrijk-Hongarije.

Het Stazione della Transalpina is een indrukwekkend gebouw, dat nog altijd in gebruik is als station van Nova Gorica. Je kunt hier de trein nemen naar Slovenië en er gaan af en toe toeristische stoomtreinen naar het meer van Bled.

Het station werd in 1906 geopend door aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk. De moord op hem in 1914 in Sarajevo zou de aanleiding vormen voor de Eerste Wereldoorlog.

In het stationsgebouw is een tentoonstellingsruimte ingericht over de geschiedenis van de muur en het plein. Op het plein voor het station ligt een mozaïek dat herinnert aan de toetreding van Slovenië tot de Europese Unie.

Met één voet in Italië en één in Slovenië

Lange tijd was het Piazza della Transalpina in tweeën gesplitst door een muur die in 1947 werd gebouwd als grens tussen Italië en Slovenië. Italië moest na de Tweede Wereldoorlog verschillende gebieden afstaan aan Joegoslavië, waardoor de grens dwars door Gorizia kwam te lopen.

Pas na de toetreding van Slovenië tot de Europese Unie in 2004 werd deze muur afgebroken. Om dit te herdenken, is er een plaquette neergelegd met de datum van de hereniging. Waar de muur stond, loopt nu een stippellijn, waar veel toeristen een foto maken met één voet in Italië en de andere in Slovenië.

Piazza della Vittoria – van grasveld tot gezellig plein

Het Piazza della Vittoria ligt aan de voet van de heuvel waarop het kasteel van Gorizia staat. Oorspronkelijk was het geen plein, maar een groot grasveld. Om deze reden heette het toen de stad bij Slovenië hoorde Travnik, wat grasveld betekent.

Midden op het plein staat de Fontana del Nettuno e i Tritoni, die gemaakt werd in opdracht van keizerin Maria Theresia van Oostenrijk. De fontein is versierd met beelden van de god Neptunus en drie tritons die symbool staan voor de rivieren Isonzo, Corno en Vipacco, die in het gebied rondom Gorizia stromen.

Tegenwoordig is dit plein het kloppend hart van het historisch centrum van Gorizia, met talloze bars en cafés. Aan het plein liggen ook het Casa Torriana en de Sant’Ignazio.

Sant’Ignazio

De Sant’Ignazio is door de Jezuïeten gebouwd aan het eind van de zeventiende eeuw. De kerk is in barokstijl en heeft twee klokkentorens aan weerszijden van de gevel, met bronzen uivormige koepels erop.

In de nissen boven de deuren staan beelden van de heilige Jozef met het kindje Jezus, Johannes de Doper en de heilige Ignatius van Loyola.

Binnen zie je op het plafond vier fresco’s die gemaakt zijn door Lorenzo Bianchini, een uit Udine afkomstige schilder uit de negentiende eeuw. Hoogtepunten van de kerk zijn verder het altaar gemaakt door de Venetiaanse beeldhouwer Pasquale Lazzarini en het fresco met de triomf van de heilige Ignatius, van de hand van Christopher Tausch, dat zich achter het hoofdaltaar bevindt.

Via Rastello

Vanaf het Piazza della Vittoria kun je de Via Rastello inlopen. Dit is waarschijnlijk de bekendste straat van Gorizia, vernoemd naar de omheining die het kasteel afscheidde van het platteland.

De straat is tegenwoordig een winkelstraat met kleurrijke huizen. In het verleden lag hier het joodse getto, voordat dat verplaatst werd naar de Via Ascoli, waar nu nog steeds de synagoge staat.

Aan het begin van de Via Rastello staat een beeld van Carlo Raimondo Michestaedter, een filosoof uit Gorizia die op slechts drieëntwintigjarige leeftijd zelfmoord pleegde, maar belangrijke filosofische geschriften en gedichten naliet.

Cattedrale dei Santi Ilario e Taziano

Als je de Via Rastello uitkomt, ga je links om een van de hoogtepunten van Gorizia te bekijken: de Duomo oftewel de Cattedrale dei Santi Ilario e Taziano, gewijd aan de beschermheiligen van de stad.

De kathedraal stamt uit de dertiende eeuw, maar heeft in de loop der jaren verschillende verbouwingen ondergaan. De gevel is neoclassicistisch en eenvoudig van stijl.

In de kerk zijn enkele bijzondere bustes van verguld hout te zien van heiligen, twee reliekhouders uit de vijftiende eeuw en de grafsteen van de laatste graaf van Gorizia, Leonard.

Piazza Cavour

Als je weer terugloopt richting de Via Rastello en rechtsaf slaat, kom je op het Piazza Cavour. Aan dit plein liggen het Palazzo degli Stati Provinciali, dat uit de dertiende eeuw stamt, en het gemeentehuis uit de vijftiende eeuw. Ook het Casa degli Ungrispach ligt hier, een van de oudste huizen van Gorizia.

Piazza Sant’Antonio

Niet ver van het Piazza Cavour ligt het Piazza Sant’Antonio, een elegant plein dat zijn naam dankt aan het oude klooster van de Minderbroeders dat hier lag. Hiervan zijn nog een zuilengalerij die een hoek van het plein omlijst en een put midden op het plein te zien.

Aan dit piazza ligt het Palazzo Lantieri, het oude jachtverblijf van de graven van Gorizia dat later in bezit kwam van de familie Lantieri aan wie het zijn naam dankt.

Ook vind je er het Palazzo Strassoldo, waarin tegenwoordig Grand Hotel Entourage gevestigd is. Een leuk detail: op de bankjes op het plein zijn korte gedichten te lezen.

Borgo Castello

Aan het begin van de Via Rastello begint de klim richting het kasteel van Gorizia. Voordat je daar aankomt, moet je door de Porta Leopoldina. Deze poort werd gebouwd ter ere van het bezoek van keizer Leopold I van Habsburg aan de stad en vormt de toegang tot het middeleeuwse deel van de stad, Borgo Castello.

Hier vind je het kasteel, de provinciale musea van Gorizia en de Santo Spirito, met fresco’s die worden toegeschreven aan de zoon van de beroemde schilder Tintoretto.

Met zijn klinkerstraatjes, gekleurde huizen en ambachtelijke winkels is het een sfeervolle wijk waar de tijd stil lijkt te hebben gestaan. Omdat Borgo Castello op een heuvel ligt, heb je vanaf hier bovendien een schitterend uitzicht over de stad.

Castello di Gorizia

Het kasteel van Gorizia stamt uit de elfde eeuw, maar het is door de eeuwen heen vaak verbouwd en van eigenaar en functie gewisseld. Boven de toegangspoort is de leeuw van San Marco afgebeeld, symbool van de korte overheersing van Gorizia door Venetië.

Het oudste deel van het kasteel is het Palazzo dei Conti. Tussen de vijftiende en zestiende eeuw werd hier het Palazzo degli Stati Provinciali aan toegevoegd en in de achttiende eeuw werd het versterkt met kruittorens en een aantal verdedigingsmuren. Het kasteel heeft ook nog dienstgedaan als regeringsgebouw, kazerne en gevangenis.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het gebombardeerd, maar het is in 1934 helemaal gereconstrueerd en heeft nu voornamelijk zijn middeleeuwse uiterlijk terug. Op de binnenplaats zijn de resten te zien van een oude toren uit de elfde eeuw. Je kunt over een deel van de weergang wandelen.

In het kasteel is het Museo del Medioevo Goriziano gevestigd, gewijd aan de middeleeuwse geschiedenis van de stad. Er zijn steekwapens te zien, belegeringswerktuigen en een bijzondere collectie kisten met exemplaren stammend uit de vijftiende tot achttiende eeuw.

In de Sala degli Stati Provinciali is een collectie antieke muziekinstrumenten te zien. Er worden in het kasteel ook tijdelijke tentoonstellingen en evenementen georganiseerd.

Museo della Grande Guerra

De Musei di Borgo Castello is een complex van drie musea die zijn ondergebracht in drie aan elkaar grenzende historische huizen: Casa Dornberg, Casa Tasso en Casa Formentini. Hier vind je het Museo della Grande Guerra, het Museo della Moda e delle Arti Applicate en de Collezione Archeologica.

Het Museo della Grande Guerra is een museum gewijd aan de Eerste Wereldoorlog. Het is gevestigd in het souterrain van Casa Dornberg en Casa Tasso. Foto’s, video’s, uniformen en gebruiksvoorwerpen laten in detail zien hoe het was om te leven tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Veel van de voorwerpen die tentoongesteld worden, zijn op het slagveld gevonden of geschonken door soldaten die gevochten hebben aan het Isonzofront. De zalen zijn ingedeeld op chronologische volgorde, met in de zaal over 1917 speciale aandacht voor krijgsgevangenen.

Er is ook een zaal gewijd aan generaal Armando Diaz, die verantwoordelijk was voor de Italiaanse overwinning aan het Isonzofront. Een serie maquettes maakt duidelijk hoe de strijd in Gorizia en de heuvels eromheen verliep.

Je kunt door een zeer realistisch nagebouwde loopgraaf lopen met geschreeuw en schoten en ervaren hoe het leven tijdens de oorlog was voor zowel soldaten als burgers, die hier dertig maanden lang gebombardeerd werden.

Museo della Moda e delle Arte Applicate

Boven het Museo della Grande Guerra ligt het Museo della Moda e delle Arte Applicate, dat gewijd is aan de geschiedenis van de ambachten die te maken hebben met kleding, in het bijzonder zijde en sieraden.

De inrichting van het museum volgt drie patronen – strepen, ruiten en bloemen – die steeds weer terugkomen in de geschiedenis van de mode, maar met een verschillende betekenis.

Er zijn ook voorbeelden te zien van het traditionele kloskant uit de streek en een collectie kleding die de evolutie van de dagelijkse mode van 1890 tot de Eerste Wereldoorlog laat zien.

Een van de topstukken is een enorme twijnmolen uit het midden van de achttiende eeuw, die gebruikt werd om zijdegaren te maken. Deze werd in beweging gebracht door een persoon die achteruit moest lopen.

Er is ook een collectie antieke schoenen en een zaal met schilderijen waarop de afgebeelde personen sieraden dragen die je in de vitrines in het midden van de ruimte in het echt kunt bewonderen.

foto’s: Gianluca Baronchelli

Collezione Archeologica

De Collezione Archeologica in het Casa Tasso bestaat uit archeologische vondsten afkomstig van verschillende opgravingen die in Gorizia en omgeving zijn uitgevoerd. De eerste zaal toont stenen voorwerpen uit het einde van het paleolithicum tot het einde van het neolithicum.

In de tweede zaal zie je vondsten uit de prehistorie, gekenmerkt door de introductie van metaal (koper en brons), en uit de ijzertijd, terwijl in de derde zaal voorwerpen tentoongesteld worden uit de Romeinse tijd, zoals gereedschappen voor visserij, landbouw en houtbewerking, en wapens uit de middeleeuwen.

Palazzo Attems Petzenstein

Het Palazzo Attems Petzenstein is in de eerste helft van de achttiende eeuw gebouwd door de familie Attems. De stijl was oorspronkelijk een overgang van barok naar rococo, maar het is in de eerste helft van de negentiende eeuw verbouwd in neoclassicistische stijl.

Binnen in het palazzo is een Italiaanse tuin verborgen met een fontein met Hercules erop die oorspronkelijk op het Piazza De Amicis stond.

De collectie in de pinacotheek van het palazzo bevat werken van enkele Venetiaanse meesters uit de achttiende eeuw, veel negentiende-eeuwse portretten en een collectie werken uit de twintigste eeuw, van onder anderen Italico Brass, Luigi Spazzapan, Tullio Crali en Vittorio Bolaffio. Er zijn ook regelmatig tijdelijke tentoonstellingen.

foto’s: Palazzo Attems Petzenstein

Palazzo Coronini Cronberg

Langs de Viale XX Settembre ligt het park van Palazzo Coronini Cronberg, dat aan het eind van de negentiende eeuw is aangelegd in het kader van een programma van stedelijke vernieuwing, met het idee om Gorizia een stad van tuinen te maken.

Het park is ontworpen als een romantische tuin, waarbij gebruik is gemaakt van de natuurlijke hoogteverschillen. Er zijn zeldzame planten te vinden en archeologische vondsten uit Aquileia.

Overal in het park zijn watervallen en waterpartijen en er groeien exotische planten, zoals ginkgo biloba, bamboe en Japanse mispels, en romantische struiken die erg in de mode waren in de negentiende eeuw, zoals oleanders en magnolia’s.

Het Palazzo Coronini Cronberg zelf stamt uit de zestiende eeuw. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog is het volledig herbouwd. In de Tweede Wereldoorlog werd het door de Duitse troepen gebruikt, maar na de oorlog kwam het weer in bezit van de familie Coronini.

Tegenwoordig is het een museum met voorwerpen uit de geschiedenis van de familie, zoals keramiek, prenten en een collectie van maar liefst meer dan twaalfhonderd schilderijen uit de vijftiende tot en met de twintigste eeuw, waaronder werken van Bernardo Strozzi en Peter Paul Rubens.

Prachtig is de indrukwekkende bibliotheek met maar liefst drieëntwintigduizend boeken, waaronder exemplaren uit de begintijd van de boekdrukkunst.

foto’s: Palazzo Coronini Cronberg

Mercato coperto – de markt van Gorizia

Niet ver van het Palazzo Coronini Cronberg ligt de mercato coperto, de overdekte markt van Gorizia. Het marktgebouw is in de jaren twintig gebouwd in art-nouveaustijl. Je vindt hier lokaal geteelde groente en fruit, bloemen en vis. Voor een kop koffie kun je terecht bij Bar al Mercato.

Parco della Rimembranza

Een groot deel van de geschiedenis van Gorizia draait om de Grande Guerra, zoals de Italianen de Eerste Wereldoorlog noemen.

Aan de Corso Italia, die van het historisch centrum naar het station van Gorizia loopt, ligt het Parco della Rimembranza. Dit park is aangelegd om de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog te herdenken.

Er zijn schaduwrijke paden met bomen zodat je ook op warme dagen aangenaam kunt wandelen langs de verschillende monumenten, zoals de fontein midden in het park, met een muur waarop de namen van zeshonderdvijfenzestig inwoners van Gorizia staan die in mei 1945 zijn gedeporteerd.

Giardino Viatori

Net buiten Gorizia, aan de andere kant van de rivier de Isonzo, ligt de Giardino Viatori. Dit park is aangelegd door professor Lucio Viatori. Het strekt zich uit over drie terrassen en heeft een prachtig uitzicht over de Voor-Alpen, tot aan het Sloveense Karstplateau, het kasteel van Gorizia en de stad eromheen.

Er zijn hier vijfhonderd soorten azalea’s te vinden, meer dan driehonderd zeldzame soorten rozen, honderdvijftig soorten rododendrons, vijftig soorten camelia’s en honderdtwintig soorten magnolia’s. Deze indrukwekkende verzameling is extra bijzonder omdat het klimaat van Gorizia eigenlijk niet geschikt is voor het kweken van deze kwetsbare bloemen.

In het park is ook een meertje te vinden dat is aangelegd in een bomkrater uit de Eerste Wereldoorlog. In het huis van professor Viatori, dat in de tuin ligt, leer je door middel van video’s en virtual reality meer over de geschiedenis van de plek en het project, dat geïnspireerd is door de zeventien Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties voor 2030.

Parco della Pace Monte Sabotino

Het Parco della Pace Monte Sabotino ligt op de gelijknamige heuvel iets ten noorden van Gorizia. De Monte Sabotino is het toneel geweest van grote veldslagen. Hier lag bijvoorbeeld de tweede Oostenrijks-Hongaarse verdedigingslinie die door de Italianen op 6 augustus 1916 werd genomen, tijdens de zesde slag bij de Isonzo.

De heuvel ligt op de Italiaans-Sloveense grens en huisvest tegenwoordig een openluchtmuseum dat over die grens heen loopt. Het park is bedoeld als waarschuwing om de absurditeit van de oorlog niet te vergeten.

Er zijn verschillende routes langs onder andere de overblijfselen van een kerk en klooster uit de zestiende eeuw, Eremo di San Valentino geheten, de Caverna delle otto cannoniere, een uit de rotsen gehakte gang waar vanuit acht kanonnen werden afgeschoten, en een gangensysteem met verschillende verdiepingen dat gebouwd werd door de Oostenrijk-Hongaren en vervolgens ook door de Italianen werd gebruikt. Verder is er in het park een klein oorlogsmuseum in een berghut waar je ook van streekgerechten kunt genieten.

foto’s; Turismo FVG

Percorso delle Panchine Arancioni

In het Parco della Pace is een van de bankjes van de Percorso delle Panchine Arancioni te vinden, een route langs oranje bankjes die is uitgezet door een groep wijnboeren die Ribolla Gialla produceren.

Iedere wijnmaker heeft bij zijn bedrijf een plek gekozen voor een van de bankjes, die dezelfde oranje kleur hebben gekregen als de Ribolla Gialla. De route loop je in ongeveer twee uur. Ieder bankje heeft een QR-code waarmee je meer kunt leren over de plek waar je zit.

foto’s: Percorso delle Panchine Arancioni

Wijn proeven in de Collio Isontino

Rondom Gorizia ligt het wijngebied Collio Isontino. Het is een van de eerste gebieden van Italië dat voor zijn wijnen het kwaliteitslabel DOC (Denominazione di Origine Controllata, gecontroleerde benaming van oorsprong) kreeg, in 1968.

De wijnen uit het gebied danken hun bijzondere kwaliteit aan het specifieke karakter van de bodem, het feit dat de zee slechts dertig kilometer verderop ligt en de beschutting van de Voor-Alpen.

In de Collio Isontino kun je een moment van rust zoeken in de prachtige natuur. Je kunt te voet, met de fiets of mountainbike, te paard of met een Vespa het gebied verkennen. Onderweg kom je kastelen, bars en agriturismo’s tegen waar je kunt genieten van een glas Sauvignon met prosciutto, salami en kaas.

Geniet van streekgerechten uit Gorizia

Ook uit de streekgerechten van Gorizia blijkt duidelijk dat de stad op de grens van Italië en Slovenië ligt: er zijn invloeden uit beide keukens in terug te vinden. De antipasti bestaan uit ambachtelijk gemaakte kazen en vleeswaren zoals de prosciutto uit Cormons, die dankzij het microklimaat van de streek een bijzonder zachte smaak heeft.

Typische primi piatti zijn bijvoorbeeld gnocchi gevuld met pruimen, op smaak gebracht met kaneel en gesmolten boter, of tagliatelle met wild. Andere aanraders zijn jota, een soep op basis van bonen, rapen en maïsmeel, frico, heerlijke bergkaas met aardappels uit de pan, goulash en pasticcio, een pastagerecht uit de oven met scheuten van de wilde hop.

De bekendste vleesgerechten zijn cotechino (varkenspoot) met zuurkool en cevapcici, kleine gekruide runderworstjes.

Ook in de nagerechten uit Gorizia zie je de Sloveense invloed terug. Proef zeker de gubana en potiza. Bij de koffie kun je de kruidenbitter pelinkovac proberen of een van de uitstekende lokale grappa’s.