Venetië in de voetstappen van Willem de Mérode

Een bezoek aan Venetië staat garant voor nieuwe mysteries, nieuwe ontdekkingen, nieuwe avonturen. Je slaat een hoek om en ineens ontdek je een prachtig kerkje, een wonderlijk verhaal, een bijzonder monument. Zelfs op het reusachtige, drukke San Marcoplein stuit ik nog regelmatig op een mysterieus detail of een bijzonder verhaal.

Gelukkig zijn er ook mysteries die al voor ons zijn ontdekt en onthuld. Zo vond ik een voor mij nog onbekend Venetiaans mysterie op de website www.merodeinvenetie.nl, die de voetstappen die de dichter Willem de Mérode in Venetië zette probeert vast te leggen. De website is een initiatief van Helma de Boer, die zo geïnteresseerden op de hoogte houdt van de voortgang van haar boek Venetië in de voetstappen van Willem de Mérode. Voor het boek koppelt Helma kunstwerken, personen, plekken in Venetië aan gedichten van De Mérode.

Willem de Mérode in Venetië

Een bijzonder leuke invalshoek, die je langs de meest bijzondere plekken in Venetië brengt – of de leukste details van bekende plekken belicht. Een van de mooie voorbeelden op Helma’s website is de zogenaamde Bocca di Leone, oftewel Leeuwenbek. Lees maar mee:

‘De oplettende bezoeker kan in de muur van het Dogepaleis een bijzonder beeldhouwwerk (bas-reliëf*) ontdekken: de zogenaamde Bocca di Leone (of Bocche), een leeuwenbek. Onder de opening staat de tekst: Geheime kennisgeving tegen degenen, die diensten en plichten verheimelijken of in het geheim afspreken om hun ware gewin te verbergen.

De leeuwenbek werd gebruikt om anoniem aangifte te doen van misstanden als belastingontduiking, omkoperij en verduistering van staatsgeld. Men deponeerde daarvoor een papier in de opening. Door de anonieme wijze van aangifte hoefde men niet bang te zijn voor vervelende consequenties. Een soort middeleeuwse kliklijn. Ze werden ook wel Bocche della verità genoemd; monden van de waarheid. De leeuwenbekken ontstonden na de opstand van Baiamonte Tiepolo.

In het verleden waren er meerdere leeuwenmuilen in de stad te vinden aan de muren van openbare gebouwen. Elk district had er wel één. De districthoofden konden de brievenbus aan de achterzijde openen met een sleutel die de magistraat beheerde. Elke bus had een specifiek klachtendoel.

Na een schoonmaakactie van Napoleon zijn er helaas maar weinig leeuwenbekken meer over. De bekendste tref je aan in de muur van het Dogepaleis en aan de Santa Maria della Visitazione aan de Zattere in Sestiere Dorsoduro. De muil aan deze kerk was speciaal bedoeld voor klachten over de volksgezondheid. Je moet je voorstellen dat hier veel klachten in werden geduwd tijdens de golven van de Zwarte Dood, de pest. De mensen die ziek waren, verdwenen naar Lazaretto Vecchio; daar kwamen maar weinigen levend van terug.

Napoleon vernietigde veel elementen in Venetië die symbool stonden voor de oude autoriteiten. De meeste San Marco-leeuwen werden vernietigd, en zo ook de leeuwenmuilen die herinnerden aan het voorgaande Venetiaanse bewind.

Weliswaar waren deze leeuwenbekken een direct kanaal met de autoriteiten, het betekende niet dat je automatisch werd opgepakt als er een aangifte werd gedaan. Het was een goed uitgedacht systeem waarbij de informatie niet alleen werd bekeken en gewogen, ook onderzoek en bewijsmateriaal was nodig voordat men tot actie overging. Daarnaast werden de anonieme aanklachten pas in behandeling genomen als er ten minste twee getuigen in de aanklacht stonden vermeld. Vanaf 1387 werden de klachten op last van de Raad van Tien verbrand als er geen handtekening van de aanklager en geen betrouwbare getuigen waren opgenomen.’

Op de website van Helma kun je een overzicht van de nog overgebleven leeuwenbekken zien. Maar voordat ik jullie daarnaar verwijs, wil ik eerst nog even van Helma weten wat het verband is tussen deze leeuwenbekken en een gedicht van De Mérode. Dat is ten slotte het doel van Helma’s project.

Helma: ‘Het gedicht dat ik bij dit onderwerp heb gekozen, gaat over een roddeltante. Ze is geen leeuw, maar een slang. Ze gebruikt eveneens haar mond, niet om brieven van klikspanen te ontvangen, maar om scherp roddelwerk de wereld in te strooien. Je kunt uit het gedicht proeven hoezeer ze hiervan geniet. Ik stel met zo voor dat ze precies weet wie er in de stad ten prooi is gevallen aan de pest, en een ommetje maakt om dit rond te vertellen. Wie weet gooit ze nog een aanklacht in een leeuwenmuil.’

DE SLANG

Ze is opgetogen door de buurt gegaan
En heeft het laatst sensatienieuws besproken
Met naaisters en die in de winkels staan.
Het kwaad gesierd en ‘t goede afgebroken.

De rijke zieke heeft zij zeer gevleid:
‘Wat is er veel van Gods genade noodig,
Om ‘t leed te dragen, dat u rustig lijdt.’
Voor armen acht zij Gods hulp overbodig.

Zij knabbelt koekjes en nipt van haar thee,
En zuigt de zoete prikkelende pralines
Der laster – maar de looze Ongeziene
Proeft heimlijk van haar lekkernijen mee.

‘Mijn man zegt ook …’ luidt haar orakeltaal.
Ze zwaait de hel-, en kiert den hemel open.
Van wie den smallen weg ten hemel loopen,
Weet zij ‘toevallig’ een pikant verhaal.

Kletsende vroomheid kan zoo zalig bang
Over ‘t bederf van andre zielen rillen. –
Voelt ge op uw borst geen kille kronkels trillen?
En hoort ge ‘t heete sissen niet der slang?

Uit: Verzamelde Gedichten, nalezing VIII. Geschreven de maand mei, 1932

Eén ding is zeker: dankzij Helma’s verhalen beleef je Venetië veel intenser. Zelf zegt ze op haar website: ‘Venetië is prachtig, feeëriek, mysterieus. Het is een ontploft museum voor kunst, cultuur, literatuur, architectuur. Venetië is warm, bruisend maar soms ook sereen. De stad staat voor food for thought, muziek, genieën, lekker eten en drinken, water en zon. De stad schittert, letterlijk en figuurlijk.’

Met Venetië in de voetstappen van Willem de Mérode wordt de stad zeker weten nog een stuk schitterender. Als de verhalen op de website een voorbode zijn voor het boek, dan kijk ik nu al reikhalzend uit naar de verschijning ervan – en naar het eerstvolgende bezoek aan Venetië met het boek in de hand. Zodra Helma al De Mérodes Venetiaanse schatten tot leven heeft gewekt, treed ik in zijn voetsporen – en jullie hopelijk met mij.

Maar nu eerst zoals beloofd de link naar de nog aanwezige leeuwenbekken in Venetië, naar de homepage van Helma’s website over Venetië in de voetstappen van Willem de Mérode en naar de homepage van de website die ze over de dichter zelf bijhoudt. Veel leesplezier alvast en a domani!

* bas-reliëf: een beeldhouwwerk dat half uitsteekt boven het draagvlak zonder losstaande beelden.