Het Romeinse Limespad #1: van Katwijk aan Zee via Leiden naar Zoeterwoude-Dorp

Ciao tutti’s Marloes en haar vriend Thijs wandelen steeds een stukje van het Romeinse Limespad. In deze blog vertelden ze je wat achtergronddetails van het Limespad, vandaag doen Marloes en Thijs verslag van hun eerste etappe.

Ze lopen in twee dagen tijd van Katwijk aan Zee via Leiden Centraal Station (circa vijftien kilometer) met de volgende dag Zoeterwoude-Dorp als eindpunt (ongeveer dertien kilometer).

Vanaf Katwijk aan Zee landinwaarts

Marloes: ‘De officiële start van het Limespad wordt gemarkeerd door het kunstwerk Brittenburg van Nicolas Dings, nabij Katwijk aan Zee. Dit bronzen kunstwerk staat op een dam van het uitwateringskanaal: hier stroomt de Oude Rijn de Noordzee in.

In de tijd van de Romeinen was dit kanaal er echter nog niet. Op deze plek stond toen Fort Brittenburg, de markering van het westelijke eindpunt van de Limes. Vanuit dit fort werd de landgrens bewaakt en werden dappere en succesvolle pogingen ondernomen om Brittannia (het huidige Groot-Brittannië) te veroveren.

Op het kunstwerk zijn Romeinse soldaten afgebeeld; de ondergrond bestaat uit de plattegrond van dit fort. Van het fort zijn helaas geen resten meer te vinden, aangezien de rivier, het moeras en de zee in de tijd van de Romeinen voor een erg dynamisch landschap zorgden. Er waren veel overstromingen en uiteindelijk is het fort als ruïne door de zee verzwolgen.

Wij lopen nog even het strand op om deze westelijke grens met onze wandelschoenen aan te tikken. Ondanks het koude weer was het heerlijk om in de herfstzon de zee over te turen en ons in te beelden hoe de Romeinen met houten bootjes de Noordzee trotseerden om Groot-Brittannië te bereiken.

Vervolgens pakken we de officiële route weer op en lopen richting het pittoreske centrum van Katwijk aan Zee. Aan de boulevard van Katwijk ligt de imposante witte Andreas Kerk, die we later nog veel terug zullen zien in het Katwijks Museum.

Een Romeinse ‘metrokaart’

De route leidt ons door kleine straatjes met veel oude huisjes tot we in de hoofdstraat bij het Katwijks Museum uitkomen. Het museum bevindt zich in een monumentaal pand, een voormalige rederswoning met prachtige kamers. Je vindt er een uitgebreide collectie aan schilderkunst, klederdracht en scheepsmodellen.

Wij komen echter vooral voor de zeventiende-eeuwse herdruk van de Peutingerkaart of Tabula Peutingeriana. Dat is een kopie van een Romeinse reiskaart daterend uit de derde of vierde eeuw.

In een kleine ruimte op de eerste verdieping hangen de acht kaartdelen tentoongesteld. Als je alle delen achter elkaar zou leggen, krijg je een zeven meter lange perkamenten kaart met daarop een schematische weergave van het Romeinse rijk: van Groot-Brittannië tot India.

We zijn direct gefascineerd door wat we zien, al duurt het wel even voordat we ons kunnen oriënteren op deze kaart. De kaart is namelijk te vergelijken met een metrokaart die de verbindingen centraal stelt. Wegen tussen twee plaatsen zijn als een vrij rechte lijn weergegeven, ook als deze in werkelijkheid bochtig was.

We zoeken naar de plek waar we nu staan: Katwijk aan Zee, door de Romeinen Lugduno genoemd. We komen erachter dat Lugduno als marinebasis waarschijnlijk een belangrijke functie had voor de verdediging van het Romeinse Rijk. Een stukje verder landinwaarts zien we verschillende andere Nederlandse steden staan.

de eerste twee delen van de Peutinger kaart
ingezoomd op Nederland kun je Lugduno zien liggen
Italië en Rome zijn zichtbaar op het middelste gedeelte van de kaart

Het is bijzonder om te zien welke Nederlandse steden zo’n zeventien eeuwen geleden al op de kaart stonden. Sommige van deze steden kennen we allemaal en zien we nu nog steeds als een grote stad, zoals Nijmegen (Novio Magus).

Maar ook het Limburgse dorpje Heel (Catualium), tegenwoordig slechts ruim vierduizend inwoners groot, staat op deze kaart als tussenpost op de heerbaan richting Nijmegen.

een verwijzing naar de plek waar handel gedreven kon worden met de Barbaren

Naast plaatsen, wegen en rivieren staat er nog meer informatie op deze kaart, zoals de afstand tussen de punten.

Als je een beetje Latijn kunt lezen, begrijp je waar men voor uit moest kijken: waar geen water te vinden was of waar handel gedreven kon worden met barbaren. Met illustraties worden mooie details aangebracht. Deze kaart is een kunstwerk op zich!

Uitzichtpunt Vlaggeduin

Na het bezoek aan het museum zetten we onze tocht voort richting Leiden. Een deel van de route loopt door de Katwijkse duinen, met als hoogtepunt Uitzichtpunt Vlaggeduin, waar je aan de ene kant uitkijkt over Leiden en aan de andere kant geniet van weids uitzicht over de Noordzee.

Vanaf het moment dat we de duinen uitlopen tot het binnenlopen van Leiden, wandelen we vooral door veel bebouwing: van oude straatjes en Vinex-wijken tot het beroemde Oegstgeest van Jan Wolkers; alles komt voorbij terwijl de route de Oude Rijn volgt.

We sluiten de etappe af op Leiden Centraal Station. Aangezien wij in Leiden overnachten, pakken we een OV-fiets om de mooi verlichte stad te verkennen. Moe maar voldaan schuiven we aan bij Olive Garden voor een welverdiend Italiaans diner.

Van Leiden naar Zoeterwoude Dorp

De volgende ochtend pakken we de route weer op en lopen we het historische centrum van Leiden in. We moeten in de stad beter zoeken naar de markeringen, aangezien de rood-witte stickers soms wegvallen in het drukke straatbeeld. Bijkomend voordeel is dat we alles nog beter in ons opnemen.

Na ongeveer een half uur lopen komen we langs het Rijksmuseum van Oudheden. Naast Egyptische, Griekse en middeleeuwse objecten vind je hier ook een van de grootste verzameling aan opgravingen uit de Romeinse tijd in Nederland – met nu tot en met 22 mei 2022 ook nog eens een bijzondere tentoonstelling over de Romeinse keizer Domitianus.

Onze eerste mijlpaal op de Limesroute

We komen in het museum veel te weten over de historische Limes – niet alleen een grens, maar ook een belangrijke route voor handel en verplaatsing van het Romeinse leger.

Dan is het tijd voor onze eerste échte mijlpaal tijdens deze tocht. In het museum staat namelijk een exemplaar van zo’n twee meter hoog afkomstig uit het jaar 162 na Christus.

Op deze grote palen werd de afstand in Romeinse mijlen (van mille passuum, duizend passen) aangegeven naar de dichtstbijzijnde grotere plaats. Het grootste deel van de mijlpaal bestond echter uit teksten ter ere van de zittende keizer.

Het vervoer over water ging in die tijd sneller dan over land. Er zijn dan ook veel opgravingen die een connectie hebben met de scheepvaart en de handel.

Bijzonder zijn een paar mooi behouden altaren waarin de beschermgodin Nehalennia is afgebeeld. Deze zijn met name gevonden in het huidige Zeeland. Zij zou zeelieden en handelaren beschermen; als de wens van een schipper uitkwam, schonk hij haar een altaar.

Tijd voor cappuccino

De route voert ons verder door het centrum van Leiden via bruggen, hofjes en oude steegjes. We beklimmen de Burcht voor een mooi uitzicht over de stad en kort na het passeren van de Hooglandse Kerk komen we uit op de Nieuwe Rijn.

Daar is het tijd voor een heerlijke cappuccino bij Borgman Borgman. Hier kun je niet alleen terecht voor koffie, ontbijt en lunch; er worden ook bonen gebrand.

Park Matilo – het eerste Romeinse fort op onze route

Als we de oude stad achter ons laten, lopen we wederom via het water langs verschillende scheepswerven. We lopen al een tijdje door woonwijken als we worden verrast door het grote Park Matilo.

Dit is het eerste Romeinse fort op onze route en ondanks dat er niet veel meer van te zien is, is het een van de best bewaarde castellums van Nederland. De plek waar het fort stond, wordt nu weer volop gebruikt. Er zijn moestuinen, een speelplaats en een museum; alleen in het midden is het veld leeg gelaten.

Uiteindelijk bereiken we het Groene Hart. Na twee dagen vooral door de bebouwde kom te hebben gelopen is dit een fijne afwisseling én alvast een voorproefje voor de volgende twee etappes waarbij we voornamelijk door de polders zullen lopen. We sluiten onze etappe af in Zoeterwoude-Dorp.

Praktische informatie over het Romeinse Limespad

Wij hebben voor de heen- en terugweg gebruik gemaakt van het openbaar vervoer. Er zijn zeer goede verbindingen naar het beginpunt en ook vanuit het eindpunt kom je met de bus weer gemakkelijk op Leiden Centraal.

Raadpleeg 9292.nl voor de meest actuele vertrektijden en het boekje Romeinse Limespad (LAW 16) om inzicht te krijgen in de (bus)stations op de route en alle andere details van deze Romeinse route.’

Boekentips voor bij de Romeinse Limes

Wil je meer weten over de geschiedenis van de Romeinen in Nederland? In De gouden eeuw van de Romeinen in de Lage Landen beschrijft Tom Buijtendorp de bloeiperiode van Germania Inferior.

Na een zware crisis beloofde keizer Hadrianus een gouden eeuw die daadwerkelijk volgde. Gedreven door nieuwe ontdekkingen duikt Tom Buijtendorp in deze intrigerende periode en vergeet daarbij ook de rauwe kantjes niet.

Hij neemt je mee door de Lage Landen, inclusief nog nauwelijks bekende plekken waar de Romeinse bloei tot leven komt: in een welvarend Limburg, graanrijk Tongeren en dynamisch grensgebied, langs oude havens, snelle wegen en luxueuze villa’s, met goud, weelderige fresco’s en warme baden die uitnodigen zelf te gaan kijken.

Als je in de turbulente Romeinse geschiedenis in de lage landen wil duiken, raden we ook Wee de Overwonnenen aan, waarin archeoloog Alexander van de Bunt het verhaal van de vroege bewoners van onze streken vertelt.

Wij kennen deze volkeren vooral door de ogen van de Romeinen, met name via Julius Caesar en Tacitus. Maar wie waren de bewoners van de Lage Landen? Wat waren hun gebruiken? Welke taal spraken ze? Welke goden vereerden ze? En vooral: waar kwamen ze precies vandaan?

Op levensechte wijze beschrijft Alexander van de Bunt vele cruciale gebeurtenissen, zoals de Slag bij het Teutoburgerwoud en de Bataafse Opstand. Hij schrijft over de relatie tussen Germanen, Kelten en Romeinen en laat zien dat globalisering en migratie van alle tijden zijn.

Nog meer leestips over de Limes:
Waar & Wanneer – de Romeinse Limes
Zeven mijlen langs de limes
Grens van het Romeinse Rijk – de Limes in Zuid-Holland
Romeinen langs Rijn en Noordzee – de Limes in Nederland