Brunate – het balkon van het Comomeer

Als je naar het Comomeer gaat, mag een bezoek aan Brunate eigenlijk niet ontbreken. Dit dorp ligt hoog boven het historisch centrum van Como, op ruim zevenhonderd meter boven zeeniveau.

Door deze hogere ligging heeft Brunate een wat koeler klimaat én kun je er genieten van prachtige uitzichten over Como en het Comomeer. Op heldere dagen kun je zelfs tot aan de besneeuwde toppen van de Monte Rosa kijken! Vandaar dat Brunate ook wel ‘het balkon van het Comomeer’ genoemd wordt.

Je kunt op meerdere manieren van Como naar Brunate gaan, maar het mooist is te voet of met de funicolare. Inge zal ze in dit artikel allebei toelichten, maar eerst vertelt ze je meer over de geschiedenis van Brunate.

De lange geschiedenis van Brunate

Inge: ‘Er zijn in Brunate resten gevonden uit de zesde eeuw voor Christus, waarschijnlijk van de Kelten die zich op dat moment in deze streek vestigden. Hun belangrijkste nederzetting was op de plek van het huidige Milaan, maar ook veel plaatsen aan het Comomeer hebben een Keltische oorsprong. Totdat de Romeinen het hier voor het zeggen kregen, waren zij de belangrijkste bevolkingsgroep aan het meer.

Brunate heeft bijna altijd een directe relatie gehad met Como, op een korte periode aan het begin van de dertiende eeuw na, toen het een onafhankelijke gemeente was. In de eeuw erna, in 1340, werd het klooster van Sant’Andrea gesticht, dat geliefd was omdat men hier vanwege de beperkte bereikbaarheid van Brunate echt in afzondering kon leven. Maar in 1817 kwam daar verandering in.

Een toeristische trekpleister

Sinds het begin van de achttiende eeuw werd Como een populaire toeristische attractie, met name dankzij de rijke Europeanen die hun Grand Tour maakten om met eigen ogen belangrijke monumenten te bewonderen. Men bezocht steden als Florence, Rome en Venetië en hoewel het geen officiële stop was, werd ook het Comomeer vaak aangedaan.

Niet alleen vanwege het gematigde klimaat en de prachtige villa’s, maar ook vanwege het contrast tussen de enorme wateroppervlakte en de machtige bergen die hierin weerspiegeld worden.

Vanwege de populariteit van de regio en de drukte die hierdoor op de smalle wegen ontstond, ging in 1826 de eerste stoomboot over het meer varen. De boot verbond de stad Como twee keer per dag met het noordelijk gelegen Domaso.

Het toerisme nam steeds meer toe, vooral toen in de tweede helft van de negentiende eeuw de spoortunnel van San Gottardo werd geopend en de verbinding tussen Luzern en Milaan verbeterd werd.

Een eerste ezelspad

In diezelfde periode werd Brunate een geliefde bestemming voor de welgestelde Milanezen, die hier graag een buitenhuis lieten bouwen, ook al was het lastig te bereiken. Pas in 1817 werd een zogenaamde mulattiera, een ezelspad (de Via delle Scalette) aangelegd die Como met Brunate verbond.

Vijftig jaar later werd er een echt karrenspoor, waarover paarden met karren konden rijden, aangelegd. Dit maakte Brunate een stuk aantrekkelijker als bestemming. Je kunt dit voormalige karrenspoor nog steeds gebruiken als je besluit om van Como naar Brunate te wandelen. Maar eerst de makkelijke route naar boven, met de funicolare!

Met de funicolare van Como naar Brunate

In 1894 opende de funicolare, de tandradbaan die Como met Brunate verbindt. Men was in die tijd in de regio Lombardije bezig met het versterken van het openbaar vervoer-netwerk, zodat de grote steden en de dorpen in de provincie beter met elkaar verbonden zouden worden.

In de beginjaren werd de tandradbaan door stoom aangedreven, vanaf 1911 zijn ze overgestapt op elektriciteit. Vanaf diezelfde periode kon men in Brunate namelijk ook een belangrijk casino bezoeken, dat erg geliefd was onder de welgestelde inwoners van de regio. Dit zorgde voor een grote toeloop van mensen die de funicolare gebruikten.

Na de Tweede Wereldoorlog werd het casino echter gesloten en kreeg het dorp Campione d’Italia, aan het nabijgelegen meer van Lugano, de vergunning om een groot casino te openen. Brunate verloor daarmee een belangrijke trekpleister en kwam in een tijdelijke crisis terecht.

De funicolare brengt je gedurende een rit van ongeveer zeven minuten vanaf het meer (op tweehonderd meter hoogte) naar Brunate, dat op zevenhonderdvijftien meter hoogte ligt. Het dalstation ligt aan het Piazza Alcide de Gasperi 4, aan de oostzijde van de stad Como. Het is een opvallend gebouw, dat meer doet denken aan een Oostenrijkse berghut dan aan een station.

In het station hangen diverse foto’s van de geschiedenis van de funicolare. Leuk om tijdens het wachten te bewonderen!

Cannone di Mezzodì

Als je de funicolare omhoog neemt, kom je halverwege de rit langs het Canonne di Mezzodì, het kanon dat elke dag om twaalf uur ‘s middags wordt afgeschoten. Begin negentiende eeuw nam een aantal inwoners van Como het initiatief om het ongebruikte kanon te laten fungeren als indicatie van het middaguur, net als op de Gianicolo in Rome. Deze traditie is altijd voort blijven bestaan en werd alleen tijdens de lockdown in het voorjaar van 2020 onderbroken.

Voordat we Brunate verder gaan ontdekken, beschrijf ik eerst nog een alternatieve manier om het dorp te bereiken: te voet!

Te voet naar Brunate over het Sentiero dei Sogni

Je kunt vanaf Como ook naar Brunate wandelen. Een steile maar niet al te lange route is het Sentiero dei Sogni, het ‘pad van de dromen’, dat ook wel bekend staat als het Lake Como Poetry Path.

Het is een route van nog geen twee kilometer die je, als je een redelijke conditie hebt, in een uur kunt afleggen, met onderweg genoeg plekken om op adem te komen.

De wandeling start aan de Via per Brunate, aan het einde van de Via Tommaso Grossi. Aan het begin van de negentiende eeuw was dit tevens de route van de eerste ‘serieuze’ verbinding tussen Como en Brunate.

Tegenwoordig vind je onderweg tientallen met de hand beschreven borden met fragmenten uit gedichten van dichters, filosofen, wetenschappers en andere bekende personen die een belangrijke relatie met Como hebben gehad. De zinnen zijn zowel in het Italiaans als Engels opgetekend.

Eremo di San Donato

De wandeling gaat grotendeels door het bos, maar desondanks is het in de zomer wel aan te raden om het heetst van de dag te vermijden en genoeg water mee te nemen. Op ongeveer de helft van de klim naar Brunate kom je langs het Eremo di San Donato.

In de twaalfde eeuw werd hier een toren gebouwd, die samen met de toren van het Castello Bardello (die je vanaf dit punt ten zuiden van Como ziet liggen) deel uitmaakte van de verdedigingslinie van dit deel van het Comomeer.

Toen de Benedictijner monniken hier een kerk en klooster stichtten, werd de toren omgebouwd tot kerktoren. Aan het einde van de achttiende eeuw, toen de Habsburgers het hier voor het zeggen hadden, verloor het klooster zijn religieuze functie. Inmiddels is het in gebruik als woonhuis met twaalf appartementen. Alleen de kerk wordt nog gebruikt voor diensten.

Ik raad je aan om ter hoogte van het klooster even een rustpauze in te lassen. Hier geniet je van het uitzicht over de stad, het Comomeer en met een beetje geluk de Alpen die aan de horizon opdoemen.

Naar het bergstation van de funicolare

Vervolg na een korte pauze de route verder omhoog. Als je eenmaal op de geasfalteerde weg bent aangekomen, is het nog een kleine vijftien minuten lopen naar het bergstation van de funicolare, vanwaar je Brunate verder kunt gaan ontdekken.

Je kunt de wandeling natuurlijk ook andersom doen, dus met de funicolare omhoog en later over het pad te voet naar beneden.

Fontana Campari – een van de fonteinen van Campari

Eenmaal aangekomen bij het station van de funicolare in Brunate, kun je eerst een klein stukje omlaag lopen, over de trappen van het Piazza Bonacossa of over de weg die ten zuiden van het liftgebouw naar beneden gaat.

Je komt dan uit op de Via Roma, net onder het station, waar je de route die de funicolare aflegt mooi kunt zien. Ga daar rechtsaf om na ongeveer honderdvijftig meter aan je linkerkant de Fontana Campari te zien.

Campari is vooral bekend van het gelijknamige drankje dat vaak als aperitivo geschonken wordt. In de jaren dertig van de vorige eeuw gaf dit Milanese bedrijf opdracht voor de realisatie van twaalf fonteinen. Deze moesten niet alleen de bewoners en bezoekers van een aantal Italiaanse dorpen van drinkwater voorzien, maar konden tegelijkertijd ook dienen als reclamezuil voor het bedrijf. Er zijn er nog maar drie over: een in Le Piastre (bij Pistoia, in Toscane), een in Chiusi della Verna (bij Arezzo, eveneens in Toscane) en deze in Brunate.

De fontein is in eenvoudige art deco-stijl ontworpen. Het verhaal gaat dat boven op de zuilen oorspronkelijk de hoofden van de toenmalige koning Vittorio Emanuele II en Benito Mussolini stonden, maar dat deze na de Tweede Wereldoorlog zijn verwijderd. Echt bewijs hiervoor ontbreekt echter.

Vervolg na een verfrissende slok water je weg over de Via Roma of ga terug over de trappen die je net hebt genomen om vanaf het funicolare-station naar beneden te lopen. Je komt dan uit bij de Chiesa Sant’Andrea Apostolo.

Chiesa Sant’Andrea Apostolo

Waarschijnlijk bevond zich op de locatie van de huidige Chiesa Sant’Andrea Apostolo al in de zesde eeuw een heilige plek. Ergens rond de dertiende of veertiende eeuw werd er een klooster gesticht, mogelijk aan de rechterzijde van het huidige gebouw. Maddalena Albrici, die hier in de veertiende eeuw abdis was en in 1907 heilig werd verklaard, gaf opdracht voor de uitbreiding van de kerk.

Als je de kerk via de hoofdentree aan de voorzijde betreedt, zie je aan je rechterhand een nis met een altaar dat is gewijd aan Maddalena Albrici. Onder het altaar bevinden zich de relieken van deze heilige.

Driehonderd jaar later gaf de bisschop van Como toestemming tot herbouw van de kerk. De laatste ingrijpende uitbreidingen werden tussen 1927 en 1932 gedaan, toen het aantal gelovigen dat de kerk bezocht zo was toegenomen dat er ruimtegebrek ontstond.

Tijdens die verbouwing is ook de gevel helemaal vernieuwd, in de stijl van de neo-renaissance, die je kunt herkennen aan architectonische elementen als nissen, halve zuilen en het timpaan aan de bovenzijde.

De kerk is van binnen misschien wat kleiner dan de buitenzijde doet vermoeden, maar wel rijk en mooi gedecoreerd. Op het plafond zie je indrukwekkende schilderijen van Mario Arbatella, die vlak voor het begin van de Tweede Wereldoorlog zijn gemaakt. Ook in de koepel en in de lunetta’s bewonder je afbeeldingen van Arbatella.

Faro Voltiano – de vuurtoren ter ere van Volta

Na het bezoek aan de kerk gaat de klim nog even verder. Loop een kort stuk over de Via Roma omhoog om vervolgens meteen de rood bestrate weg aan je linkerhand te nemen. Vanaf hier kun je de bewegwijzering volgen.

Volg de kleine bruine bordjes naar links, waarop onder andere de voetgangersroute naar de Faro Voltiano staat aangegeven. Deze bordjes wijzen je gedurende de wandeling van circa dertig minuten de weg.

Tijdens de wandeling steek je de Via Giacomo Scalini over om vervolgens weer het wandelpad te vervolgen. Hierna steek je nog tweemaal de weg over, totdat je na ongeveer een half uur op het plein met verschillende restaurants uitkomt, in het gehucht San Maurizio.

Het is nu nog een paar minuten traplopen naar de Faro Voltiano. Vanaf het plein neem je aan de linkerkant het pad dat omhoog gaat, het bos in. Al snel wordt dit een trap en zie je je bestemming: de Faro Voltiano.

Deze vuurtoren werd in 1927 gebouwd ter ere van de honderdste sterfdag van Alessandro Volta, de wetenschapper die in Como werd geboren. Dit jubileum werd gevierd met verschillende evenementen gekoppeld aan de Esposizione Voltiana, een grootse tentoonstelling ter ere van Volta. Ook de Tempio Voltiano, die je tijdens onze City Walk in Como tegenkomt, is ter gelegenheid van dat evenement gebouwd.

Prachtig uitzicht over het Comomeer

Men koos ervoor de vuurtoren op de top van Monte Tre Croci te bouwen, omdat je vanaf hier een spectaculair uitzicht hebt op de stad Como, het Comomeer en de omliggende bergen.

De achthoekige toren is bijna dertig meter hoog. In de toren staat een buste van Volta op oudere leeftijd. Je kunt de bovenste verdieping bereiken met een wenteltrap die honderdtweeënveertig treden telt.

In het seizoen is de toren elke dag, behalve op woensdag en bij slecht weer, van 10.30 uur tot 18.30 uur geopend en kun je tegen betaling van een klein bedrag naar boven klimmen.

De Italiaanse vlag van licht

Boven in de toren zit een lichtbaken dat als het donker is de Italiaanse vlag toont, door afwisselend verschillende lichtkleuren te stralen: eerst groen, dan wit en dan rood. Het licht is tot op een afstand van circa vijftig kilometer te zien.

Na een bezoek aan de vuurtoren keer je weer terug naar San Maurizio. Je kunt hier iets drinken of eten in een van de vele restaurants of terugkeren naar Brunate en Como.

Mooie wandelingen vanuit Brunate

Brunate is ook een goed uitgangspunt voor langere wandelingen. Zo kun je vanaf San Maurizio via de Monte Piatto naar Torno lopen. Het is een mooie route van tien kilometer.

Het pad is af en toe smal dus het is niet handig als je hoogtevrees hebt of weinig ervaring hebt met wandelen in de bergen. Neem voldoende water en lunch mee, want onderweg kom je weinig punten tegen waar je iets kunt eten of drinken.

Wil je liever omhoog? Dan kun je vanaf San Maurizio doorlopen over het brede, stijgende pad dat naar de Monte Boletto leidt. Onderweg kom je drie rifugio’s, berghutten, tegen waar je terecht kunt voor een eenvoudige maar heerlijke maaltijd.

met dank aan Fabio Caironi & Pierre Olivier voor een aantal foto’s