Labirinto della Masone – het grootste doolhof ter wereld waar je kunt dwalen tussen bamboe en bijzondere kunst

Vlak bij Fontanellato, een dorpje in de buurt van Parma, vind je misschien wel het grootste doolhof ter wereld, het Labirinto della Masone, naar een idee van Franco Maria Ricci.

Verzamelaar van schoonheid

‘Het enige waar ik echt goed in was, is mooi van lelijk onderscheiden,’ zo zei Franco Maria Ricci een paar jaar voor zijn dood in 2020. Marc Leijendekker werd jaren geleden al gegrepen door het prachtige kunsttijdschrift dat deze bruisende ‘verzamelaar van schoonheid’ uitgaf, misschien wel het mooiste magazine over kunst ter wereld.

Benieuwd naar een andere tastbare erfenis van Ricci nam Marc op de autostrada in de buurt van Parma de afslag naar het Labirinto della Masone. Dat is niet zomaar een labyrint, maar een doolhof van bamboe met ook een museum waar je een deel van Ricci’s kunstcollectie kunt bewonderen.

Droomdoolhof vol kunst

Marc: ‘Een labyrint is nu niet direct het eerste waar ik Franco Maria Ricci mee associeer. Ricci was een wereldberoemd uitgever, een eclectisch kunstverzamelaar, liefhebber van literatuur en bevriend met beroemde schrijvers.

Hij was een telg van rijke adel uit Genua, die eigenlijk archeoloog had willen worden maar door een oom richting geologie was geduwd en na een tijdje zoeken naar olie constateerde dat hij veel liever met grafisch design bezig was.

Wat heeft deze man bezield om decennialang zijn droom van een groots labyrint na te jagen? Die gedachte wervelde door mijn hoofd toen ik een paar kilometer over smalle weggetjes door de Povlakte reed, op weg naar het park / museum / cultureel centrum dat Ricci als een soort uitroepteken achter zijn leven plaatste.

Ruim tweehonderdduizend metershoge bamboeplanten

De bordjes Labirinto voeren naar een groot complex dat in alle opzichten de smaak van Ricci uitstraalt. Alles is tot in de puntjes doordacht, met strakke lijnen en elegante eenvoud, zonder franje.

Door een grote poort komt je in een gebouw dat is ingericht als museum. Daar neem ik straks een kijkje. Eerst wandel ik naar het labyrint, dat wordt gevormd door ruim tweehonderdduizend metershoge bamboeplanten.

Naar een idee van Jorge Luis Borges

Ricci heeft verteld dat het zaadje voor het labyrint al begin jaren zeventig werd gelegd, tijdens een ontmoeting met de Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges. Die had een paar verhalen opgezet als een labyrint waarin je niet zo makkelijk je weg kon vinden.

Ricci gebruikte het idee als een metafoor: het leven is vaak complex, je kunt je vergissen in de weg die je gaat en je hebt bovendien lang niet altijd het overzicht waar je bent.

Je kunt het ook van een andere kant bekijken en een wandeling door een labyrint zien als een vorm van contemplatie. Voor Ricci was het beide, hij was helemaal gegrepen door deze symboliek. Ik ga ooit het grootste labyrint ter wereld maken, zo beloofde hij Borges.

Het grootste labyrint ter wereld

Hoe hij dat ging aanpakken, was echter niet zo evident. Met vrienden bedacht Ricci van alles, maar dat bleven tekeningen op papier: te duur, niet realistisch, te omvangrijk.

Tot een Japanse tuinman hem op een dag adviseerde om de wat verwaarloosde tuin bij zijn huis in Milaan te verrijken met bamboe. Een elegante plant, altijd groen.

Ineens zag Ricci het licht. Zijn familie bezat een flink stuk grond bij Fontanellato, niet zo ver van Parma. Daar ga ik mijn labyrint maken, besloot Ricci. Met verschillende soorten bamboe.

Klassiek Romeins doolhof van tien voetbalvelden

Een labyrint kan veel vormen hebben. Het beroemde labyrint van de Minotaurus van Kreta heeft de vorm van een cirkel, met zeven spiralen. Ook labyrinten in de christelijke traditie, zoals het tweedimensionale labyrint op de vloer van de kathedraal van Chartres, is rond, met elf spiralen.

Ricci koos voor de klassiek-Romeinse vorm. Daarin bestaat een labyrint uit vier vierkante blokken die achter elkaar doorgelopen worden. Als eigen toevoeging liet Ricci aan drie van de vier hoofdzijden de zijkant uitdijen naar een kleine punt. Zo kreeg de plattegrond een vorm analoog aan die van vestingsteden.

Na ruim tien jaar voorbereiding opende Ricci’s labyrint in 2015 voor het publiek. Borges was toen al bijna dertig jaar dood.

Het enorme labyrint strekt zich uit over ongeveer tien voetbalvelden. De bamboe staat op veel plaatsen wel tien meter hoog. Als de toppen van de planten elkaar raken, ontstaan poorten van groen waardoor je je weg moet zien te vinden.

In het midden staat een piramidevormige kapel, als symbool voor spiritualiteit. Maar mocht je je weg door het doolhof niet vinden, dan hoef je niet te hopen op hulp van bovenaf. Je krijgt een telefoonnummer mee dat je kunt bellen als je de weg naar de uitgang niet kunt vinden.

Ricci’s intrigerende kunstverzameling

Als je bent uitgedwaald, kun je je in het museum een uitgebreider beeld vormen van Franco Maria Ricci. Je bewondert een groot deel van Ricci’s intrigerende kunstverzameling, die bestaat uit zo’n vijfhonderd schilderijen, beeldhouwwerken, andere kunstvoorwerpen, vooral uit de zestiende tot de twintigste eeuw.

Veel lijn zit er niet in, maar daar streefde Ricci ook niet naar. Zijn enige criterium: hij moest het mooi vinden. Wel erg eclectisch, vond de één. Zonder vooroordelen, zei de ander. Daarom staat er ook, een beetje als een vreemd eend in de bijt, de Jaguar-E waarin hij in de jaren zestig rondreed. Je kijkt je ogen uit.

Door het zwart kun je de rest beter zien

Echt uniek is de afdeling waar Ricci alles heeft verzameld wat hij in zijn vijftig jaar als uitgever heeft gepubliceerd. Dat is wat hem echt bijzonder maakte.

Het zijn bijna allemaal kostbare, zeer verzorgde uitgaven, met de nadruk op kunst en literatuur. Veel van zijn boeken worden gekenmerkt door de kleur zwart. Dat zwarte is min of meer zijn visitekaartje als uitgever geworden. Door het zwart kun je de rest beter zien, aldus Ricci.

De zwarte parel – het beroemde tijdschrift FMR

In de zalen met boeken kun je ook bladeren door exemplaren van FMR. De naam verwijst naar de initialen van Ricci. Het eerste exemplaar van het beroemde tijdschrift kwam in 1982 uit en had zo veel succes dat al snel edities in andere talen volgden.

Het motto van het blad, ook hier met het kenmerkende achtergrondzwart: ‘Kunst zoals je die nog nooit hebt gezien.’ Prachtige foto’s, uitstekende teksten. Filmregisseur Federico Fellini noemde het blad ‘de zwarte parel’.

Een jaar of twintig geleden stopte dit tijdschrift, nadat Ricci zijn uitgeverij had verkocht en ruzie had gekregen over de nieuw te varen koers. Onder auspiciën van zijn erfgenamen komt FMR sinds twee jaar weer uit, met vier edities per jaar (zie deze link).

Ricci, wie een zekere ijdelheid niet vreemd was, hield van zijn initialen. In het Frans vormen ze het woord éphémère, zei hij vaak. Dat betekent vlietend, tijdelijk, voorbijgaand. Hij vond dat een mooie, elegante term voor zichzelf.’

Praktische informatie Labirinto della Masone

Het labyrint ligt aan de Strada della Masone in Fontanellato, niet ver van Parma. Het is elke dag (behalve op dinsdag) te bezoeken.

Een kaartje kost € 18,- (inclusief toegang tot de kunstcollectie). Van begin april tot eind oktober kun je er terecht van 10.30 tot 19.00 uur (laatste toegang om 17.30 uur). Van begin november tot eind maart kun je het labyrint bezoeken van 9.30 tot 18.00 uur (met laatste toegang om 16.30 uur).

Kijk voor meer informatie op de website van het Labirinto di Franco Maria Ricci. Voor een culinaire pauze kun je terecht bij Ristorante Bistrò Il Labirinto.

met dank aan het Labirinto della Masone voor een aantal foto’s