Antica Spezieria di San Giovanni – bezoek deze historische apotheek in Parma

Achter de Duomo van Parma, met de beroemde koepelschildering van Correggio, staat nóg een prachtige kerk waar Correggio de koepel beschilderde: de San Giovanni Evangelista.

Het fresco is weliswaar kleiner en minder spectaculair dan het fresco dat Correggio een aantal jaar later voor de koepel van de Duomo schilderde, maar ook deze koepel licht er indrukwekkend van op.

Correggio schilderde het visioen dat Johannes op het eiland Patmos kreeg, waarbij de hemel openbrak en Christus afdaalde, zodat iedereen hem kon zien.

Correggio schilderde in de kerk nog een ander fresco van Johannes. In een lunet boven de deur naar de sacristie zie je de jongere Johannes en een adelaar, het dier dat deze evangelist symboliseert.

Een groots kloostercomplex

De San Giovanni Evangelista maakt deel uit van een omvangrijk kloostercomplex, met als grote schat de rijk versierde kloosterbibliotheek van de Benedictijner monniken, die we je in deze blog al lieten zien.

Aan de andere zijde van het klooster is sinds vorig jaar de Antica Spezieria di San Giovanni te bewonderen. Na een langdurige restauratie zijn alle ruimtes van deze oude apotheek weer zichtbaar, met authentieke meubels en een rijke verzameling vijzels, opbergpotten en distilleerkolven.

Van kloosterapotheek tot openbare farmacia

De apotheek bestaat vermoedelijk al sinds de oprichting van het kloostercomplex, in 981. In eerste instantie was de apotheek bedoeld voor het Ospedale di San Giovanni, het ziekenhuis dat bij het klooster hoorde, maar in 1201 werd de apotheek ook opengesteld voor andere ziekenhuizen in de stad.

Daardoor konden de broeders steeds verder uitbreiden en moderniseren. In de vijftiende eeuw kreeg de apotheek zelfs een eigen laboratorium. De documenten over de aankoop van kruiden en andere zaken getuigen van een bloeiende activiteit en een enorme productie, ook dankzij de speciale rechten die aan het klooster werden toegekend, wat zo nu en dan beschuldigingen van oneerlijke concurrentie van particuliere winkels in de stad opriep.

In 1766 zagen de monniken zich gedwongen de apotheek over te dragen aan leken. Het beheer van de apotheek werd toevertrouwd aan Luigi Gardoni, een apotheker in loondienst, die het op zijn beurt naliet aan zijn nakomelingen.

De farmacia ontwikkelde zich tot een geliefd adres onder de Parmigiani, hoewel de speciale band met het klooster behouden bleef.

Na de sluiting van de apotheek kwam het pand in 1896 in handen van de Italiaanse staat, die het meer dan vijftig jaar later opende als museum. Helaas bleven de deuren daarna weer lange tijd dicht, tot een laatste restauratie alle ruimtes van de apotheek heeft teruggebracht zoals ze er eind zestiende, begin zeventiende eeuw moeten hebben uitgezien.

Water en vuur

Tijdens je bezoek aan de Antica Spezieria di San Giovanni bewonder je acht kamers, die stuk voor stuk een specifiek thema belichten. Je komt binnen in de Sala del Fuoco (kamer van het vuur), die zoals de naam al doet vermoeden een grote openhaard heeft.

Onder het prachtig versierde plafond prijken de negentiende-eeuwse toonbanken en weegschalen met kleine kruidengewichtjes. Op de planken staan majolica potten met de afbeelding van de adelaar.

Links daarvan ligt de Sala del Pozzo, de kamer van de put, die deel uitmaakte van het oude apothekerslaboratorium, waar medicijnen werden bereid. Deze werkplaats omvatte ook andere kamers aan de noordkant, die later voor andere doeleinden werden gebruikt.

Je vindt er een zestiende-eeuwse gootsteen van marmer uit Verona, de waterput waaraan de kamer zijn naam dankt en distilleerkolven en andere instrumenten die werden gebruikt voor de bereiding van medicijnen.

Op de muren kun je, naast de sporen van de dampen die vrijkwamen bij de verwerking, verschillende inscripties zien die dateren uit de negentiende eeuw, zoals die op de deur die leidt naar de kelder, waar medicinale kruiden werden bewaard.

Prachtige vijzels en portretten van artsen

In de Sala dei Mortai (kamer van de vijzels) bewonder je een mooie collectie marmeren en bronzen vijzels, die essentieel waren om kruiden, mineralen en andere ingrediënten te vermalen. Op de planken potten, kruiken, kannen en kolven en albarellos, voor het bewaren van aromatische essences, crèmes en kruiden, zoals de teksten op het keramiek laten zien.

Deze kamer wordt overigens ook wel de Sala dei Dottori dell’Antichità genoemd, aangezien de lunetten twaalf portretten van medicijnmeesters uit de oudheid tonen.

De schilderingen, die worden toegeschreven aan de in Parma geboren Leonardo da Monchio, zijn een eerbetoon aan de vooruitgang van de wetenschap en het overstijgen van geografische of religieuze grenzen binnen de geneeskunde. Je ziet Arabische, Griekse en Romeinse geneesheren, onder wie Mercurius, Apollo, Hippocrates en Aesculapius.

In de volgende kamer, de Sala dei Dottori Parmigiani, krijgen deze medici gezelschap van twaalf Parmezaanse medicijnmeesters uit de zestiende en zeventiende eeuw, met- beginnend vanaf de linkerkant van het altaar Scipione Cassola, Filippo Silva, Antonio Massera, Pietro Linati, Paolo Accorsio, Gerolamo Iuncta, Giovanni Cascia, Alberto Urbano Sanseverino, Pompilio Tagliaferri, Andrea Cerati, Flavio Sacco en Tiberio Delfini.

Een andere naam voor deze ruimte is de Sala delle Arpie, kamer van de harpijen, vanwege de harpijen met wijde vleugels en scherpe klauwen die je er ziet. Eerder werden deze figuren aangezien voor zeemeerminnen, waardoor op sommige oude documenten de naam Sala delle Sirene vermeld staat.

Meer over het kloosterleven

De Sala della Storia (kamer van de historie) brengt de geschiedenis van de spezieria in kaart. Je vindt er een plattegrond met een overzicht van de kamers van de apotheek en van het klooster, met een verzameling farmaceutisch glaswerk. Er worden ook een buste van apotheker Ferdinando Gardoni en een portret van zijn zoon Leonida tentoongesteld.

In de Sala della Regola (kamer van de kloosterregel) ontdek je het verband tussen de Benedictijner kloosterregel Ora et labora en de praktijk van het apothekerswerk en worden de principes van het kloosterleven nader uitgelegd.

Giftige stoffen en oude boeken

In de Corridoio del Monaco, de monnikengang, bekijk je het proces van de restauratie van de apothekerskamers. De toegang tot het klooster van San Giovanni Evangelista is hier weer in ere hersteld, zodat de bijzondere ontstaansgeschiedenis ook goed zichtbaar is.

Als decoratie zie je onder meer de inscriptie Alla morte dolorosa, dolce e amaro è il conforto (bij een pijnlijke dood, is zoet en bitter de troost) en een vrouwenfiguur die de gezondheid verbeeldt, met een esculaap in haar rechterhand en een haan (die werd geofferd als dank voor degenen die van een ziekte waren genezen) in haar linkerhand.

Tot slot stap je binnen in de Sala dei Veleni (kamer van het gif). Hier werden giftige stoffen achter slot en grendel bewaard zodat ze niet in verkeerde handen konden vallen.

Vanwege de aanwezige boeken over farmacie, geneeskunde en plantkunde wordt deze ruimte ook wel de Sala del Libro (kamer van het boek) genoemd. Dankzij een digitale installatie kun je door een aantal historische documenten van de spezieria bladeren.

Een pareltje is ook het schilderij van Luigi Marchesi, dat de ingang van de spezieria en de Sala del Fuoco toont, halverwege de negentiende eeuw, toen de apotheek in handen was van de familie Gardoni.

Bezoek de apotheek met Ciao tutti!

Tijdens onze lezersreis naar Parma, van 24 tot en met 28 november 2025, zullen we een bezoek brengen aan deze bijzondere apotheek, waarbij Alice – de zeer ervaren lokale gids met wie we Parma ontdekken – meer zal vertellen over de historische details van de spezieria.

Naast een uniek bezoek aan dit juweeltje (met ook een kijkje in de kleurrijke kloosterbibliotheek) proeven en beleven we Parma en omstreken, met onder meer een truffelzoektocht, een gezellige kookworkshop, een zoektocht naar de voetsporen van Verdi en een bezoek aan het Castello di Torrechiara, met muren vol kleurrijke fresco’s.

We strijken neer bij heerlijke adresjes en gaan zelf aan de slag tijdens een kookworkshop. Je verblijft bij vijfsterrenhotel Grand Hotel de la Ville, aan de rand van het historisch centrum.

Wil je graag mee naar Parma? Stuur dan een e-mail naar blog@ciaotutti.nl o.v.v. Parma, dan stuurt Saskia je het gedetailleerde programma en het aanmeldformulier toe.

Praktische informatie

Wil je de apotheek zelf bezoeken? Je vindt de Antica Spezieria di San Giovanni aan de Borgo Pipa 1/A, achter de Duomo van Parma. De museumapotheek is geopend van dinsdag tot en met zondag van 10.00 tot 13.00 uur en van 15.00 tot 18.00 uur.

Aangezien de Antica Spezieria di San Giovanni deel uitmaakt van het Complesso della Pilotta, kun je alleen een kaartje kopen bij de kassa van het Palazzo della Pilotta (geopend van dinsdag tot en met zondag van 10.30 tot 18.00 uur).

met dank aan Giovanni Hänninen | Complesso della Pilotta voor een aantal foto’s