Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
Spilimbergo is een plaats die zelfs voor veel Italianen onbekend terrein is. Niet voor niets werd het in 2013 uitgeroepen tot een van de perle sconsciute in Italia, ‘onbekende parels in Italië’. Al wandelend door Spilimbergo ontdek je al snel waarom dit rustige stadje in de regio Friuli-Venezia Giulia deze nominatie kreeg toegewezen.
Elbrich Bos van Explore Friuli neemt je mee naar de bijzonderste plekken van Spilimbergo, van de Duomo di Santa Maria Maggiore tot het Palazzo Dipinto en de beroemde mozaïekschool.
Elbrich: ‘Spilimbergo is in alle opzichten kleurrijk en verrassend te noemen. Meteen al in de hoofdstraat, de Corso Roma, zie je aan weerszijden met fresco’s beschilderde palazzi. De hoofdstraat loopt dwars door het historisch centrum, van de middeleeuwse stadspoort in het oosten tot die in het westen. Onder de vaak aanwezige bogengalerijen zitten gezellige winkeltjes, restaurants en barretjes verstopt.
Als je de Corso Roma volgt, kom je vanzelf op het Piazza Grande, het ‘grote plein’, met als absolute trekpleister de indrukwekkende Duomo di Santa Maria Maggiore.
Het plein heeft tegenwoordig meer weg van een groot rond gazon, met in het midden een oude waterput. De bezienswaardigheden liggen er in een grote kring omheen. De authentieke gebouwen aan de rand van het Piazza Grande zijn de oudste van Spilimbergo. Dit plein vormde de kern van waaruit Spilimbergo zich vanaf de elfde eeuw langzaam ontwikkelde en uitbreidde.
Met dank aan de familie Spengenberg
De gedocumenteerde geschiedenis van de stad gaat terug tot de elfde eeuw, toen zich op deze plek een belangrijke adellijke familie vestigde, afkomstig uit Karinthië. Deze familie Spengenberg was tot landheer benoemd door de Patriarch van Aquileia, die in die eeuwen belangrijker was dan een aartsbisschop. Het is hoogstwaarschijnlijk dat de Italiaanse verbastering van de Oostenrijkse familienaam geleid heeft tot de naam Spilimbergo.
Na de familie Spengenberg volgden uiteraard andere adellijke families. Een van de navolgers was graaf Walter Pertoldo, die in de veertiende eeuw toestemming kreeg van zijn neef, een aartsbisschop, om met de bouw van de Duomo van Spilimbergo te beginnen.
De bouw werd grotendeels door de graaf zelf gefinancierd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat graaf Pertoldo onder het hoofdaltaar begraven werd. Afdalend naar de crypte stuit je direct op zijn indrukwekkende sarcofaag.
Deze gelovige graaf was tevens een dappere soldaat. De in de sarcofaag gebeitelde tekst herinnert aan het feit dat hij door niemand minder dan Keizer Karel IV van Luxemburg mocht toetreden tot de Orde van het Gulden Spoor, omdat hij de keizerlijke troepen zo heldhaftig had weten te verdedigen.
Duomo di Santa Maria Maggiore
Ik zei het al eerder: aan kleuren geen gebrek in Spilimbergo. Ook de Duomo is rijkelijk versierd met fresco’s, die zeer tot de verbeelding spreken, vooral de recent gerestaureerde veertiende-eeuwse fresco’s rondom het hoofdaltaar.
Men zegt dat leerlingen van niemand minder dan de beroemde Vitale da Bologna, die in die periode de Duomo van Udine van fresco’s voorzag, hier de vele verschillende scènes uit het Oude en Nieuwe Testament hebben geschilderd. Blikvanger is de gigantische kruisiging van Jezus, waar gelovigen hun blik al ruim zeven eeuwen op laten rusten.
Het zal de oplettende bezoeker zeker niet ontgaan dat de onderste scènes veel beter bewaard zijn gebleven dan de bovenste. Dat komt omdat het onderste deel van de wanden van het hoofdaltaar eeuwenlang werd beschermd door zeer kostbare houten koorstoelen, gemaakt tijdens de renaissance door de bekende houtsnijwerker Marco Cozzi uit Vicenza (die eenzelfde koorstoel voor de kerk Santa Maria Gloriosa dei Frari in Venetië heeft ontworpen). Er zijn bijna een tiental soorten hout voor de zetels gebruikt, van onder meer de linde, de walnotenboom, de eik, de lariks en de esdoorn.
Dit kunstwerk is nu niet meer in de Duomo te bewonderen, maar in de dichtbij gelegen SS Giuseppe en Pantaleone. Hier komt het weliswaar helaas niet zo mooi tot zijn recht als op de plek waarvoor het is ontworpen, maar nu kun je in de Duomo wel alle fresco’s bewonderen die eeuwenlang aan het oog waren onttrokken.
Ook de houten panelen van het zestiende-eeuwse orgel zijn beschilderd met Bijbelse taferelen, door de lokale schilder Antonio de Sacchis (die je wellicht kent onder zijn bijnaam Il Pordenone).
Naast de zij-ingang van de Dom houdt San Cristofero, de heilige Christoffel, de wacht, de beschermheilige van reizigers, pelgrims, verkeersdeelnemers, timmerlieden, schilders, fruithandelaren, boekbinders, schatgravers, hoedenmakers, tuinmannen en kinderen.
Er doen verschillende verhalen de ronde over deze heilige. In het bekendste verhaal neemt een forse man mensen en kinderen op zijn schouders om ze naar de overkant van een rivier te brengen. Op een dag nam hij een klein jongetje op zijn schouders.
Bij elke pas werd dit jongetje echter zwaarder en zwaarder. ‘Hoe komt het toch dat je zo zwaar geworden bent,’ vroeg de man toen hij het jongetje aan de overkant neerzette. ‘Ik ben het Jezuskind,’ zei het jongetje, ‘je draagt niet alleen mij, maar alle zonden van alle mensen op je schouders.’
Vele dorpen en steden die aan een rivier liggen, hebben ten minste één kerk die gewijd is aan de heilige Christoffel. Een gebed aan deze goede man moest ervoor zorgen dat je veilig en heelhuids kon verder lopen zonder daarbij te verongelukken of te verdrinken.
Spilimbergo ligt aan de rivier de Tagliamento, die ook wel ‘de koning der Alpenrivieren’ wordt genoemd. De honderdtachtig kilometer lange rivier, die heel Friuli-Venezia Giulia doorkruist, snijdt de regio als het ware in tweeën. Zou daar dan ook de naam Tagliamento (van het werkwoord tagliare, snijden, vandaan komen)?
Palazzo di Sopra
Een andere geliefde trekpleister is het grote panoramaterras naast het recent gerestaureerde gemeentehuis. Ooit was dit de zetel van een vooruitstrevende school voor de rijkere jongens, later hebben hier heel wat vrouwen gewerkt in de zijde-industrie. Nu mogen de ambtenaren zich gelukkig prijzen met zo’n mooie historische werkplek. Het weidse uitzicht vanaf het Palazzo di Sopra is een lust voor het oog.
Vanaf ongeveer honderddertig meter hoog kijk je uit over de in de verte gelegen Tagliamento, omringd door het golvende voorgebergte van de Alpen. Het lijkt net alsof je midden in een prachtig schilderij staat. Bij helder weer kun je aan de overkant zelfs het op een heuvel gelegen dorpje San Daniele del Friuli liggen, dat beroemd is om de prosciutto.
Een middeleeuwse meetlat
Het Piazza Grande is al sinds de middeleeuwen het kloppende hart van Spilimbergo, niet alleen op religieus gebied maar ook op commercieel gebied. Hier werd de wekelijkse markt gehouden. Van heinde en verre kwamen de handelaren en boeren, de oevers van de Tagliamento volgend, naar hier om hun waren aan te bieden.
In Spilimbergo werden de producten gecontroleerd en gewogen en werd er belasting geïnd. Onder de loggia van het Palazzo Daziaro kun je nog steeds de ijzeren ring zien waar de weegschaal aan werd opgehangen.
De koopwaar werd behalve gewogen vaak ook gemeten. De stoffenmarkt was zelfs zo populair, dat er een standaardmeetlat ontworpen moest worden. Het origineel van deze meetlat kun je nog steeds bewonderen op een van de zuilen van het Palazzo della Loggia, waar tegenwoordig de lokale VVV is gevestigd.
Alle meetlatten moesten aan deze officiële maatvoering voldoen. De originele lat werd de macia genoemd. Het middeleeuwse Festa della Macia dat half augustus wordt gevierd, is naar deze meetlat vernoemd. Het historisch centrum verandert dan een weekend lang in een bruisende middeleeuwse stad, waar de bewoners in kleding uit die tijd meedoen aan markten, optochten, concerten en traditionele spelen.
Palazzo Dipinto
Loop je vanaf het Piazza Grande nog even door en steek je het bruggetje over (ooit was hier een ophaalbrug), dan sta je oog in oog met het mooiste beschilderde palazzo van Spilimbergo: het Palazzo Dipinto.
Ooit was dit een rond kasteel, maar in het rampjaar 1511 werd een deel verwoest, deels door een burgeropstand, deels door een aardbeving. Het deel dat nog overeind staat, is rijkelijk versierd met fresco’s die ter gelegenheid van een belangrijk huwelijk tussen twee adellijke families zijn aangebracht.
Spilimbergo’s mozaïekschool
Het kleurrijke juweeltje van Italië heeft zijn faam echter niet alleen te danken aan de vele fresco’s die er te bewonderen zijn. Je zult tijdens je wandeling door Spilimbergo ook veel moderne, fantasierijke mozaïekkunstwerken tegenkomen.
Dankzij de ligging aan de Tagliamento is Spilimbergo namelijk dé mozaïekstad van Italië. De brede oever ligt vol met grote en kleine kiezelstenen, die worden gebruikt om mozaïeksteentjes van te maken.
Het initiatief voor de speciale mozaïekschool kwam van Lodovico Zanini, die met de hulp van de burgemeester de school opende. Inmiddels is deze school uitgegroeid tot een van de belangrijkste mozaïekscholen in Italië, samen met die van Ravenna.
De opleiding duurt drie jaar. Jongeren van over de hele wereld komen hier de kunst van het mozaïek maken leren. Al tijdens de opleiding worden de studenten ingezet voor restauratiewerk, zowel in Italië als ver daarbuiten. Je kunt deze bijzondere school bezoeken tegen een kleine vergoeding. Informeer bij de VVV of direct bij de receptie van de school naar de mogelijkheden en laat je betoveren door de wereld van de mozaïekmakers.’
Mocht je graag op pad gaan in Spilimbergo of andere mooie plekken in de regio Friuli-Venezia Giulia willen ontdekken met een Nederlandstalige gids, aarzel dan niet contact met Elbrich op te nemen. Meer informatie vind je op Explore Friuli.
met dank aan Janine Bakhuis, Mauro Carli & Diana Crestan voor een aantal foto’s
