Ontmoet de sprekende standbeelden van Parma

Tijdens een wandeling door Parma ontmoet je een aantal bijzondere personages die stuk voor stuk een unieke band met Parma hebben.

Je staat oog in oog met Giuseppe Verdi, Arturo Toscanini, Giuseppe Garibaldi en Parmigianino, maar ook met de lokale zwerver met zijn onafscheidelijke fiets, padre Lino en een aantal mythologische helden.

Talking Teens – Le statue parlano!

Dankzij Talking Teens – Le statue parlano! ontmoet je zestien sprekende standbeelden, die je allemaal hun eigen bijzondere verhaal vertellen. Deze verhalen zijn zowel in het Italiaans als in het Engels ingesproken door onder anderen de Talking Teens, een stel enthousiaste tieners die de standbeelden hun stem geven.

Via de QR-code die je bij elk standbeeld aantreft, kun je naar hun bijzondere verhalen luisteren (je kunt ook vooraf al de Talking Teens-app downloaden), maar we laten je in dit artikel ook alvast kennismaken met deze Parmezaanse personages.

Giuseppe Verdi

Het eerste sprekende standbeeld waarmee we kennismaakten in Parma, is Giuseppe Verdi. Hij zit op een bankje op het Piazzale San Francesco, om de hoek van B&B Al Battistero d’Oro, waar we regelmatig verblijven.

Het beeld van de beroemde componist werd hier in maart 2018 geplaatst, ter ere van zijn tweehonderdste geboortedag, nadat het een tijdje in Milaan stond, ter ere van de Expo 2015. Het was een cadeau aan de gemeente Parma.

Je zou het niet zeggen als je hem zo gemoedelijk op het bankje ziet zitten, maar deze versie van Verdi – van de hand van Sergio Brizzolesi – weegt bijna vierhonderd kilo. Veel mensen schuiven even naast hem aan op het bankje, voor een selfie of foto. Anderen luisteren er naar een van zijn muziekstukken of genieten van de stilte op het plein.

Muziekliefhebbers moeten eigenlijk ook een bezoekje brengen aan het Casa della Musica, dat eveneens aan het Piazzale San Francesco te vinden is.

Nog een eerbetoon aan Giuseppe Verdi

Deze Verdi op een bankje is niet het enige eerbetoon aan Verdi in Parma. Aan het Piazzale della Pace kun je nog altijd de overblijfselen bezichtigen van het fraaie en indrukwekkende monument dat ter ere van Verdi’s honderdste geboortedag werd gemaakt.

Beeldhouwer Ettore Ximenes werkte hiervoor tussen 1913 en 1920 samen met een aantal jonge Parmezaanse beeldhouwers aan de totstandkoming ervan. Het enorme monument, bestaande uit een triomfboog en een symmetrische zuilengalerij met achtentwintig standbeelden die Verdi’s werken symboliseerden, stond tegenover het station.

Op 13 mei 1944 werd de stad gebombardeerd, waarbij het monument flink beschadigd raakte. Ondanks felle protesten werd besloten het monument vervolgens af te breken om plaats te maken voor nieuwbouw.

Het centrale altaar bleef bewaard en staat nu dus op het Piazzale della Pace, midden in het centro storico. De enorme afmetingen zorgen ervoor dat je een glimp kunt opvangen van de grandeur van het originele monument.

Ook een deel van de achtentwintig standbeelden is bewaard gebleven; negen beelden staan in het theater van het iets noordelijker gelegen plaatsje Roccabianca.

Il Partigiano

Aan de andere zijde van het piazza staat Il Partigiano, het standbeeld van de partizaan, dat in 1956 werd onthuld. Het is een eerbetoon aan de Italiaanse verzetsstrijders die het tijdens de Tweede Wereldoorlog opnamen tegen de Duitse bezetters en Italiaanse aanhangers van het fascisme.

Je staat hier echter niet alleen oog in oog met de heroïsche kant van het verzet, maar ook met de gruwelen van de oorlog. Achter het standbeeld staat namelijk een muur, opgetrokken uit de bakstenen van een huis dat in 1944 tijdens de bombardementen werd verwoest, die de plek symboliseert waar verzetsstrijders zich in rijen moesten opstellen om gefusilleerd te worden.

Naast de muur zie je het weerloze en stervende lichaam van een partizaan, met blote voeten en de handen op de rug gebonden. Hij heeft zijn moedige strijd met de dood moeten bekopen. Uit zijn gezichtsuitdrukking spreekt niet alleen de pijn van een naderende dood, maar ook moed en doorzettingsvermogen, tot het bittere einde.

Parmigianino

Op het Piazza della Steccata, met de Basilica Santa Maria della Steccata, staat het marmeren standbeeld van Parmigianino, de beroemde uit Parma afkomstige kunstschilder.

Het beeld werd gemaakt door Giovanni Chierici en in 1879 onthuld. Het kwam ongeschonden door de bombardementen die Parma tijdens de Tweede Wereldoorlog troffen en werd in 1992 grondig gerestaureerd.

Parmigianino, hetgeen zoveel betekent als ‘de kleine Parmezaan’ werd op 11 januari 1503 geboren als Girolamo Francesco Maria Mazzola. Hij kreeg deze bijnaam toen hij bij de schilder Correggio in de leer ging en over een uitzonderlijk schildertalent bleek te beschikken.

Helaas weten we niet zo heel veel over deze getalenteerde inwoner van Parma. Hij schijnt diepe psychologische crises te hebben doorstaan voordat hij op zevenendertigjarige leeftijd overleed.

Met zijn ingewikkelde poses en bijna onnatuurlijke draaiingen, die beide heel duidelijk te zien zijn op het doek Madonna met de lange hals in de Galleria degli Uffizi in Florence, was hij een van de belangrijkste schilders van het maniërisme.

In eerste instantie was het gemeentebestuur van plan op de plek waar Parmigianino nu schittert, een standbeeld te plaatsen van Graaf Camillo Benso di Cavour, de eerste premier van Italië en degene aan wie de beginselen van de Italiaanse grondwet te danken zijn.

Er werd echter onvoldoende geld opgehaald en dus werd dit idee in de ijskast gezet. Later, in 1876, was het de toenmalige burgemeester van de stad, markies Guido dalla Rosa, die een voorstel indiende voor een monument ter ere van Parmigianino.

Giuseppe Garibaldi

Midden op het Piazza Garibaldi, het centrale plein van Parma, staat een bronzen standbeeld van Giuseppe Garibald, dat hier in 1882 geplaatst werd. Achter hem rijst de gevel van het Palazzo del Governatore op, met een beeld van de Madonna en een unieke zonnewijzer.

Het had nogal wat voeten in de aarde voordat het standbeeld van Garibaldi hier onthuld kon worden. Toen de Italiaanse vader des vaderlands overleed, begon de Italiaanse krant Il Presente een inzamelingsactie om een standbeeld ter nagedachtenis aan Garibaldi.

Er zat al vrij snel voldoende geld in het laatje en dus publiceerde het gemeentebestuur van Parma een aanbesteding waarin de vereisten voor het standbeeld waren opgenomen. Geen van de vele ontwerpen die werden ingestuurd, kreeg echter de goedkeuring van de lokale bestuurders.

Daarop werd een extra aanbesteding uitgeschreven, waarbij de uit Turijn afkomstige Davide Calandra als winnaar uit de bus kwam. Het resultaat is een imposante Garibaldi, die hoog boven de menigte uittorent en onverstoorbaar met majestueuze blik over het naar hem vernoemde plein uitkijkt.

Benieuwd naar meer verhalen over Garibaldi? Luister dan ook onze podcast Geen Italië zonder Garibaldi.

Antonio Correggio

Op hetzelfde plein staat ook het standbeeld van kunstschilder Antonio Correggio, die tussen de verfstreken door naar het resultaat van zijn werk lijkt te kijken. Zijn rechterhand met daarin het penseel, dicht bij zijn oor, kan elk moment weer naar het doek bewegen om het te vervolmaken.

Correggio werd vereeuwigd door Agostino Ferrarini en in 1870 onthuld. Niet alles ging hierbij van een leien dakje; het hoofd brak af terwijl Ferrarini aan het standbeeld werkte. Ruim honderd jaar later, in 1982, werd Correggio door de bliksem getroffen, waarbij het hoofd wederom afbrak en met een flinke smak op het plaveisel terechtkwam.

Correggio is een van de grote kunstenaars uit de renaissance, wiens artistieke nalatenschap in Parma alomtegenwoordig is. Een absoluut hoogtepunt is de koepel van de Duomo van Parma, waarvan Correggio de binnenzijde beschilderde met een schitterend fresco met als onderwerp de Hemelvaart van Maria.

Wij vinden het prachtig maar zijn opdrachtgevers vonden het ‘een kikkerpoel’. Ze waren woedend en stuurden Correggio na de voltooiing van de koepel de laan uit – terwijl hij eigenlijk ook nog de rest van de kerk had moeten schilderen. In deze blog lees je daar meer over.

Je kunt zijn meesterwerken ook bewonderen tijdens een bezoek aan de Galleria Nazionale (in het Palazzo della Pilotta), aan de Camera di San Paolo en aan de Chiesa di San Giovanni Evangelista.

Enzo Sicuri

Op het verscholen Piazza della Macina ontmoet je Enzo Sicuri, een Parmezaan in hart en nieren, die er bewust voor koos om op straat te leven en fel tegenstander was van de westerse consumptiemaatschappij.

Nella vita si può fare a meno di tutto, tranne che dell’aria per respirare – je hebt in het leven niets anders nodig dan zuurstof om te ademen, was zijn levensmotto.

De inwoners van Parma kunnen allemaal wel een persoonlijke anekdote vertellen over deze bijzondere man, wiens bijnaam Màt luidde, maar die allerminst gek was. In 2004 verrees dit bronzen standbeeld, ter nagedachtenis aan zijn persoon én idealen.

Maurizio Zaccardi vereeuwigde Enzo zittend op een kartonnen doos naast zijn fiets, met op de bagagedrager stukken karton waarmee hij zijn eigen provisorische onderdak in elkaar knutselde.

Vlak na de onthulling van het werk werd overwogen om het te verplaatsen naar de plek waar Enzo Sicuri begraven ligt, maar dankzij het hevige verzet van de inwoners tegen dit plan kun je deze bijzondere figuur nog altijd gadeslaan op een van zijn favoriete plekken in Parma.

Arturo Toscanini

In het Parco Ex Eridiana, dat ook wel bekend staat als het Parco Primo Maggio, aan de Via Barilla, staat het standbeeld van de wereldberoemde dirigent Arturo Toscanini, die op 25 maart 1867 in Parma het levenslicht zag.

Dit twee meter hoge bronzen beeld is het werk van de eveneens in Parma geboren Maurizio Zaccardi. Je aanschouwt de dirigent in volle glorie, met zijn ogen strak op het orkest gericht, alsof hij de orkestleden hypnotiseert in zijn streven naar perfecte muzikale harmonie.

Zaccardi memoreert hier aan het ijzersterke geheugen van Toscanini; bij hem kwamen er geen partituren aan te pas. De vurige blik roept het beeld op van Toscanini die als dirigent volledig opgaat in de kern van zijn bestaan, namelijk de muziek.

Het beeld staat op een steenworp afstand van het prachtige Auditorium Paganini, een modern theater waar veel evenementen en concerten plaatsvinden. Vroeger stond op deze plek een suikerfabriek, die door de Italiaanse architect Renzo Piano werd omgetoverd tot een uniek theater in industriële stijl.

Filippo Corridoni

Ook aan de andere kant van het water, in de wijk Oltretorrente, vind je een aantal sprekende standbeelden. Het driehoekige Piazza Filippo Corridoni is vernoemd naar revolutionair en vakbondsman Filippo Corridoni, die tijdens de Eerste Wereldoorlog gedood werd door een kogel in zijn borst.

Zijn standbeeld staat sinds 1927 op deze symbolische plek. Hier kwam het in 1922 namelijk tot een treffen tussen de inwoners van Parma en de fascisten, waarbij de Parmigiani uiteindelijk zegevierden.

Op de vier zijden van de sokkel kun je de allegorieën ontwaren die symbool staan voor de idealen die Corridoni najoeg: een sobere levensstijl, geloof, naastenliefde en kracht.

Padre Lino

Diezelfde waarden waren Padre Lino op het lijf geschreven. Deze priester werd geboren in Split, uit het huwelijk van zijn Franse vader en Italiaanse moeder.

Als priester vervulde hij een zeer belangrijke rol voor Parma, waar hij in 1893 verzeild raakte. Parma werd destijds gekenmerkt door een diepe sociale kloof tussen rijk en arm.

De rijken woonden vooral rondom het Piazza Garibaldi en het Piazza Duomo; de armen woonden in de wijk Oltretorrente, waar honger, criminaliteit en armoede aan de orde van de dag waren.

Padre Lino maakte deel uit van beide werelden en was zo de schakel tussen rijk en arm. De rijkere inwoners van de stad droegen hun steentje bij aan zijn liefdadigheidswerk; voor de armen en misdadigers was hij een grote steun en toeverlaat.

Het standbeeld van Padre Lino aan het Piazzale Giovanni Inzani kwam er op initiatief van de Amici di Padre Lino in 1998, nadat er uit een reeks schetsen van Jucci Ugolotti een definitief ontwerp gekozen was.

Ariadne

In het monumentale Parco Ducale, dat ooit werd aangelegd als buitenverblijf van de familie Farnese, staat het standbeeld van Ariadne, dat werd gemaakt door Jean-Baptiste Boudarde, een Franse architect.

Dit is op zijn zachtst gezegd bijzonder te noemen. Nadat Parma tijdens de renaissance onder het bewind van de adellijke familie Farnese een grote culturele ontwikkeling doormaakte, werd Filips van Bourbon in 1748 hertog van Parma. Zijn vrouw was van Franse afkomst, wat ertoe leidde dat veel Franse kunstenaars naar Parma trokken.

Een van hen was Boudard, die talrijke standbeelden maakte die uiteindelijk in het Parco Ducale of in de stad zouden komen te staan.

Ariadne vertelt het verhaal van deze Griekse mythologische dame en de held Theseus, op wie ze verliefd werd en die ze zou hebben geholpen bij het doden van de minotaurus, die zich schuilhield op Kreta.

In het park bewonder je ook Boudards Gruppo del Sileno. De beeldengroep werd in 1769 onthuld, tijdens de feestelijkheden rondom de huwelijksvoltrekking tussen Ferdinand van Bourbon en de Oostenrijkse Maria Amalia. Het origineel werd vlak bij de Tempietto d’Arcadia geplaatst, waar het later werd vervangen door een kopie.

Monumento alla Vittoria

Weer aan de overzijde van het water schittert nog een Griekse dame. Aan de Via Toschi staat het monument ter ere van de Italiaanse overwinning tijdens de Eerste Wereldoorlog, het Monumento alla Vittoria.

De Griekse godin Nikè van beeldhouwer Ximenes staat symbool voor de overwinning in de Eerste Wereldoorlog. Ze werd in 1931 in het bijzijn van koning Vittorio Emanuele III onthuld.

Het beeld was zowel bedoeld om de gesneuvelde soldaten te herdenken als om de Italiaanse overwinning te vieren.

Het beeld wist later op het nippertje aan de oorlogsindustrie te ontkomen, waarvoor talrijke standbeelden werden omgesmolten. Mussolini besloot namelijk tijdens zijn bezoek aan Parma in 1942 dat het standbeeld behouden moest blijven.

Wanneer je het standbeeld bekijkt, doet de hoogte je waarschijnlijk versteld staan. Alleen al de sokkel is maar liefst acht meter hoog!

Hercules en Antaeus

Nog een Griekse verwijzing is het beeld van Hercules en Antaeus, dat twee keer in Parma te zien is. Het origineel bevindt zich op de binnenplaats van het Palazzo Cusani, een gebouw in renaissancestijl dat halverwege de vijftiende eeuw in opdracht van de adellijke familie Cusani werd gebouwd, aan het Piazzale San Francesco (waar ook Verdi te zien is).

Het was de hertog van Parma, Ranuccio II Farnese, die in 1684 de opdracht gaf voor het standbeeld, ter verfraaiing van een nieuwe fontein die in de tuin van het Palazzo Ducale moest komen te staan.

Een kopie van de hand van de Vlaamse beeldhouwer Van der Struck vind je aan de Borgo San Vitale, aan de zijkant van de vroegere graanmarkt (net aan de andere kant dan het eerder genoemde standbeeld van Correggio, zie deze locatie).

Het beeld is een voorstelling van het gevecht tussen Hercules en Antaeus. Volgens de overlevering had de reus Antaeus de gewoonte om iedereen die zijn pad kruiste, uit te dagen voor een worstelgevecht.

Zolang zijn voeten de grond raakten, ontving hij van Moeder Aarde steeds nieuwe kracht, waardoor hij onoverwinnelijk was, zijn tegenstanders uitputte en uiteindelijk doodde. Hercules ontdekte echter dat wanneer Antaeus’ voeten de grond niet raakten, zijn krachten langzaam afnamen. Hierop tilde Hercules de reus op en drukte hem dood.

Het beeld toont het moment vlak nadat Hercules Antaeus optilt. Zijn gedefinieerde spierbundels zorgen ervoor dat je de verstikkende kracht van dit moment bijna kunt voelen.

Vittorio Bottego

Op het stationsplein prijkt het standbeeld van zeevaarder Vittorio Bottego, dat in 1907 werd onthuld. Deze beroemde scheepskapitein uit Parma – aan wie ook het Museo di Storia Naturale opgedragen is – was erg geliefd onder de bevolking.

Hij stond bekend als een ontdekkingsreiziger met een tomeloze daden- en geldingsdrang. Zodoende kwam hij ook politiek gezien goed van pas, bij het creëren van draagvlak onder het volk voor de koloniale ambities van het Italiaanse koninkrijk.

Toen hij tijdens een van zijn expedities op het Afrikaanse continent omkwam, was dit dan ook een enorme klap voor de inwoners van de stad, die overgingen tot een inzamelingsactie voor een herdenkingsmonument.

Bottego kijkt de verte in, staand op een rots waar water uit stroomt en in koloniaal uniform. Aan weerszijden van het standbeeld zie je twee krijgsheren die de rivieren Omo en Jubba belichamen, twee Afrikaanse rivieren waarvan Bottego zowel de plek waar ze ontspringen ontdekte als de die waar ze uitmonden in zee.

met dank aan Talking Teens voor een aantal foto’s

Meer informatie over Talking Teens

Op de website van Talking Teens vind je meer informatie, met onder meer een plattegrond met alle sprekende standbeelden. Bij elk beeld kun je zoals eerder al aangegeven de QRcode op het bijbehorende bordje scannen voor het verhaal.

Ook kun je de Talking Teens-app downloaden om alle verhalen te horen. Deze app is zowel beschikbaar voor iOS als voor Android.