In 2019 was het vijfhonderd jaar geleden dat Leonardo da Vinci overleed. Tijd voor een Da Vinci-tour door Milaan, de stad waar Leonardo da Vinci ruim twintig jaar woonde. Inge neemt je mee op pad langs een aantal plekken waar de erfenis van Da Vinci in Milaan te bewonderen is.
De paarden van Da Vinci
Inge: ‘We starten onze tour in het noorden van het centrum, niet ver van het metrostation Porta Garibaldi. Vanaf het metrostation loop je naar de Porta Garibaldi, een van de stadspoorten die tot het begin van de negentiende eeuw toegang gaven tot de stad.
Onder deze stadspoort vond in het voorjaar van 2019 een tijdelijke expositie plaats waarbij kunstenaars ‘het paard van Da Vinci’ op een bijzonder manier hebben gedecoreerd.
In 1482 gaf Ludovico il Moro, de hertog van Milaan, Leonardo da Vinci de opdracht een beeld te ontwerpen ter herinnering aan zijn vader Francesco, tevens de opdrachtgever van de bouw van het Castello Sforzesco. Het moest het grootste standbeeld van een paard ter wereld worden.
Pas vijfhonderd jaar na het vertrek van Da Vinci uit Milaan, is dit project afgerond. Leonardo had veel te hoge ambities en wilde iets realiseren wat zelfs hij niet kon waarmaken: een steigerend bronzen paard van ruim zeven meter hoogte.
De aangepaste versie die hij uiteindelijk schetste, werd echter nooit gerealiseerd. De Sforza’s verloren hun macht en Da Vinci vertrok naar Amboise in Frankrijk, waar hij in 1519 stierf.
Het duurde vervolgens nog tot 1999 voordat de definitieve versie van het door Da Vinci verbeelde paard werd onthuld. Het werd gerealiseerd door de Amerikaanse kunstenares Nina Akamu en gefinancierd door de stichting Leonardo da Vinci’s Horse Foundation. Het is te bezichtigen voor de ingang van het Ippodromo, de paardenrenbaan ten westen van het centrum.
Om de sterfdag van Leonardo te vieren, werd aan tien nationale en internationale kunstenaars en ontwerpers gevraagd een kleine versie van het paard van Leonardo te interpreteren.
Deze beelden stonden op openbare plekken verspreid door de stad. Niet alleen onder de Porta Garibaldi maar ook bij de Sant’Ambrogio, in de Galleria del Corso, op de binnenplaats van de prachtige Università Statale en onder de poort op Piazza IVX Maggio, niet ver van de Navigli. Voor meer informatie over dit project ga je naar de website van Leonardo’s Horse Project.
De waterwegen van de Navigli
Op vijf minuten lopen van Porta Garibaldi vind je de Conca dell’Incoronata. Een onbekende plek in de stad die zelfs vele Milanesi niet weten te vinden. Hier stroomde tot het begin van de vorige eeuw de Naviglio Martesana onder de Spaanse muren door de stad binnen. Het kanaal was een belangrijke bron van inkomsten voor de stad, omdat vervoer via boten de meest efficiënte manier was om goederen de verplaatsen en zo geld te verdienen met de handel hierin.
De Naviglio Martesana is het langste kanaal van Milaan en werd in 1497 onder toeziend oog van hertog Ludovico il Moro in verbinding gesteld met de fossato interno, het kanaal dat rondom het stadscentrum van Milaan stroomde en dat de Martesana zo verbond met het Naviglio Grande, ten zuiden van Milaan. Het was Leonardo die hielp met het ontwerpen van deze verbinding, waarin een hoogteverschil van tien meter overbrugd moest worden.
Het resultaat is het systeem van de sluizen, die tegenwoordig overal ter wereld gebruikt worden om hoogteverschillen in waterwegen te overbruggen. In 1967 zijn deze sluizen tot monument benoemd, zo’n dertig jaar later zijn de deuren grondig gerenoveerd. Het is nu nog een van de weinige plekken in Milaan waar je de aanwezigheid van het water dat ooit door de stad stroomde kunt herkennen.
Leonardo’s standbeeld op het Piazza della Scala
We lopen door de gezellige wijk Brera naar het Piazza della Scala. Het duurde maar liefst veertien jaar voordat het beeld van Da Vinci dat op dit plein staat werd onthuld.
Het werd ontworpen door de beeldende kunstenaar Pietro Magni. Nadat hij in 1858 een ontwerpwedstrijd won, brak een onrustige periode in Italië aan, die uiteindelijk werd afgesloten met de eenwording van het land. Pas in 1872 kreeg het beeld van Da Vinci (én van zijn vier belangrijkste leerlingen) zijn huidige plek in het midden van het Piazza della Scala.
De Milanesi noemen het beeld ook wel On liter in quatter, dialect voor ‘een liter met zijn vieren’. Men zegt dat Leonardo de wijnfles voorstelt en zijn vier leerlingen de glazen. Elk heeft iets van de talenten van Da Vinci overgenomen, maar in geen van de leerlingen zijn alle talenten verenigd zoals bij Da Vinci het geval was…
De Codice Atlantico in de Biblioteca Ambrosiana
Op nog geen vijf minuten lopen van het Piazza della Scala en de Duomo van Milaan ligt de Pinacoteca Ambrosiana, met de gelijknamige bibliotheek. Beide culturele instellingen openden hun deuren op initiatief van aartsbisschop Federico Borromeo, die een instituut wilde creëren waar artistieke en intellectuele talenten gratis zouden kunnen studeren.
Tegenwoordig is het complex een museum en kun je hier prachtige schilderijen van wereldberoemde schilders bewonderen. In de Pinacoteca Ambrosiana hangen werken van onder anderen Bruegel en Caravaggio.
Maar dat is niet alles. De belangrijkste collectie van de Biblioteca Ambrosiana is de Codice Atlantico, het schetsboek waarin Da Vinci al zijn gedachten op papier zette. De boeken hebben de tand der tijd helaas niet allemaal doorstaan en de overgebleven boeken zijn verspreid over de wereld. Maar de Biblioteca Ambrosiana heeft een van de grootste collecties.
De Sala delle Asse in het Castello Sforzesco
We lopen nog een kleine tien minuten verder, naar de Torre Filarete, de hoofdingang van het Castello Sforzesco. Helemaal achter in het kasteel vind je de toegang naar het museum waarin zich de Sala delle Asse bevindt.
Deze zaal ligt in het gedeelte waar de hertogen van Milaan met hun familie woonden. Ooit schijnt deze zaal bekleed te zijn geweest met houten planken, oftewel asse. Vandaar de naam. In 1498 kreeg Da Vinci de opdracht om deze zaal te beschilderen. Hij besloot om de ruimte om te toveren tot een grote pergola, omgeven door zestien moerbeibomen.
De keuze voor deze bomen is niet toevallig. Ludovico il Moro, Da Vinci’s opdrachtgever, had namelijk alle boeren in het Milanese hertogdom verplicht deze bomen te planten en daarmee de zijde-industrie te laten opbloeien.
Met het vertrek van Il Moro uit Milaan verdwenen ook de decoraties van Da Vinci uit de Sala delle Asse. De verschillende buitenlandse overheersers die Il Moro opvolgden, hadden minder oog voor het werk en in de loop der eeuwen kreeg de ruimte andere functies en werd het werk van Leonardo overgeschilderd. Pas aan het einde van de negentiende eeuw ‘ontdekte’ de Duitse wetenschapper Paul Mueller Da Vinci’s werk.
In 2013 startte men met een serieuze restauratie van de zaal. De beschilderde oppervlaktes zijn schoongemaakt en beschermd tegen verdere achteruitgang. Waar mogelijk zijn de originele decoraties weer zichtbaar gemaakt.
Ter gelegenheid van de vijfhonderdste sterfdag van Leonardo da Vinci was er tot begin 2020 een speciale tentoonstelling in de Sala delle Asse. Met behulp van videoprojecties werd de geschiedenis van de zaal uitgelegd en zichtbaar gemaakt. Een leuke manier, ook voor kinderen, om te begrijpen hoe de zaal er in de loop der eeuwen uit heeft gezien en om van dichtbij het werk van Da Vinci te bewonderen.
Da Vinci’s Laatste Avondmaal
In deze rij ontbreekt natuurlijk Da Vinci’s Laatste Avondmaal. Mocht je dit wereldberoemde werk willen bezoeken, zorg dan dat je op tijd kaartjes reserveert. Je kunt er helaas niet zo maar binnenlopen tijdens een stadswandeling, want de tickets zijn vaak maanden van te voren al uitverkocht.
Da Vinci’s uitvindingen in het Museo Nazionale della Scienza e della Tecnica
Vlak bij het Laatste Avondmaal ligt het Museo Nazionale della Scienza e della Tecnica, waar je onder andere veel van Da Vinci’s uitvindingen terug vindt. In de zogenaamde Leonardo Galerij zijn grote houten machines en instrumenten te zien, die precies zijn nagebouwd zoals Da Vinci ze heeft ontworpen.
Wapens, vliegtuigen, bruggen, verdedigingswerken en een maquette van een ideale stad – zijn ontwerpen weerspiegelen zijn veelzijdigheid. Sommige nagebouwde modellen werken zelfs nagenoeg perfect. Nog een aanrader: Leonardo3 – de wereld van Leonardo da Vinci, zeker met kinderen de moeite van een bezoek waard.’
Treed in de voetsporen van Da Vinci
Wil je deze of een andere stadswandeling maken, vergezeld door een Nederlandstalige gids die je meer vertelt over de geschiedenis en huidige ontwikkelingen van de stad? Inge laat je graag de aanwezigheid van Da Vinci in Milaan met eigen ogen bekijken. Via deze link vind je alle opties en kun je contact opnemen met Inge.
Inge, een geweldig artikel wederom over het grote genie Leonardo da Vinci, die ons veel na liet.
Na de boeiende documentaire van Diederik van Vleuten over da Vinci op de Nederlandse tv en de diverse zeer interessante artikelen op Ciao tutti veel wetenswaardigheden om er weer op uit te trekken.
In augustus ga ik net als vorig jaar weer een maand naar Bella Italia.
In dit da Vinci jaar eerst een week Milaan, Vigevano, Pavia (in de voetsporen van Da Vinci) en vervolgens door naar Zuid Toscane, ik heb er nu al zin in er is nog zoveel te ontdekken en door Ciao tutti ontdek ik steeds meer TOP!!