SPQR – een geschiedenis van het Romeinse rijk (Mary Beard)

Het oude Rome is belangrijk. De geschiedenis van het rijk, van zijn veroveringen, wreedheid en uitspattingen, is voor ons nog altijd een ijkpunt. De mythen, verhalen, disputen en problemen die ermee verbonden zijn, houden ons nog altijd bezig.

We keken dan ook enorm uit naar een nieuw werk over de Romeinse geschiedenis. SPQR stelt gelukkig niet teleur en biedt een frisse kijk op de Romeinse geschiedenis. Precies wat je mag verwachten van een van ’s werelds belangrijkste classici, Mary Beard.

Ze onderzoekt niet alleen hoe Rome van een onbelangrijk dorpje uitgroeide tot een wereldmacht die heerste over een gebied van Spanje tot in Syrië, maar ook hoe de Romeinen zichzelf en hun wereld zagen, en waarom dat ook nu nog van belang is.

Deze gezaghebbende geschiedenis omspant duizend jaar en werpt een nieuw licht op veel aspecten van de Romeinse beschaving, van de slavernij en de religie tot het stromend water. Als liefhebber van het oude Rome mag SPQR absoluut niet ontbreken in je boekenkast – of in je koffer als je Rome binnenkort bezoekt.

Een klein voorproefje uit SPQR

‘Het antieke Rome is belangrijk. De Romeinen vergeten betekent meer dan alleen maar het verre verleden wegwuiven. Rome bepaalt nog altijd mede de manier waarop wij onze wereld begrijpen en over onszelf denken, van verheven theorie tot volkse komedie. Na tweeduizend jaar is het nog altijd het fundament van de westerse cultuur en politiek, van wat wij schrijven en hoe wij de wereld en onze plaats daarin zien.

De moord op Julius Caesar in 44 voor Christus, op de dag die de Romeinen de idus van maart noemden, heeft in alle eeuwen daarna het model en de soms twijfelachtige rechtvaardiging voor tirannenmoord geleverd. De indeling van het Romeinse imperiale territorium ligt ten grondslag aan de politieke geografie van het moderne Europa en daarbuiten. De voornaamste reden dat Londen de hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk is, is dat de Romeinen het tot hoofdstad van hun provincie Brittannië maakten – een gevaarlijk oord, dat in hun ogen voorbij de grote oceaan lag die de beschaafde wereld omringde.

Rome heeft ons evenzeer ideeën over vrijheid en burgerschap als over imperiale uitbuiting nagelaten, tezamen met een vocabulaire voor de moderne politiek, van senatoren tot dictators. We hebben er gezegdes aan ontleend, van ‘vertrouw geen Grieken die geschenken brengen’ tot ‘brood en spelen’ en van ‘zingen terwijl Rome brandt’ tot ‘zolang er leven is, is er hoop’. En het heeft in ongeveer gelijke mate hilariteit, ontzag en afgrijzen gewekt. Gladiatoren zijn weer net zo’n kassucces als toen. Vergilius’ grote epische gedicht over de stichting van Rome, de Aeneis, heeft in de twintigste eeuw na Christus vrijwel zeker meer lezers bereikt dan in de eerste.

Toch is de geschiedenis van het antieke Rome in de laatste vijftig jaar ingrijpend veranderd, en zelfs nog sterker in de bijna tweehonderdvijftig jaar sinds Edward Gibbon The Decline and Fall of the Roman Empire schreef, zijn eigenzinnige historische experiment dat in de Engels sprekende wereld het begin was van de moderne studie van de Romeinse geschiedenis.

Dit komt deels door nieuwe manieren van bestuderen van het oude bronnenmateriaal en de andere vragen die we eraan stellen. Het is een gevaarlijke mythe dat we betere historici zijn dan onze voorgangers. Dat zijn we niet. Maar we benaderen de Romeinse geschiedenis met andere invalshoeken – van genderidentiteit tot voedselvoedselvoorziening –, die het verleden tot ons laten spreken in een nieuw idioom.

Er is ook een uitzonderlijke hoeveelheid nieuwe ontdekkingen gedaan – in de bodem, onder water, zelfs verloren in bibliotheken –, die allerlei nieuwe dingen uit de oudheid hebben opgeleverd die ons meer vertellen over het antieke Rome dan menig moderne historicus daarvoor ooit had kunnen weten.

We beschikken nu over het manuscript van een ontroerend verhaal van een Romeinse arts wiens gekoesterde schatten zojuist in vlammen waren opgegaan, dat pas in 2005 in een Grieks klooster boven water kwam. We hebben wrakken van mediterrane vrachtschepen die Rome nooit hebben bereikt, met hun buitenlandse sculpturen, meubels en glaswerk, bestemd voor de huizen van de rijken, en de wijn en olijfolie die basisproducten voor iedereen waren.

Terwijl ik dit schrijf, onderzoeken archeologische wetenschappers zorgvuldig monsters van de ijskap van Groenland om, zelfs daar, sporen te vinden van de vervuiling die de Romeinse industrie veroorzaakte. Anderen leggen de menselijke uitwerpselen die er in een beerput in Herculaneum, in Zuid-Italië, zijn gevonden onder de microscoop, om het dagelijks eten van de gewone Romeinen zoals het in – en uit – hun spijsverteringskanaal kwam uit te splitsen. Een heleboel eieren en zee-egels, blijkt onder meer.

De Romeinse geschiedenis werd en wordt voortdurend herschreven. In sommige opzichten weten we meer over het antieke Rome dan de Romeinen zelf. De Romeinse geschiedenis is, met andere woorden, een werk in uitvoering. Dit boek is mijn bijdrage aan dit grotere project. SPQR ontleent zijn titel aan weer een andere befaamde Romeinse uitdrukking, Senatus PopulusQue Romanus, ‘de Senaat en het Volk van Rome’. Het komt voort uit een persoonlijke nieuwsgierigheid naar de Romeinse geschiedenis, uit de overtuiging dat een dialoog met het antieke Rome nog steeds de moeite waard is, en uit de vraag hoe een klein en onopvallend dorpje in Midden-Italië kon uitgroeien tot een supermacht die zoveel grondgebied op drie continenten beheerste.’

Lees verder in

SPQR – een geschiedenis van het Romeinse rijk | Mary Beard | vertaald door Ineke Mertens | ISBN 9789025300586 | € 35,99 | uitgeverij Athenaeum | bestel SPQR via deze link bij bol.com | ook beschikbaar als e-book