In Florence is het altijd lente. Althans, in een van de zalen van de Galleria degli Uffizi. Hier schittert namelijk La Primavera, een van de bekendste schilderijen van Sandro Botticelli.
Huwelijksgeschenk voor De’ Medici
Botticelli schilderde deze lieflijke voorstelling als huwelijksgeschenk voor de negentien jaar oude Lorenzo di Pierfrancesco de’ Medici. Van wie het cadeau afkomstig was, werd goed geheim gehouden, maar vrijwel zeker was zijn oom Lorenzo de’ Medici, ook wel Il Magnifico genoemd, de gulle gever.
Het gerucht ging namelijk dat de jonge Lorenzo di Pierfranceso niet erg gelukkig was met de keuze van de vrouw met wie hij ging trouwen. Zijn oom, die het huwelijk had gearrangeerd, zou hem hierom dit uitbundige huwelijksgeschenk aangeboden hebben.
Het schilderij was bedoeld voor in de slaapkamer van het kersverse paar, in het huidige Palazzo Medici-Riccardi. Eigenlijk is het gemaakt om op twee meter hoogte te hangen – en niet recht voor onze neus. Vandaar dat je bijvoorbeeld de onderkant van de voet van een van de gratiën kunt zien. Op de hoogte waarop het werk in de Uffizi te zien is, zie je het werk dus helaas niet zoals Botticelli het bedoeld heeft.
Na de plek in de slaapkamer is het doek in de vergetelheid geraakt. Pas halverwege de negentiende eeuw verhuisde La Primavera naar de Galleria degli Uffizi, waar het sindsdien door ontelbaar veel bezoekers is bewonderd.
Ontelbaar veel bloemen
In de goddelijke lentetuin die Botticelli heeft geschilderd, groeien honderden planten en bloemen, waarvan de meeste in het voorjaar in de heuvels rondom Florence bloeien.
Botticelli heeft bij het afbeelden van de circa tweehonderd verschillende soorten bloemen wel enige artistieke vrijheid genomen door allerlei bloemen te schilderen die onmogelijk in de lente kunnen bloeien. Ook sinaasappels groeien eigenlijk in een andere tijd van het jaar.
De bloemen in de weelderige tuin én de ontelbare bloemen op Flora’s jurk hebben elk een eigen betekenis. De aardbeien en bloesem staan bijvoorbeeld voor onweerstaanbare verleiding, de madeliefjes voor de onschuld van Flora, de korenbloemen verwijzen naar de aankondiging van een huwelijk en de rozen die Flora om zich heen strooit, verwijzen natuurlijk naar de liefde.
Al deze bloemen worden verzorgd door Venus, de godin van de liefde, herkenbaar aan de mirteboom die achter haar staat. De mirte die haar omringt, wordt traditioneel gezien als de plant die de seksuele lust, het huwelijk en het baren van kinderen vertegenwoordigt. Een duidelijke boodschap voor het pasgetrouwde stel!
Boven Venus’ hoofd zweeft Cupido of Amor, de goddelijke en eeuwig jonge zoon van Venus. Hij is geblinddoekt, maar klaar om zijn pijlen der liefde af te schieten.
Ook de Drie Gratiën, de metgezellen van de godin Venus die elegant om elkaar heen dansen, zijn door Botticelli met een goede reden afgebeeld op het huwelijksgeschenk. De vrouwen verbeelden namelijk de vrouwelijke deugden kuisheid, schoonheid en liefde. Ze tonen de jonge bruid die het schilderij zou zien hoe ze zich als vrouw moet gedragen.
De winter wordt verjaagd
Helemaal links op het doek staat Mercurius, de boodschapper van de goden én de bewaker van de tuin van Venus. Let goed op zijn gevleugelde schoenen, waaraan de god te herkennen is, de met vlammen bedekte rode mantel, de helm en het zwaard, die hem duidelijk karakteriseren als beschermer van de tuin.
In zijn opgeheven hand houdt hij een staf, bijna verstopt in de bomen, de zogenaamde caduceus, waaromheen zich twee kleine slangen wikkelen. Volgens de mythologie zou Mercurius zijn staf hebben gebruikt om twee vechtende slangen van elkaar te scheiden, waardoor de staf een symbool werd voor de vrede. Met zijn staf verplaatst Mercurius de wolken en stuurt de winter weg, zodat de lente kan komen.
Maar niet alleen de winterwolken worden weggejaagd. Dankzij Botticelli’s lente ontstond er ook een ommekeer in de kunst: voor het eerst sinds de Griekse en Romeinse tijd was er weer aandacht voor schilderijen met niet-religieuze onderwerpen. Het was tijd voor een nieuwe lente, een nieuw geluid…
De komst van het voorjaar
Aan de rechterzijde vertellen drie figuren een verhaal uit Ovidius’ Metamorfosen. De gevleugelde Zephyr, de Westenwind, achtervolgt de nimf van de velden Chloris en verkracht haar. Om zijn berouw te tonen over zijn gewelddadige aanval, trouwt Zephyr met Chloris, die bij zijn aanraking verandert in de personificatie van de bloemen en de bloesems, Flora.
Botticelli toont hoe Chloris in Flora verandert door bloemen te schilderen, die uit Chloris’ mond stromen, en die vervolgens overgaan in de vele bloemen op de jurk van Flora. Dit verhaal symboliseert de komst van het voorjaar, la primavera, met de warme wind die de bloemen naar de weilanden voert. Maar het is óók een seksueel thema, deze aanraking van de mannelijke wind die vruchtbaarheid en schoonheid naar de winterse velden brengt.
Het verhaal van Flora viert natuurlijk ook het huwelijk en reflecteert de cultuur van de renaissance. In een tijd waarin de vrouwen niet zelf een huwelijkskandidaat mochten vinden, maar er een huwelijk voor hen werd gearrangeerd, is het verhaal van Flora, die geen inspraak of keuze had bij haar huwelijkspartner, meer dan passend.
Symbolen voor De’ Medici
In La Primavera is nog veel meer symboliek te ontdekken! Bepaalde details van het schilderij kunnen namelijk worden geïnterpreteerd als een verwijzing naar de De’ Medici. De laurierbomen aan de rechterzijde vertegenwoordigen de naam Lorenzo.
De sinaasappels verwijzen naar de bollen of kogels die het familiewapen van de De’ Medici sieren. Het grote aantal sinaasappels toont bovendien de hoop dat dit huwelijk van Pierfrancesco de’ Medici zou resulteren in veel nakomelingen.
Let wel: boven Zephyr worden geen sinaasappels getoond, wanneer hij Chloris aanvalt. Pas als hij haar trouwt en zij verandert in Flora, zullen in het huwelijk ‘vruchten’ worden geproduceerd – naar goed voorbeeld dat gevolgd moest worden.
Zelf La Primavera bewonderen? Je vindt dit schitterende werk van Botticelli in zalen 10-14 van de Galleria degli Uffizi in Florence. Hier schittert ook Botticelli’s schilderij De geboorte van Venus, waar Chloris en Zephyr eveneens op vereeuwigd zijn.
foto’s: Web Gallery of Art
Bezoek de Galleria degli Uffizi in Florence
Een kaartje reserveren voor de Galleria degli Uffizi in Florence kan via deze link – dat scheelt je eenmaal in Florence een heleboel wachttijd.
Wil je de Galleria degli Uffizi graag met een gids bezoeken? Dat kan tijdens deze privé-rondleiding met Destination Florence (waarbij je ook de wachtrij omzeilt).
Ook een aanrader is de Amor Vincit Omnia-tour van Destination Florence, waarbij je de kunstwerken bekijkt die een uiting zijn van l’amore, de liefde, in allerlei verschillende vormen.