Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

Terug naar de toekomst in Casa Balla in Rome

Het werk van een kunstenaar bekijken is doorgaans de enige manier om meer over de persoon achter de kunstwerken te weten te komen. Oog in oog met Mona Lisa zie je óók Da Vinci, bij het bestuderen van Pluto en Proserpina zie je Bernini’s handen bijna over het marmer gaan.

Zo af en toe stuit je op een plek die een intiemer, persoonlijker kijkje in het werk en het leven van een artiest geeft. Dat is zeker het geval in Casa Balla, in de Romeinse wijk Prati, het appartement van Giacomo Balla.

Het huis is nog precies zoals de dochters van Balla het na hun dood achterlieten. Liza nam er een kijkje en neemt je graag mee in de kleurrijke wereld van de Balla’s.

Van ‘ambtenaarswoning’ tot museum

Liza: ‘Waarom zou je je als kunstenaar beperken tot tweedimensionale kunstwerken? Dat moet Giacomo Balla zich hebben afgevraagd toen hij in 1929 met zijn vrouw en twee dochters het appartement aan de Via Oslavia 39B betrok.

Van buiten ziet het eruit als ieder ander palazzo in de Romeinse wijk Prati – dochter Elica beschreef het in haar memoires zelfs afkeurend (en ietwat elitair) als een ‘ambtenaarswoning’ – maar van binnen is het een kleurrijke caleidoscoop van rijkelijk beschilderde muren en deuren, gekgevormde lampen, beschilderde meubels, sculpturen, kledingstukken en wandtegels.

De futuristische kunstenaar maakte er zijn levenswerk van en gaf die opdracht later door aan zijn dochters Luce en Elica. De laatste jaren is het huis compleet gerestaureerd en sinds eind vorig jaar is het met hulp van museum MAXXI voor het eerst ook geopend voor publiek.

Een van de bekendste futuristen van Italië

Tijdens een bezoek aan Casa Balla krijg je een zeer persoonlijk inkijkje in het leven van een van de bekendste futuristen van Italië. De bedden waarin Balla en zijn dochters sliepen, de borden waarvan ze aten en het schilderij in de keuken waarop het gezin samen aan tafel zit: ze dragen allemaal bij aan een gevoel van huiselijkheid.

Het staat in schril contrast met de boodschap van veel van Balla’s werken: een verheerlijking van oorlog en geweld die niet onbenoemd kan blijven. Zijn werk is namelijk onmogelijk los te zien van de opkomst van het fascisme en de Eerste Wereldoorlog.

Hij wordt in de jaren twintig dé kunstenaar van het fascisme en maakte in 1926 zelfs een beeldje speciaal voor Mussolini in diens gelijkenis.

Balla en zijn medefuturisten lieten onmiskenbaar hun stempel achter op de kunst- en cultuurwereld. Als je anno 2022 door Casa Balla wandelt, kun je niet ontkennen dat het huis bijna honderd jaar later nog steeds opvallend eigentijds aanvoelt.

Het is vierenzestig jaar na Balla’s dood nog precies zoals hij het had bedoeld. Zijn toekomst is ons heden geworden – maar gelukkig niet helemaal zoals hij het voor zich had gezien.

Van Turijn naar Rome

Giacomo Balla wordt in 1871 geboren in Turijn. Zijn vader overlijdt als hij pas negen jaar oud is. Zijn moeder, die doorheeft dat haar zoon over een ongewoon creatief talent beschikt, stuurt hem naar de kunstacademie.

Later zou Balla zich met meesters als Titiaan en Leonardo vergelijken. Naast niet erg bescheiden is dat niet geheel onterecht, want naast schilderkunst had hij ook een groot talent voor muziek, meubelontwerp en cinema.

Als Balla in 1895 naar Rome verhuist, houdt hij zich vooral bezig met het schilderen van portretten en alledaagse taferelen in een stijl die bekendstaat als het Italiaans Divisionisme: een neo-impressionistische schildertechniek waarbij afzonderlijk geschilderde vlakken en punten optisch in elkaar overgaan (vergelijkbaar met het pointillisme).

Maar als hij in 1909 het beruchte Manifest voor het Futurisme van dichter en schilder Filippo Tommaso Marinetti leest, sluit hij zich aan bij deze nieuwe, toekomstgerichte beweging. Het zou een enorme invloed hebben op zijn werk.

Een nieuw Italië

Volgens Marinetti en zijn aanhangers moest het maar eens klaar zijn met de ouderwetse sleur waarin Italië vastzat. Innovatie, modernisme, snelheid, technologie: dát waren dingen die gevierd moesten worden.

Italië moest het epicentrum van progressie worden en afrekenen met ‘archaïsche instituten’ als musea, bibliotheken en academies. Geweld was daarbij volgens de futuristen geoorloofd en zelfs nodig om een nieuw Italië te bouwen – niet voor niets waren ze voorstanders van de Eerste Wereldoorlog.

Hun filosofie kon toegepast worden op bijna alles: van schilderkunst tot architectuur en van poëzie tot meubelontwerp. Marinetti schreef zelfs futuristische kookboeken met bizarre recepten – hij was buitengewoon uitgesproken over pasta, volgens hem de ‘oorzaak van de luiheid’ van zijn landgenoten.

Futuristische schilderkunst verbeeldde snelheid, beweging en macht. De schilderijen verheerlijken industrie, moderne steden, nieuwe vervoersmiddelen, arbeiders en oorlogstaferelen.

Balla begint in deze periode dynamiek en beweging te bestuderen. Zijn wereldberoemde schilderij Dinamismo di un cane al guinzaglio (‘dynamiek van een aangelijnde hond’) stamt ook uit die tijd.

Balla werd de onbetwiste protagonist van het futurisme: hij begint zijn schilderijen zelfs te ondertekenen met het pseudoniem Futurballa. Zijn werk wordt steeds abstracter.

Veel van de beschilderde wandpanelen en kastdeuren uit zijn Romeinse appartement stammen ook uit deze tijd. Tot hij zich vanaf de jaren dertig van het futurisme distantieert en zich, tot zijn dood in 1958, weer op meer realistische schilderkunst ging toeleggen.

Balla’s totaalbenadering

In het huis zijn niet alleen veel van Balla’s werken te bewonderen, maar ook die van zijn twee dochters, die de passie van hun vader met de paplepel kregen ingegoten.

Kunst was voor de familie een totaalproject en het huis was tegelijkertijd een atelier en een uitlaatklep voor creativiteit. Alles, tot aan het kleinste detail, is gepersonaliseerd: van schilderezels tot asbakken en van borden tot vloertegels.

Balla werkte samen met een lokale timmerman om zijn gangkasten en wandpanelen precies op maat te maken. Het resultaat is een gang die als kleurrijk, kloppend hart de woonkamer, slaapkamers, het atelier en de ‘rode studio’ met elkaar verbindt.

In de woonkamer staat een indrukwekkende verzameling schilderezels uitgestald, gemaakt door Balla en zijn dochters zelf. Er hangt zelfs kleding die Balla op maat liet maken, geheel volgens de filosofie van het futurisme: met stoffen, kleuren en snitten die durf, beweging en snelheid weerspiegelden.

Een driedimensionaal kijkje in het hoofd van Balla

Vooral de kamer van Elica Balla maakt indruk – niet alleen vanwege de twee prachtige schilderijen van een blauwe wolkenlucht van de hand van de jongste dochter, maar ook vanwege de schoenen van Balla, die hier symbolisch zijn neergezet. Het is namelijk de ruimte waarin Giacomo Balla in 1958 zijn laatste adem uitblies.

Het herinnert de bezoekers eraan dat ze niet in een museum staan, maar een driedimensionaal kijkje in het hoofd van Balla krijgen. Zijn dochters zouden z’n werk nog tot in de jaren negentig voortzetten, zoals onder andere te zien is in de documentaire Balla e il Futurismo van Jack Clemente uit 1972 (te zien op YouTube).

Wil je Casa Balla ook bezoeken?

Casa Balla is van donderdag 6 april tot zaterdag 15 juli 2023 te bezoeken. Het huis is alleen toegankelijk in combinatie met een rondleiding (in het Italiaans), die je via het MAXXI kunt boeken.

Het is aan te raden om deze ruim van tevoren te reserveren, aangezien er maar een beperkt aantal mensen tegelijk naar binnen mag en de rondleiding erg populair is. Als je alvast een voorproefje wil zien, kun je dit filmpje bekijken.

Meer werken van Giacomo Balla in Rome

Wil je meer werken van Balla met eigen ogen bewonderen? In de Galleria Nazionale d’Arte Moderna kun je zijn bekende schilderijen La pazza (1912), Villa Borghese – parco dei daini (1910) en Ritratto di Signora all’aperto (1903) bewonderen.’

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *