Museo Ninfeo – de tuin van de goden onder de Esquilijn
Van statige palazzi van patriciërs tot eeuwenoude kloosters en onderzoeksinstituten, Rome herbergt bibliotheken die zowel een genot voor het oog zijn als cultureel en wetenschappelijk van onschatbare waarde.
We verkennen de literaire schatkamers van Rome en ontdekken prachtige zalen gevuld met manuscripten, eerste drukken en collecties die de rijke traditie van wetenschap, kunst en kennis in de Eeuwige Stad weerspiegelen.
foto’s: Biblioteca Angelica
Biblioteca Angelica
De Biblioteca Angelica (Piazza di Sant’Agostino 8) uit 1604 is een van de oudste openbare bibliotheken van Europa.
Deze bibliotheek ligt in het voormalige Augustijner klooster naast de Sant’Agostino, de kerk die beroemd is vanwege Caravaggio’s prachtige Madonna van de pelgrims.
De naam verwijst naar de Augustijner bisschop Angelo Rocca (1546-1620). Hij schonk ruim twintigduizend boeken aan de kloosterlingen.
Zijn vooruitstrevende idee was om de bibliotheek voor iedereen toegankelijk te maken, ongeacht afkomst of inkomen, iets wat in die tijd ongekend was en waarmee de Biblioteca Angelica al snel bekendheid verwierf onder geleerden in heel Europa.
Door de jaren heen breidde de bibliotheek haar collectie verder uit met schenkingen van literaire verzamelaars uit de negentiende en twintigste eeuw, maar ook van de beroemde drukker Giambattista Bodoni uit Saluzzo (naar wie in Parma een klein maar fijn museum over de drukkunst is vernoemd).
De Biblioteca Angelica had speciale toestemming om verboden boeken te bezitten, zoals de unieke collecties van onder meer de Augustijner geleerde Enrico Noris (1631-1704), met werken van Johannes Calvijn.
Achter de eenvoudige gevel van het gebouw schuilt een indrukwekkende schoonheid. De neoclassicistische architect Luigi Vanvitelli – de zoon van de in Amersfoort geboren Caspar van Wittel – ontwierp in de achttiende eeuw een schitterende leeszaal. In deze vaso Vanvitelliano reiken hoge houten boekenkasten tot aan het plafond, omringd door elegante galerijen, balkons en trappen.
De indrukwekkende collectie van ongeveer tweehonderdduizend publicaties die de bibliotheek rijk is, bevat middeleeuwse manuscripten, incunabelen, zestiende-eeuwse drukken en zeldzame werken over Sint-Augustinus, cartografie en de reizen van Columbus.
Als je door de deuren van de Biblioteca Angelica stapt, maak je een reis door eeuwen Europese intellectuele geschiedenis, in een van de mooiste bibliotheken van Rome.
foto’s: Biblioteca Angelica
Biblioteca Casanatense
Op een steenworp afstand van het Pantheon ligt de Biblioteca Casanatense (Via di Sant’Ignazio 52), een van de indrukwekkendste barokbibliotheken van Rome.
De bibliotheek opende haar deuren in 1701 en is vernoemd naar kardinaal Girolamo Casanate, die zijn uitgebreide privécollectie naliet aan de kloosterlingen van de Santa Maria sopra Minerva, met de voorwaarde dat deze voor het publiek toegankelijk moest blijven.
In 1873 kwam de bibliotheek in handen van de Italiaanse staat. De Dominicanen probeerden via een rechtszaak de Casanatense terug te krijgen, maar dat mislukte en ze besloten de bibliotheek te verlaten. Vanaf die tijd is de Biblioteca Casanatense een autonome instelling met eigen bestuur en personeel.
De bibliotheek werd herhaaldelijk uitgebreid en gemoderniseerd. Zo kregen de studiezalen grote art nouveau-ramen waardoor het daglicht rijkelijk naar binnen stroomt.
Het pronkstuk van de bibliotheek is de monumentale leeszaal, ontworpen door architect Antonio Maria Borioni. De zestig meter lange ruimte met twee verdiepingen hoge houten boekenkasten, vergulde cartouches en een marmeren standbeeld van kardinaal Casanate straalt pure barokke grandeur uit.
In de bibliotheek vind je ruim vierhonderdduizend werken, waaronder manuscripten, incunabelen en zeldzame drukken. De collectie is verdeeld in zevenentwintig onderwerpen, van religie en theologie tot literatuur, filosofie, geneeskunde, wiskunde en natuurwetenschappen, en bevat ook werken in niet-westerse talen zoals Hebreeuws, Arabisch, Chinees en Japans.
Tegenwoordig is de Biblioteca Casanatense niet alleen een plek van kennis, maar ook een levendige studieruimte. Slechts veertig bezoekers per dag mogen de zalen betreden, om eeuwenoude boeken en manuscripten te raadplegen, omringd door vier eeuwen geschiedenis.
foto’s: Biblioteca Casanatense
Biblioteca Hertziana
Vlak bij de Spaanse Trappen vind je de Biblioteca Hertziana (Via Gregoriana 30), een van de belangrijkste onderzoekscentra ter wereld op het gebied van Italiaanse kunst.
De bibliotheek is gevestigd in het Palazzo Zuccari, dat ook wel bekend staat als La Casa dei Mostri, het huis van de monsters, vanwege de imposante deur waar een monster met opengesperde kaken de ingang bewaakt. Dit afschrikwekkende monster zou zijn geïnspireerd op de monsters in het heilige woud van Bomarzo.
De Biblioteca Hertziana werd in 1913 opgericht dankzij Henriette Hertz (1846-1913), een kunstverzamelaarster uit Keulen die haar huis, boeken en fotoarchief beschikbaar stelde om een vrij en onafhankelijk centrum voor kunsthistorisch onderzoek te creëren.
Ze wilde een plek waar onderzoekers van over de hele wereld, ongeacht afkomst of geslacht, de Italiaanse kunst en cultuur konden bestuderen. In 1953 werd de bibliotheek onderdeel van het Max Planck Gesellschaft.
Het werd een toonaangevend instituut met collecties die de volledige Italiaanse kunstgeschiedenis omvatten: van middeleeuwse kunst tot barok, van architectuur tot schilderkunst. Ook de fotocollectie van ruim twaalfduizend beelden is een onmisbare bron voor kunsthistorici.
Deze bijzondere bibliotheek is een van de belangrijkste kunstonderzoekscentra ter wereld, en hoewel ze niet toegankelijk is voor het publiek, is het zeker de moeite waard om even te gaan kijken, want de indrukwekkende gevel en de iconische monsterpoort zijn alleen al een foto waard!
foto’s: Biblioteca Hertziana
Biblioteca Vallicelliana
Naast de Chiesa Nuovo (ook wel de Santa Maria in Vallicella genoemd) ligt de Biblioteca Vallicelliana (Piazza della Chiesa Nuova 18), een van de verborgen juwelen van de Romeinse barok.
Deze bibliotheek bevindt zich op de tweede verdieping van het Oratorio dei Filippini, een meesterwerk van Francesco Borromini uit de zeventiende eeuw. De barokgevel van het oratorium lijkt op een menselijk lichaam met open armen. Met Korinthische zuilen en het reliëf van de Heilige Geest is het echt een van Borromini’s meesterwerken.
Binnen heet de prachtige Salone Borromini je welkom: een hoge, rechthoekige leeszaal, verlicht door zestien ramen, met een plafond van hout en stucwerk en warme terracottavloeren.
De zaal is rijk versierd met sterren, engelen en twee grote ovale schilderingen: Divina Sapienza en Mediocritas. De donkere notenhouten boekenkasten hebben ingelegde sterren, lelies en brandende harten.
Via vier verborgen wenteltrappen kun je naar de bovenste galerij, waar de boeken tot aan het plafond reiken. In het trappenhuis prijkt het beroemde reliëf van beeldhouwer en architect Alessandro Algardi, waarop paus Leo I Attila de Hun tegenhoudt.
De bibliotheek ontstond dankzij priester Filippo Neri, die kennis en spiritualiteit met elkaar wilde verbinden. De boeken van Neri vormden de basis van de collectie, die in de loop der jaren groeide door schenkingen van geleerden als Cesare Baronio, Leone Allacci en Antonio Gallonio.
Hoewel de bibliotheek tijdens de Franse bezetting zwaar werd geplunderd, bleef de Vallicelliana een centrum van cultuur en onderzoek. In de negentiende eeuw werd het een openbare bibliotheek en nog later een officieel instituut onder het Italiaanse Ministerie van Cultuur.
Ook nu nog is de Biblioteca Vallicelliana een plek waar kunst, geschiedenis en kennis samenkomen, omarmd door de prachtige barokkunst van Borromini.
foto’s: Biblioteca Vallicelliana
Biblioteca Lancisiana
Vlak bij het Vaticaan ligt het Complesso Monumentale di Santo Spirito in Sassia (Borgo Santo Spirito 3), oorspronkelijk een rustplek voor pelgrims op weg naar het graf van Petrus. Later groeide het uit tot een van de oudste ziekenhuizen van Europa, met opvang voor armen, zieken en vondelingen.
Het complex werd in de zestiende eeuw uitgebreid met het Palazzo del Commendatore, waar de beheerder van het ziekenhuis woonde. De gevel is sober, maar als je het complex betreedt, zie je de elegante portico en een opvallende zesuursklok, met een wijzer in de vorm van een groene hagedis, omringd door een slang die in zijn eigen staart bijt, het symbool van de eeuwigheid.
In de Sala del Commendatore huist de Biblioteca Lancisiana, een indrukwekkende ruimte met ronde bogen en marmeren zuilen, versierd met fresco’s die de geschiedenis van het ziekenhuis tonen.
De bibliotheek (alleen te bezoeken op afspraak) werd in 1711 opgericht door arts Giovanni Maria Lancisi en telt bijna twintigduizend werken, waaronder het Liber Fraternitatis Sancti Spiritus en een dertiende-eeuws Avicenna-manuscript.
Eeuwenlang tekenden pausen, koningen en burgers hun naam op in het Liber Fraternitatis als weldoeners van het ziekenhuis. Tegenwoordig vertelt een levensgroot hologram van Cristoforo Carsughi, de eerste bibliothecaris, de geschiedenis van de bibliotheek via het Lancisiana Virtual Library-project.
De leeszaal is ingericht met achttiende-eeuwse boekenkasten, een plafondfresco van Gregorio Guglielmi en twee zeventiende-eeuwse globes van cartograaf en kosmograaf Vincenzo Maria Coronelli.
Een raampje biedt uitzicht op de Corsie Sistine, twee zalen met ruim twaalfhonderd vierkante meter aan fresco’s die bijna net zo indrukwekkend zijn als die in de Sixtijnse Kapel. Via dit raampje kon de commendatore destijds zijn personeel in de gaten houden.
foto’s: Biblioteca Lancisiana
Biblioteca dell’Accademia Nazionale dei Lincei e Corsiniana
In het statige Palazzo Corsini (Via della Lungara 10) vind je de Biblioteca dei Lincei e Corsiniana. De vijftiende-eeuwse villa werd in de achttiende eeuw door architect Ferdinando Fuga verbouwd tot een weelderig palazzo voor de invloedrijke familie Corsini.
De bibliotheek dankt haar naam aan de twee grote collecties van de prinsen Corsini en de Accademia dei Lincei, de oudste wetenschappelijke academie ter wereld. Deze academie werd in 1603 opgericht door de jonge patriciër Federico Cesi en drie van zijn vrienden.
Ze kozen de lynx (linceo) als symbool voor hun manier van werken: met een scherpe blik, nieuwsgierig en vrij van de beperkingen van traditie en autoriteit.
Samen vormen de collecties van de Corsini en de Lincei een schatkamer van meer dan vijfhonderdduizend boeken en honderden manuscripten. Tot de topstukken behoren een eerste editie van Dantes La Divina Commedia, de eerste druk van Vitruvius’ De architectura en een handgeschreven manuscript van Galileo Galilei, die zelf ook lid was van de academie.
Daarnaast vind je er een keur aan middeleeuwse manuscripten, filosofie, wiskunde, astronomie, alchemie, oosterse studies en archieven van grootheden als Marconi.
foto’s: Accademia dei Lincei
Biblioteca Società Geografica Italiana
Als je vanaf het Colosseum richting de Celio-heuvel wandelt, wacht je in de tuinen van Villa Celimontana een bijzondere verrassing. In het Palazzetto Matteiis (Via della Navicella 12) is sinds 1924 de Biblioteca Società Geografica Italiana gevestigd, die deel uitmaakt van het gelijknamige instituut dat in 1867 in Florence werd opgericht.
Het palazzetto werd in 1580 gebouwd in opdracht van Ciriaco Mattei, naar een ontwerp van beeldhouwer en architect Jacopo Del Duca, een leerling van Michelangelo. Na Ciriaco’s dood erfde zijn zoon Gian Battista Mattei het landgoed. Hij veranderde het palazzo van een kunstverzameling in een privéwoning en breidde de tuinen uit door aangrenzende grond te kopen.
In de bibliotheekzalen vind je mythologische fresco’s van de hand van Pietro Sigismondi, Orazio Monaldi en Orazio Zecca. Ook zijn er neoklassieke schilderingen te zien en een Romeins mozaïek uit de derde eeuw na Christus, dat gevonden is tijdens een restauratie.
De bibliotheek is het pronkstuk van de Società Geografica Italiana en wordt gezien als de belangrijkste van Italië en een van de grootste van Europa op het gebied van geografie.
In de collectie vind je ongeveer vierhonderdduizend werken, met zeldzame boeken uit de zestiende tot negentiende eeuw, waardevolle reismanuscripten en een indrukwekkende verzameling oude en moderne atlassen.
Daarnaast is er een enorme cartotheek met onder andere prachtige handgetekende Chinese en Japanse landkaarten uit de achttiende en negentiende eeuw, een historisch archief met duizenden brieven, reislogboeken, tekeningen van ontdekkingsreizigers en een fotoarchief met duizenden afbeeldingen.
De Società Geografica Italiana organiseert rondleidingen van ongeveer een uur, waarin je wordt meegenomen door de geschiedenis van het instituut en de schitterende zalen van het palazzo en de bibliotheek.
foto’s: Biblioteca Società Geografica Italiana
Ontdek nog meer bijzondere bibliotheken
Smaakt dit naar meer? Ontdek dan ook de Biblioteca Braidense in Milaan, de mooiste bibliotheken van Bologna en omgeving en de mooiste bibliotheken in Venetië.
