Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
Sinds eind februari 2023 worden de mozaïeken van de koepel van het Baptisterium, de doopkapel op het Piazza del Duomo, in Florence gerestaureerd. Het is een enorme operatie die, als alles volgens plan verloopt, ongeveer zes jaar gaat duren.
Tijdens de werkzaamheden blijft de doopkapel gewoon voor bezoekers toegankelijk. Of gewoon: je bezoek is de komende tijd wel héél bijzonder. Er is namelijk een enorme steiger in de vorm van een paddenstoel geplaatst die ervoor zorgt dat alle bezoekers onder de werkzaamheden door kunnen lopen.
Ook kun je diezelfde steigers beklimmen om de mozaïeken van heel dichtbij te bekijken. Een once in a lifetime ervaring, die Esther van Mijn Florence virtueel alvast met je deelt.
Speciaal bezoek aan de steigers van de doopkapel
Esther: ‘Voor de speciale toegang tot de steigers, kun je alleen kaartjes bestellen via deze link (à € 65,- per persoon). Op vrijdag om 17.00 uur en zaterdag om 15.30 uur kun je een bezoek in het Italiaans reserveren; op vrijdag en zaterdag om 11.00 uur in het Engels.
Mijn kaartje belandt in de mail voorzien van veel strenge instructies: je moet een helm op, stevig schoeisel aan en mag absoluut geen foto’s maken. Gewapend met stevige wandelschoenen arriveer ik dan ook ruim op tijd voor aanvang van de vrijdagmiddagrondleiding bij de ingang van het loket van de Opera del Duomo, aan het Piazza di San Giovanni.
Daar wacht gids Isabella mij en de rest van de groep al op. We worden naar een balie geleid waar we eerst, naar goed Italiaans gebruik, wat papierwerk moeten invullen. Het is een liberatorio, een soort verklaring waarin je alle risico’s van het bezoek en het beklimmen van de steigers accepteert en akkoord gaat met de voorwaarden.
De geschiedenis van de doopkapel in Florence
Nadat onze paperassen akkoord zijn bevonden, geeft Isabella een korte uitleg over het Baptisterium en de ontstaansgeschiedenis ervan. Het Battistero is de plek waar tot vlak na de Tweede Wereldoorlog alle Florentijnen gedoopt werden.
foto: Massimo Spagnoletti
Ook Dante is er bijvoorbeeld gedoopt, zoals je in deze blog kunt lezen. De doopkapel was en is daardoor een belangrijk gebouw in Florence, waar ook vandaag de dag nog steeds gedoopt wordt.
Men vermoedt dat hier ooit een Romeinse villa stond, waarvan de fundamenten als basis zijn gebruikt voor de eerste doopkapel, die zich in ieder geval rond 420 al op de plek van de huidige kapel bevond.
Het Baptisterium zoals we het nu zien, werd rond de elfde eeuw gebouwd en in de dertiende eeuw voorzien van de mozaïeken en andere decoraties die we vandaag van dichtbij mogen bewonderen.
Unieke blik op de mozaïeken
Na haar inleiding voert Isabella ons mee naar binnen. Eenmaal in de doopkapel zien we niets van de mozaïeken en de steigers. Alles is afgeschermd met een groot doek met daarop een afbeelding van de mozaïeken die erachter schuilgaan.
Isabella benadrukt nog maar eens hoe bijzonder het is wat we vandaag gaan doen. ‘Zelfs Lorenzo ‘il Magnifico’ de’ Medici (een van de machtigste en belangrijkste Florentijnen uit de renaissance) heeft wat wij vandaag gaan zien zeer waarschijnlijk nooit met eigen ogen kunnen bekijken,’ zo zegt ze.
Meer dan tien miljoen steentjes zijn er in de koepel te vinden, van piepklein tot vrij groot. Toen de mozaïeken gemaakt werden, was het een van de grootste ter wereld waarbij deze techniek gebruikt werd.
Onbekende mozaïekmakers
L’Arte di Calimala (het gilde van stoffenmakers en -handelaren, dat het oudste gilde van Florence was) financierde de decoraties van de doopkapel. Isabella legt uit dat we niet precies weten wie de mozaïeken ontworpen en gemaakt heeft, omdat het archief van het gilde in de zestiende eeuw als gevolg van een brand verloren is gegaan.
‘Toch kunnen we wel een aantal conclusies trekken over de makers,’ zegt ze. De techniek die gebruikt is, is van een dusdanige kwaliteit dat er vermoedelijk specialisten uit Venetië aan te pas zijn gekomen.’
In Venetië was het werken met mozaïeken veel gebruikelijker en daar was dus al veel kennis en kunde te vinden. Voor het ontwerp van de afbeeldingen wordt gedacht aan de grote Florentijnse kunstenaars van die tijd, zoals Cimabue.
Bekijk de mozaïeken vanaf de steigers in detail
We weten dan misschien niet zeker wie die tien miljoen steentjes gelegd hebben, we weten wel wat ze gezamenlijk voorstellen. Zo valt als eerste de enorme Christusfiguur op, die tronend te midden van alle andere personages zit.
Isabella wijst aan dat de andere decoraties bestaan uit acht delen, die de acht vlakken van de koepel bestrijken. Helemaal in het midden zie je een cirkel van engelen, met daaromheen scènes die het Laatste Oordeel verbeelden (met een gruwelijke duivel, waarover later meer) en daarnaast scènes uit het leven van Johannes de Doper, de beschermheilige van de stad Florence, uit het leven van Jozef en uit het boek Genesis.
Isabella drukt ons op het hart om goed om ons heen te kijken terwijl we de steigers beklimmen, zodat we zoveel mogelijk details in ons op kunnen nemen.
De klim naar de koepel
Dat om ons heen kijken is echter nog niet zo makkelijk. We krijgen van een beveiliger een grote helm die we onder strenge controle vast moeten maken. Daarna kan onze tocht naar boven beginnen.
Isabella gaat voorop. We klimmen via een metalen trap langzaam omhoog. De prachtige gedecoreerde vloeren van het Baptisterium worden steeds kleiner. Ze lijken van bovenaf net een uitgerold Perzisch tapijt.
Even later bevinden we ons op ooghoogte met de nissen die net gerestaureerd zijn. Hier zie je dat de decoraties die vanaf de grond op zwart en wit marmer lijken, in werkelijkheid geschilderd zijn.
Ook bewonder je de glanzende steentjes van de mozaïeken boven de verschillende deuren. Deze zijn al door restaurateurs onder handen genomen en glimmen je tegemoet!
Dan passeer je de ‘magische grens’ van het doek dat steeds boven je hing. Ineens zie je een enorme wirwar van buizen, koorden en schroeven die samen een stellage vormen die de mozaïeken haast aan het zicht onttrekken.
Je komt op een platform waar je stil kunt staan en je blik even kunt laten wennen aan het licht en de schaduwen. Langzaam tekenen zich de afbeeldingen af die je tot dan toe enkel vanaf de grond hebt kunnen bewonderen.
Ineens zie je ook het enorme detail waarmee de mozaïeken gemaakt zijn. Grote en kleine steentjes wisselen elkaar af voor een zo realistisch mogelijke weergave van de verschillende gezichten.
Dit zou ik zó graag vastleggen met een paar foto’s. Ik kijk de bewaakster vragend aan, die haar schouders ophaalt en zegt ‘Ik doe net alsof ik niets zie’. Als ik maar geen foto’s maak over de randen heen of als ik in beweging ben, en natuurlijk niet met flits.
Met open mond – zowel de bezoekers als de duivel
Met open mond staar ik samen met de andere bezoekers naar een scène waarbij Elisabeth de kleine Johannes de Doper het leven heeft geschonken. De gezichten zijn zo gedetailleerd, dat de camera van mijn telefoon denkt ze te herkennen. Zelfs de arme Johannes, die is afgebeeld als een miniatuurversie van een oud mannetje.
Tussen de steigers door zie je ook de gruwelijke scène die je op een van de afbeeldingen hierboven al zag: een duivel met enorme hoorns die op zijn gemak een mens aan het verorberen is. De benen steken nog uit zijn mond.
Dan wijst Isabella op twee andere bijzondere details, die zo klein zijn dat ze op foto’s niet eens te zien zijn. Helemaal in de nok van de koepel is een slang te zien, de slang die Eva verleidt van de appel te eten. Hij kijkt sluw om zich heen en als je goed kijkt zie je nog net zijn tong.
Iets lager zie je een scène met water en verschillende vissen. Helemaal in een hoek is een octopus te zien, die het goed naar zijn zin lijkt te hebben. Hij heeft een grote grijns op zijn ronde kop.
Immense mozaïeken met oog voor detail
Er is zoveel te zien dat je nauwelijks weet waar je moet kijken. Hoewel de steigers een groot deel van de compositie aan het zicht onttrekken, voel je nog steeds hoe immens groot de mozaïeken zijn en hoe bijzonder het is dat men duizend jaar geleden in staat was dit te maken, zonder de middelen die wij vandaag de dag tot onze beschikking hebben.
Isabella laat op een monitor met foto’s nog een aantal details zien, die we vervolgens met ons blote oog proberen terug te vinden en dan is het alweer tijd om aan de afdaling te beginnen.
Terwijl we voorzichtig de trap aflopen, kijk ik nog één keer goed om me heen. Het zal niet snel nog een keer gebeuren dat ik de koepel op deze manier kan bewonderen…
Eenmaal beneden lever ik mijn helm in en bedank ik Isabella voor haar uitgebreide en deskundige uitleg. Dan draai ik me nog een keer om en kijk naar het doek boven me. Over zes jaar kan ik de mozaïeken weer in al hun glorie bewonderen!’
Praktische informatie voor dit bijzondere bezoek
Zoals we boven aan deze blog al vermeldden, kun je de speciale toegangskaartjes tot de steigers bestellen via deze link (à € 65,- per persoon). Op vrijdag om 17.00 uur en zaterdag om 15.30 uur kun je een bezoek in het Italiaans reserveren; op vrijdag en zaterdag om 11.00 uur in het Engels.
Ontdek nog meer bijzondere plekken in Florence
Ga je naar Toscane en wil je Florence eens op een andere manier ontdekken? Ga dan met Esther op pad voor een stadswandeling waarin ze je haar versie van Florence laat zien. Zo kom je op plekken die je anders misschien wel zou overslaan en ontdek je bijzondere plekken in deze prachtige stad.
