In dit artikel nemen we je mee langs tien straatnamen die in veel Italiaanse steden en dorpen te vinden zijn. Al wandelend komen we namen van dichters, ontdekkingsreizigers, koningen en verzetshelden tegen, die stuk voor stuk herinneren aan de veelzijdige geschiedenis van Italië.
Via Dante Alighieri of Piazza Dante
Dante Alighieri is zonder twijfel een van de grootste en invloedrijkste figuren uit de Italiaanse geschiedenis. Net als andere genieën als Leonardo da Vinci en Galileo Galilei is hij vereeuwigd in straatnamen door het hele land.
Dante werd in 1265 geboren in Florence. Hij schreef geschiedenis als dichter, filosoof en politicus, maar bovenal als de vader van de Italiaanse taal. Hij tekende zijn teksten namelijk niet op in het Latijn, zoals gebruikelijk was, maar in la lingua volgare, de volkstaal. Daarmee maakte hij cultuur en kennis toegankelijk voor iedereen. Hij zorgde voor een gemeenschappelijke taal, lang voordat Italië als land bestond.
Zijn beroemdste werk, La Divina Commedia, is een epische reis door de hel, het vagevuur en het paradijs. In dit gedicht vertelt hij niet alleen over de persoonlijke zoektocht naar verlossing, maar houdt hij ook een spiegel voor aan de maatschappij van zijn tijd. Hij uit scherpe kritiek op de politieke verdeeldheid, de corruptie van de kerk en het morele verval.
Een centrale rol in deze spirituele reis is weggelegd voor Beatrice, zijn muze en gids naar het paradijs. Hoewel Dante haar in zijn leven slechts enkele keren zag, bleef zij voor hem het symbool van zuiverheid en goddelijke liefde.
Dantes persoonlijke leven was niet zonder tegenslag. Hij werd verbannen uit zijn geliefde Florence vanwege zijn politieke overtuigingen en stierf in ballingschap in Ravenna, waar hij ook begraven ligt, maar zijn naam weerklinkt nog altijd in veel Italiaanse steden en dorpen, van Milaan tot Napels.
Extra tip: in dit artikel wandel je in de voetsporen van Dante door Florence!
Via Cristoforo Colombo
Columbus werd in 1451 geboren in Genua en groeide uit tot een van de bekendste ontdekkingsreizigers. Zijn oversteek van de Atlantische Oceaan op 12 oktober 1492 markeerde een keerpunt in de wereldgeschiedenis.
Als eerste Europeaan bereikte hij het Amerikaanse continent. Dat was het begin van een tijdperk van grote ontdekkingsreizen, koloniale expansie en wereldwijde handel.
Hoewel hij onder Spaanse vlag voer, is hij als geboren Genuees een bron van nationale trots voor Italië. Zijn reizen brachten niet alleen nieuwe landkaarten voort, maar ook een nieuwe blik op de wereld. Ineens drong het besef door dat de aarde veel groter, rijker en complexer was dan men ooit had gedacht.
Columbus was geen wetenschapper zoals we die nu kennen, maar hij studeerde fanatiek, tekende kaarten en verslond boeken over geografie. Zijn idee dat je via het westen Azië kon bereiken, botste met de heersende opvattingen van zijn tijd.
Pas na jaren van afwijzing kreeg hij steun van het Spaanse hof, dat hem uiteindelijk drie schepen toevertrouwde. Zijn aankomst op de Bahama’s wordt gezien als het officiële begin van de Europese aanwezigheid in de ‘Nieuwe Wereld’.
Hoewel hij tijdens zijn leven niet formeel werd erkend als de ontdekker van Amerika – en zijn nalatenschap door de gevolgen van kolonisatie omstreden is – blijft zijn rol historisch bepalend. Zijn reis in 1492 luidde het begin in van Europese expansie, kolonisatie en een nieuwe wereldorde, anno 2025 kom je zijn naam nog tegen op straatnaambordjes in onder meer Rome, Noli, Albissola, Ferrara, Sperlonga en op Capri.
De vinger van Columbus
Dat Columbus nog steeds tot de verbeelding spreekt, blijkt in Turijn. Hier vind je, onder de zuilengalerij op het Piazza Castello, een monument gewijd aan de ontdekkingsreiziger.
Voorbijgangers raken steevast zijn bronzen pink aan voor een beetje geluk. Ze hebben dit al zo vaak gedaan, dat de gelukbrengende dito di Colombo je tegemoet glanst.
Via Mazzini of Piazza Mazzini
Giuseppe Mazzini was een van de grote denkers achter de Italiaanse eenwording. Als politicus, schrijver en revolutionair geloofde hij niet in een koninkrijk, maar in een democratische republiek.
In 1831 richtte hij Giovine Italia (Jong Italië) op, een geheime beweging die jongeren opriep op te staan tegen de buitenlandse overheersing en de versnipperde macht op het schiereiland.
Hoewel hij een groot deel van zijn leven in ballingschap in Londen doorbracht, bleef Mazzini onvermoeibaar zijn idealen verkondigen via tijdschriften en politieke netwerken. Zijn strijd bracht hem in conflict met de autoriteiten en leidde zelfs tot een doodvonnis, dat gelukkig nooit werd uitgevoerd.
Toch verspreidden zijn ideeën over nationale eenheid, volkssoevereiniteit en sociale rechtvaardigheid zich als een lopend vuurtje en inspireerden ze latere leiders als Garibaldi.
Zijn droom van een republiek kwam tijdens zijn leven niet uit, maar Mazzini legde wel de ideologische basis van de Risorgimento. Tegen het einde van zijn leven keerde hij terug naar zijn vaderland, waar hij nog altijd wordt gezien als een van de grondleggers van het moderne Italië.
Via Garibaldi of Piazza Garibaldi
Giuseppe Garibaldi is een van de meest vereerde helden van Italië. Er is bijna geen stad in Italië zonder een Via Garibaldi, een Corso Garibaldi of een Piazza Garibaldi – of zonder zijn standbeeld, zoals we in deze blog al deelden.
Garibaldi was een onverschrokken generaal en nationalist die een centrale rol speelde in de Risorgimento, de eenwording van Italië in 1861. Zijn beroemdste militaire campagne, de Spedizione dei Mille, was cruciaal voor de Italiaanse eenwording. Onder leiding van Garibaldi trokken in 1860 ruim duizend vrijwilligers vanuit Noord-Italië naar Sicilië om het zuiden te bevrijden van de heerschappij van de Bourbons.
Wat begon als een gewaagde guerrilla-actie, groeide uit tot een volksbeweging, stad na stad sloot zich bij hem aan. In een paar maanden tijd wist Garibaldi heel Zuid-Italië onder nationaal gezag te brengen.
Uit vrees dat Garibaldi de monarchie de rug zou toekeren en een republiek zou stichten, besloten koning Vittorio Emanuele II en premier Camillo Benso di Cavour zelf ook ten strijde te trekken. Als teken van steun versloegen zij pauselijke troepen in Umbrië en Le Marche.
Uiteindelijk ontmoetten de twee kampen elkaar in Teano, ten noorden van Napels, waar Garibaldi het zuiden overdroeg aan de koning en zo de weg vrijmaakte voor de Italiaanse eenwording. Zonder deze actie was Italië waarschijnlijk nog lang versnipperd gebleven.
Garibaldi wordt dan ook door het hele land herdacht. Zijn naam is nog altijd diep verankerd in het Italiaanse straatbeeld, van Turijn tot Rome, van Carloforte tot Montegrosso d’Asti.
Ook de namen van Cavour en Vittorio Emanuele zijn alomtegenwoordig:
Via Regina Margherita of Piazza Margherita
De enige vrouw in dit lijstje is Margherita di Savoia, de eerste koningin van het verenigd Italië, als echtgenote van koning Umberto I. In talloze Italiaanse steden kom je haar naam op straat tegen, als Via Regina Margherita, Corso Margherita of Piazza Margherita (zoals het kleurrijke piazza in Marzamemi).
Margherita werd geboren in Turijn in 1851 en zette zich actief in voor kunst, cultuur en sociale projecten. In een land dat zich net had verenigd, was zij het gezicht van de monarchie.
Ze vervulde haar rol met meer dan alleen ceremoniële plichtplegingen: ze reisde het land door, kleedde zich in lokale klederdracht en leerde zelfs Napolitaanse liedjes op de mandoline. Allemaal om dichter bij het volk te staan.
In een tijd van koninklijke tradities, pauselijke macht en regionale verdeeldheid wist Margherita bruggen te slaan tussen het volk en de aristocratie. Haar gevoel voor public relations avant la lettre maakte haar tot een van de eerste nationale iconen van het nieuwe Italië.
Die populariteit kreeg zelfs een naam: margheritismo. Haar stijl, kleding en levenshouding beïnvloedden mode en etiquette in heel Italië. Zelfs het beroemdste gerecht van Italië, de pizza margherita, werd naar haar genoemd tijdens een koninklijk bezoek aan Napels.
Toen ze in 1926 overleed, moest haar begrafenistrein maar liefst tweeënnegentig keer stoppen om mensen de kans te geven afscheid te nemen. Ze werd bijgezet in het Pantheon in Rome, een eerbetoon aan de vrouw die het jonge Italië hielp een gezicht en identiteit te geven.
Via Marconi of Piazza Marconi
Guglielmo Marconi is een van de grote namen uit de Italiaanse geschiedenis. Niet vanwege militaire of politieke heldendaden, maar dankzij zijn baanbrekende bijdrage aan wetenschap en technologie.
In 1895 slaagde hij er op eenentwintigjarige leeftijd in het eerste draadloze radiosignaal te verzenden vanuit zijn ouderlijk huis in Pontecchio, bij Bologna. Daarmee legde hij de basis voor de moderne communicatie, van radio tot mobiele telefonie.
Zijn uitvinding bracht niet alleen technologische vooruitgang, maar leverde ook internationale erkenning op voor het jonge Italiaanse koninkrijk. In 1901 verstuurde Marconi het eerste trans-Atlantische radiosignaal – van Engeland naar Newfoundland – een prestatie die tot dan voor onmogelijk werd gehouden.
Zijn systeem bewees dat elektromagnetische golven grote afstanden konden overbruggen en deze ontdekking redde later talloze levens. Toen de Titanic in 1912 zonk, waren het noodsignalen via Marconi’s radio die reddingsacties op gang brachten. Voor deze bijdrage werd hij door de Britten geridderd.
In 1909 kreeg Marconi de Nobelprijs voor de Natuurkunde, samen met de Duitse wetenschapper Carl Ferdinand Braun. Italië eerde hem onder andere met een benoeming tot senator in 1914 en tot markies in 1929.
In 1930 werd hij voorzitter van de Reale Accademia d’Italia. Tot aan zijn dood in 1937 bleef Marconi onvermoeibaar werken aan de verbetering van radiotechnologie en experimenteerde hij met microgolven en systemen die de basis legden voor de ontwikkeling van radar.
Leuk om te weten: ook in Nederland zijn er straten vernoemd naar Marconi, zoals in de Watergraafsmeer in Amsterdam:
Via Roma of Piazza Roma
Het is de straatnaam die anno 2025 het meest voorkomt in Italië. In zo goed als elke Italiaanse stad of dorp vind je wel een Via Roma of een Piazza Roma. Dat er straatnamen vernoemd zijn naar belangrijke personen uit de geschiedenis spreekt voor zich, maar waarom zou je een straat of plein noemen naar de hoofdstad van een land?
De verklaring hiervoor komt uit de fascistische periode van Italië. Vanwege het tienjarig bestaan van het fascisme stuurde Mussolini in 1931 een decreet naar alle Italiaanse gemeenten waarin hij stelde ‘dat elke hoofdplaats in een gemeente een ‘niet onbelangrijke’ straat moest hebben met de naam Rome’.
Het was dus niet de liefde van het volk voor de hoofdstad, maar Mussolini’s verheerlijking van Rome als symbool van zijn fascistische ideaal: één geschiedenis (die van Rome), één volk, één taal.
Wat ooit begon als politiek statement, is nu vooral een vertrouwde naam in het straatbeeld. In veel Italiaanse steden is Via Roma uitgegroeid tot de hoofdstraat, vaak gelegen in het hart van de stad.
Veel gemeenten hebben er bewust voor gekozen de naam te behouden, niet uit nostalgie, maar omdat Via Roma voor bewoners inmiddels méér betekent dan de oorsprong. Het is een straat die mensen verbindt. Zo laat Via Roma, Corso Roma of Piazza Roma zien dat zelfs beladen symbolen met de tijd kunnen veranderen en een nieuwe betekenis kunnen krijgen in het leven van alledag.
Extra tip: in het boek Via Roma vertelt collega Willemijn de geschiedenis van Rome aan de hand van vijftig straatnamen.
Via Matteotti of Piazza Matteotti
Giacomo Matteotti was een van de moedigste stemmen van de Italiaanse democratie in haar donkerste dagen. Als overtuigd socialist, journalist en parlementslid stond hij bekend om zijn scherpe analyses en onvermoeibare inzet voor rechtvaardigheid en democratie.
Terwijl het fascisme onder Mussolini steeds gewelddadiger en intimiderender werd en veel politici uit angst zwegen, koos Matteotti er juist voor om zich uit te spreken. Tijdens een legendarische toespraak in het parlement op 30 mei 1924 beschuldigde hij het fascistische regime openlijk van geweld, intimidatie en verkiezingsfraude.
Volgens hem had geen enkele Italiaan vrij kunnen stemmen, omdat overal de dreiging van geweld voelbaar was. Zijn woorden waren fel, moedig en gevaarlijk. Aan het eind van zijn toespraak zei hij tegen zijn partijgenoten: ‘Ik heb mijn toespraak gehouden. Nu kunnen jullie mijn grafrede voorbereiden.’
Tien dagen later werd Matteotti ontvoerd en vermoord door fascistische knokploegen. Zijn lichaam werd pas twee maanden later teruggevonden. De moord schokte het land. Mussolini erkende later de ‘politieke, morele en historische verantwoordelijkheid’ voor de daad, maar echte gerechtigheid bleef uit. In plaats daarvan volgde de versnelde uitbouw van de dictatuur. Met de invoering van de zogenoemde ‘fascistische wetten’ werd alle oppositie monddood gemaakt.
Matteotti groeide uit tot hét symbool van moedige oppositie en werd een martelaar voor de democratie. In heel Italië herinneren straten, pleinen en monumenten aan zijn strijd en opoffering.
Via XXV Aprile
In vrijwel elke Italiaanse stad is er wel een straat die Via XXV Aprile heet. Op 25 april viert Italië de bevrijding van het fascisme en de nazi-bezetting.
De verzetsbeweging ontstond na de wapenstilstand tussen Italië en de geallieerden op 8 september 1943. Vanuit verschillende politieke stromingen verenigden de partigiani (verzetsstrijders) zich om Italië te bevrijden, met wapens, in het geheim of via burgerlijk verzet.
Op 25 april 1945 brak in het nog bezette noorden een massale volksopstand uit. Die opstand markeerde het keerpunt in de strijd tegen het nazifascisme. Duitse troepen begonnen zich terug te trekken en Benito Mussolini werd op 27 april gevangen genomen door de partigiani en een dag later geëxecuteerd. Hoewel de oorlog pas enkele dagen later officieel eindigde, wordt 25 april gezien als het begin van de bevrijding.
Sindsdien staat de dag jaarlijks in het teken van herdenking en vrijheid, met als traditioneel hoogtepunt de kranslegging door de president bij het Vittoriano op Piazza Venezia in Rome, dat ook bekend staat als het Altare della Patria, het altaar van het vaderland.
Piazza della Repubblica
In talloze Italiaanse steden vind je pleinen met de naam Piazza della Repubblica (zoals in Florence, Cortona en Rome). Deze straatnaam vertelt het verhaal van een keerpunt in de Italiaanse geschiedenis: de overgang van de monarchie naar een republiek.
Na jaren van oorlog, dictatuur en fascisme verlangde het Italiaanse volk naar vernieuwing, eenheid en democratie. Op 2 en 3 juni 1946 vond een historisch referendum plaats: de bevolking mocht kiezen tussen monarchie en republiek.
Het waren de eerste vrije verkiezingen sinds 1924, én de eerste keer dat vrouwen mochten stemmen. Ruim vierentwintig miljoen mensen brachten hun stem uit – een opkomst van maar liefst negenentachtig procent – en kozen voor de republiek. Daarmee kwam er na bijna een eeuw een einde aan de monarchie.
Die overgang verliep niet zonder strijd. Koning Umberto II, pas drie weken op de troon, deed in de nacht voor de stemming nog een vergeefse poging om de publieke opinie te keren. Na de uitslag verliet hij het land, zonder de republiek ooit te erkennen. In de nieuwe grondwet werd vastgelegd dat leden van het huis Savoia Italië niet meer mochten betreden, een verbod dat pas decennia later werd opgeheven.
De keuze voor de republiek kreeg niet alleen een plaats in wetten en instituties, maar ook in het straatbeeld. In de jaren na het referendum hernoemden veel steden hun centrale plein tot Piazza della Repubblica, als herinnering aan het moment waarop Italië zichzelf opnieuw uitvond, als democratische republiek, naar de wens van het volk.
Levend verleden
Straatnamen zeggen zoals je ziet vaak meer dan je op het eerste oog denkt. Let bij een volgend bezoek aan Italië maar eens op deze straatnamen en op andere verwijzingen in namen van pleinen en straten die mooi laten zien hoe het verleden op bijna elke straathoek voortleeft.
Wat een leuk en interessant artikel.
Complimenti e grazie Saskia!
Ongelooflijk boeiend!