De fresco’s van Andreo del Sarto in het Chiostro dello Scalzo in Florence

Florence kent nog zo’n prachtig, onontdekt pareltje, waar geen Laatste Avondmaal te zien is zoals bij de kloosters en kerken waar we in deze blog over schreven, maar wel een prachtige frescocyclus van Andrea del Sarto.

Dit pareltje is te zien in het Chiostro dello Scalzo, vlak bij de San Marco. Het klooster behoorde toe aan de in 1376 opgerichte orde van de Flagellanten (een flagellant is iemand die zichzelf ritueel geselt) van Johannes de Doper. Het klooster dankt zijn naam, scalzo – ongeschoeid, aan het feit dat de kloosterling die tijdens de processies het kruis droeg nooit schoenen droeg.

De orde werd in 1786 afgeschaft in opdracht van groothertog Pieter Leopold van Habsburg-Lotharingen. Deze groothertog kocht het klooster en de bijbehorende kapel op voor eigen gebruik. Niet gek, als je de plek eenmaal hebt gezien wil je hem inderdaad graag voor jezelf hebben…

De kans is overigens groot dat je ook tijdens je bezoek aan het Chiostro dello Scalzo helemaal alleen voor de fresco’s van Andrea del Sarto staat. Hoewel het klooster al in 1891 voor bezoekers openging, weten slechts weinig toeristen dat het bestaat. Je loopt er ook niet zo makkelijk langs; het ligt net aan een ‘dood’ stukje van de Via Cavour, net na het drukke Piazza San Marco.

Nu we het geheim hier verklappen, hopen we dat wat meer mensen de weg naar het klooster weten te vinden en door de toegangsdeur naar binnen wandelen. Boven je hoofd zie je dan allereerst een terracotta Johannes de Doper, geflankeerd door twee kloosterlingen van de orde van de Flagellanten, vervaardigd door Giovanni della Robbia.

Laat eenmaal binnen eerst de stilte en de rust die het klooster uitstraalt op je inwerken – als je daar de kans voor krijgt. De keren dat we het klooster bezochten, werden we namelijk meteen door een vriendelijke oude pater meegetroond naar ‘zijn’ pronkstuk, de fresco’s van Andrea del Sarto. Grijp de kans om van hem een rondleiding te krijgen echt met beide handen aan, hij weet enorm veel en wijst je op oneindig veel details.

Toen we er gisteren weer even waren (even genieten van de fresco’s en de rust hier is inmiddels vaste prik tijdens een bezoek aan Florence), vertelde de pater ons het levensverhaal van Del Sarto.

Andrea del Sarto werd in 1486 geboren als Andrea d’Agnolo. Als zoon van een kleermaker kreeg hij al snel de bijnaam Del Sarto, de naam waarmee wij hem nog steeds kennen. Letterlijk betekent Del Sarto van de kleermaker – een duidelijke verwijzing naar zijn afkomst dus. Andrea ging al op jonge leeftijd in de leer bij Piero di Cosimo. Hij had onmiskenbaar talent, maar was ook goed in het kopiëren van bekende kunstwerken.

Andrea del Sarto

In 1508 opende hij zijn eigen atelier. Zijn eerste grote opdracht was de frescocyclus in het Chiostrino dei Voti van de Santissima Annunziata, niet ver van het Chiostro dello Scalzo. Net als zijn tijdgenoten Michelangelo en Da Vinci trok hij naar Rome, maar in tegenstelling tot de grote kunstenaars kon hij zijn draai daar niet vinden. Hij keerde terug naar Florence, waar hij aan zijn frescocyclus voor het Chiostro dello Scalzo begon.

Hij schilderde twaalf scènes uit het leven van Johannes de Doper, niet alleen de patroonheilige van de kloosterorde maar ook van de stad Florence. Het eerste fresco dat hij vervaardigde was Het doopsel van Christus, dat je direct tegenover de toegangsdeur aan de rechterkant ziet.

Tussendoor reisde Del Sarto naar het Franse hof. Zijn medewerker Franciabigio zette de werkzaamheden in die tijd voort. Hij schilderde twee fresco’s op de rechtermuur, De ontmoeting van Johannes de Doper en Jezus in de woestijn en De zegening van Johannes die naar de woestijn vertrekt. Franciabigio had er echter niet zo’n plezier in, en Del Sarto pakte de klus dan ook weer op toen hij uit Frankrijk terugkeerde.

In 1521-1522 schilderde hij de vier deugden op de korte muren naast de deuren. Het laatste tafereel van de cyclus, De geboorte van Johannes de Doper (het tweede tafereel op de rechtermuur), schilderde hij pas vier jaar later, nadat hij een poos de stad uit was geweest vanwege de pestepidemie. Daarna schilderde hij het Laatste Avondmaal voor de refter van San Salvi.

Dat de fresco’s in het Chiostro dello Scalzo tot de verbeelding spreken en zelfs de grootste druktemakers stil krijgen, zegt heel wat over de kwaliteit van Del Sarto’s werk. Ondanks het feit dat er geen sprekende kleuren te zien zijn (de fresco’s zijn uitgevoerd in sobere, geraffineerde grijstinten), lijken de afbeeldingen meer tot leven te komen dan menig ander schilderwerk.

Je moet de fresco’s echt zelf zien om te ervaren hoe bijzonder ze zijn – en hoe mooi ook in de verstilde sfeer van een verlaten klooster. Geniet ervan, maareh… niet verder vertellen!