Wandel door de Passetto del Borgo – de geheime gang tussen het Vaticaan en de Engelenburcht

Als je in Rome door de Borgo Sant’Angelo loopt, parallel aan de Via della Conciliazione, zie je aan je rechterhand, boven op de muur, de geheime gang waardoor de pausen in geval van nood van het Vaticaan naar de Engelenburcht konden vluchten.

Dit meest beschutte straatje van Rome wordt de Passetto del Borgo genoemd. Tijdens het Jubeljaar kun je ook als bezoeker door deze ‘kleine doorgang’ wandelen. Daar vertellen we je graag meer over, maar eerst duiken we terug in de tijd. Want waarom was deze geheime gang nodig?

Van tombe tot burcht van het onstuimige Rome

In 479 valt Rome. Dat wil zeggen, het West-Romeinse rijk – het oostelijk deel van het rijk bleef, met Constantinopel als hoofdstad, nog eeuwen bestaan. In Rome hadden verschillende aanvallen van ‘barbaarse’ stammen het gezag voorgoed gebroken.

Vanaf dat moment heerste vooral de chaos. Toen Rome in 576 voor een deel in handen viel van de Ostrogoten, gaf hun leider Totila opdracht tot de bouw van een muur bij het graf van Hadrianus; het gebouw dat we nu kennen als de Engelenburcht.

Keizer Aurelianus (270-275) had het graf al voor een deel in de nieuwe ommuring opgenomen die hij rond de stad had aangelegd, en Totila maakte de connectie tussen de verdedigingsmuur en het grafmonument af. Vanaf dat moment was Hadrianus’ eeuwige rust voorgoed verstoord: de tombe trad in dienst als burcht van het onstuimige Rome.

Stevige muur rondom het Vaticaan

Totila’s muur bleek slecht gebouwd en stortte al snel in. Pas in 800, toen er een nieuw, Heilig Rooms rijk was ontstaan in Europa en Karel de Grote door paus Leo III werd gekroond tot keizer van dat rijk, voelde men de noodzaak om de muur opnieuw op te bouwen.

Toen de inwoners van Rome echter begonnen te vermoeden dat het akkoord tussen de paus en de nieuwe keizer de autonomie van de stad in gevaar bracht, kwamen ze in opstand.

De muur bij de burcht kreeg het meteen zwaar te verduren. Verdedigingstechnisch moest er dus nog het een ander gebeuren rondom het Vaticaan. Onder leiding van paus Leo IV en de nieuwe keizer van het Heilige Roomse rijk werd in de negende eeuw een defensieve constructie aangelegd die heel het Vaticaan omsloot.

Ze begonnen met de verbinding tussen de Sint-Pieter en de Engelenburcht. De nieuwe muur bleek dit keer stevig genoeg om eeuwen te blijven staan.

Van looppad tot overdekte galerij

Het bleef nog lang onrustig op het Europese strijdtoneel. In de dertiende eeuw was het paus Nicolaas III (1277-1280) die voor het eerst zo voor zijn eigen veiligheid vreesde, dat hij het nodig achtte een vluchtweg te creëren vanuit de Sint-Pieter, voor noodgevallen. Boven op de muur die naar de veel beter verdedigbare Engelenburcht liep, liet hij een looppad aanleggen. De passetto was geboren.

In 1492 droeg paus Alexander VI zijn eigen steentje bij aan de vluchtroute: hij liet een route aanleggen bovenop de bestaande, zodat de passetto in een overdekte galerij veranderde.

Zo’n dertig jaar later, in 1527, kwam de vluchtgalerij goed van pas. Op 6 mei van dat jaar vond de beruchte Sacco di Roma plaats – de plundering van de stad door een leger van Duitse en Spaanse huurlingen onder leiding van Karel V. Rome werd flink geraakt en paus Clemens VII moest zijn vege lijf zien te redden.

Volgens de overlevering begeleidde een trouwe Zwitserse Gardist hem door de passetto, met een fakkel in de hand.

De muur van de passetto deelde vanaf de zestiende eeuw, toen een nieuwe muur parallel aan de oude werd gebouwd, de wijk Borgo in tweeën: de Borgo Vecchio aan de ene zijde, en de Borgo Nuovo aan de andere. Verschillende nieuwe poorten en doorgangen werden bij deze gelegenheid gemaakt. In deze periode veranderde de Engelenburcht in een gevangenis. De laatste wijziging die werd aangebracht, kwam van paus Urbanus VIII, die ook de bovenste galerij liet overdekken.

Wandel door de Passetto del Borgo

Tijdens een rondleiding kun je het gehele traject van de Passetto del Borgo volgen, van de Torre del Mascherino op het Piazza della Città Leonina tot de Bastione San Marco op Castel Sant’Angelo.

De route loopt afwisselend over twee niveaus. Het bovenste stuk, dat niet overdekt is, biedt spectaculair uitzicht over de stad, terwijl je in het overdekte onderste deel echt door de unieke ‘geheime’ gang loopt waardoor de pausen zich veilig van de pauselijke appartementen naar Castel Sant’Angelo konden verplaatsen.

Bij aankomst in het Bastione San Marco word je verwelkomd in een ruimte die voor de gelegenheid is ingericht met werken en voorwerpen die de historische gebeurtenissen in verband met de passetto en Castel Sant’Angelo vertellen.

Praktische informatie Passetto del Borgo

Kaartjes voor een rondleiding in het Italiaans of in het Engels zijn te koop via de website van Coop Culture. Er zijn drie verschillende tours mogelijk: een rondleiding door de Passetto del Borgo mét of zonder toegang tot Castel Sant’Angelo en een speciale nachtelijke rondleiding door de passetto.

foto’s: Luigi di Stano | Ministero della Cultura