Naar hoofdinhoud Naar navigatie
7 november 2018

Ovidio in de Scuderie del Quirinale – een overweldigende tentoonstelling

Voor sommige exposities zou je subito, direct, een ticket naar Rome boeken. Ovidio – amori, miti e altre storie in de Scuderie del Quirinale is zo’n tentoonstelling. Je hebt nog tot 20 januari om van dit overweldigend mooie eerbetoon aan een van Romes grootste dichters ooit te genieten, dus boek een lang weekend en laat je meevoeren in de wereld van Ovidius’ mythen uit MetamorfosenDeze link opent in een nieuw tabblad.

Een korte kennismaking met Ovidius
Wie dol is op Griekse en Romeinse mythen, kan niet om Publius Ovidius Naso, kortweg Ovidius, heen. Deze Romeinse dichter wordt geboren op 20 maart 43 voor Christus, in SulmonaDeze link opent in een nieuw tabblad (in de regio AbruzzoDeze link opent in een nieuw tabblad). Hij brengt zijn vroege kindertijd door in Sulmona, maar later verhuist hij met zijn oudere broer naar Rome om te studeren.

Hij reist veel, onder meer naar Griekenland, Klein-Azië en Sicilië, waar hij zowel inspiratie opdoet voor zijn personages als voor de landschappen waarin hun avonturen plaatsvinden. Met zijn kleurrijke woorden schept hij een wereld vol goden, helden, nimfen, mooie vrouwen en geliefden.

Het is een wereld die vele kunstenaars inspireerde. Zijn figuranten worden tot leven gewekt, als marmeren beelden, als schilderijen, als wand- en plafonddecoraties in de palazzi van welgestelde Romeinen.

Ovidius’ weergaloze verhalen brengen hem eeuwige roem, maar het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. In het jaar 8 na Christus wordt de grootse dichter – terwijl hij op het eiland Elba is voor wellicht een politieke missie – door keizer Augustus verbannen naar Tomi, aan de Zwarte Zee (het huidige Constanta in Roemenië). Daar blijft hij, in alle eenzaamheid, dichten, tot zijn dood in 17 of 18 na Christus. Rome zal hij nooit weerzien, de poëzie is het enige dat hem rest, het enige dat hem troost.

Metamorfosen – een wereld vol mythen
In zijn beroemdste werk, MetamorfosenDeze link opent in een nieuw tabblad, vertelt Ovidius over het ontstaan van de wereld en de gebeurtenissen die de geschiedenis van die wereld tekenen. Het is echt een must read voor iedereen die houdt van beeldende verhalen over hoogmoed, liefde en wraak.

Ovidius voert zowel goden als gewone stervelingen op, die aan het einde van elk verhaal van gedaante wisselen. Deze metamorfose is steeds de opmaat voor een nieuwe mythe. Zo weeft Ovidius alle verhalen op ingenieuze wijze in elkaar, waarbij je als lezer van het ene avontuur in het andere tuimelt.

De woorden van een dichter
De tentoonstelling in de Scuderie del Quirinale opent met kleurrijke woorden, de grootste erfenis van Ovidius. Een aantal van zijn verzen schittert je in felle neonletters tegemoet, in een moderne installatie van Joseph Kosuth die de dichtregels bijzonder goed past.

De regels van de liefde
Ovidius bezingt in zijn werken de liefde in al zijn verschijningsvormen, van aardse lust en passie tot goddelijke liefde. Maar dat niet alleen: hij probeert zijn lezers ook de regels van de liefde bij te brengen. Zo suggereert hij strategische stappen om vrouwen te veroveren, leert hij vrouwen hoe ze de vlam van de liefde kunnen warmhouden en aanwakkeren en beschrijft hij zelfs ontelbaar veel verschillende poses om de liefde te bedrijven. Niet voor niets kreeg Ovidius de bijnaam maestro d’amore, meester van de liefde…

De liefde wordt in de tentoonstelling onder andere verbeeld door een marmeren beeld van Venus Callipigia (uit het Museo Archeologico te Napels), een kleinere Venus die haar sandaal losmaakt en Eros met een slang in zijn handen.

Om hen heen schitteren kleurrijke fresco’s uit PompeïDeze link opent in een nieuw tabblad. Je ziet onder meer een weelderige tuin vol bloemen en duiven, een opgewonden sater en een nimf en de innige kus van Polyphemus en Galatea, waarbij de cycloop zijn hand bezitterig op het omvangrijke achterwerk van de nimf legt.

De wereld van Augustus
Augustus moet niets van deze openlijke liefdesverklaringen hebben. In zijn wereld is Venus een strenge dame, gekleed in tuniek en mantel die niets van haar sensualiteit onthullen. Ovidius schuwt geen gelegenheid om deze preutse wending belachelijk te maken, zijn Venus is frivool, provocerend en verre van trouw.

Sandro Botticelli’s Venus | Musei Reali – Galleria Sabauda, Turijn
marmeren beeld van Venus | Galleria degli Uffizi, Florence

Ovidius verhaalt over de geheime afspraken tussen Venus en Mars, over de wraak van Vulcanus die de minnaars betrapt – een scène die nog altijd zeer tot de verbeelding spreekt en waardoor schilders uit de renaissance zich veelvuldig lieten inspireren.

Ook Apollo en Diana zijn in Ovidius’ verzen wreed en wraakzuchtig. Hij zal er waarschijnlijk veel plezier in hebben gehad hun negatieve kanten aan het licht te brengen en de achtervolging van Daphne door Apollo te beschrijven, waarbij Daphne – om te ontsnappen aan Apollo’s wellust – verandert in een laurierstruik.

Ovidius staat hiermee lijnrecht tegenover Augustus, hetgeen hem niet bepaald helpt als hij verwikkeld raakt in een schandaal rondom Giulia Minore, het nichtje van de keizer. Ook zij wordt in het jaar 8 verbannen, hetgeen geen toeval zal zijn geweest.

De wraak van Apollo en Diana
Een van de meest bloeddorstige verhalen uit de mythologie wordt prachtig tot leven gewekt, met een aantal beelden die recent werden ontdekt bij Ciampino en beelden uit de Villa Adriana in Tivoli.

In dit verhaal vermoorden Apollo en Diana de veertien kinderen van Niobe, die zo trots is op deze grote kinderschare dat ze Leto, de moeder van Apollo en Diana (en daarmee van slechts twee kinderen), hiermee overmoedig om de oren slaat.

Apollo en Diana schieten hun moeder te hulp en dalen af naar de aarde om haar te wreken. Apollo vuurt al zijn pijlen af op de zonen van Niobe, terwijl Diana de zeven dochters om het leven brengt. Zelfs de allerkleinste overleeft het niet, ondanks de vurige smeekbeden van Niobe. Ze overlijdt in haar armen en Niobe blijft als versteend zitten tussen de lijken van haar kinderen.

De oppergod van Ovidius
Jupiter is de oppergod, heer en meester over de hemel, over regen en bliksem. De oppergod die Ovidius schept, is echter ook een groot verleider, een vurige en ontembare minnaar. Als voorbeeld van Jupiters onverzadigbare lust laaf je je net als hij aan de schoonheid van Leda (in een kopie van Da Vinci’s schilderij), Europa (kleurrijk vereeuwigd door Tintoretto en Carracci) en Io.

De dood van Adonis
Tussen al dat Italiaanse schoon stuit je plotsklaps op een Nederlandse noot: het schilderij De dood van Adonis van de uit Haarlem afkomstige Cornelis Pieter Holsteijn (uit de collectie van het Frans Hals Museum).

Adonis is zo ernstig gewond geraakt tijdens de jacht op een wild zwijn, dat hij overlijdt. Venus, die bij het horen van het vreselijke nieuws meteen naar de plek des onheils rent, waar haar tranen zich mengen met het bloed van Adonis en zo een voedingsbodem vormen voor een bloeiend tapijt aan rozen, anemonen en andere bloemen, net zo schitterend als Adonis in de bloei van zijn leven was.

Onvergetelijke verhalen
De tentoonstelling voert je mee in de wereld van Ovidius, met na deze trieste dood onder meer het verhaal van Proserpina, die door Pluto, de god van de onderwereld, wordt ontvoerd terwijl ze vrolijk en onbezorgd bloemen plukt.

Ook maak je kennis met Ariadne, dochter van koning Minos, die haar geliefde Theseus de beroemde draad geeft waarmee hij weet te ontsnappen uit het labyrint, nadat hij de Minotaurus heeft gedood. Helaas voor Ariadne laat Theseus haar achter. Het meisje is ontroostbaar, maar gelukkig is daar Bacchus, god van de wijn, die haar tot zijn vrouw neemt.

hoofd van een slapende Ariadne uit het Museo Archeologico in Florence

Verschillende vormen van liefde
In Ovidius’ Metamorfosen vind je verschillende verschijningsvormen van liefde: tederheid, affectie, afwijzing, verraad, passie, toewijding, opoffering, obsessie, bedrog…

Een van de meest bijzondere vormen van liefde is de liefde voor zichzelf, verbeeld door Narcissus. Ook kun je zo verliefd zijn, dat je letterlijk versmelt met je wederhelft, zoals gebeurt bij Hermaphroditus en de waternimf Salmacis.

Ovidius’ Romeo en Julia
Soms is de liefde zo sterk dat je niet kunt leven zonder je wederhelft. Dat is het geval bij Piramus en Thisbe, de Romeo en Julia uit de Romeinse tijd.

Ze zijn dolverliefd op elkaar en het feit dat ze buren zijn, versterkt dat gevoel alleen maar. Hun vaders willen echter niets van de liefde weten en verbieden hun kinderen de ander nog te zien. Dankzij een opening in de muur kunnen Piramus en Thisbe gelukkig wel nog met elkaar communiceren. Ze maken plannen voor een nachtelijke ontmoeting. Thisbe arriveert als eerste en wacht in de schaduw van een moerbeiboom.

Plots ziet ze een leeuwin met bebloede muil. Ze vlucht naar een grot, waarbij ze haar sluier verliest. De leeuwin is Thisbe op het spoor en verscheurt de sluier, maar verdwijnt dan van het toneel. Als Pyramus op de afgesproken plek komt, ziet hij de sporen van de leeuwin en de verscheurde sluier. Hij denkt dat Thisbe is gegrepen door de leeuw en is de wanhoop nabij. Hij wil niet verder leven zonder zijn grote liefde en laat zich in zijn zwaard vallen.

Wanneer de kust veilige is en Thisbe uit de grot tevoorschijn kruipt, ziet ze het lijk van Pyramus. Ook zij slaat de hand aan zichzelf. Uiteindelijk wordt de as van beide geliefden na hun crematie in één urn geplaatst, zodat ze na hun dood alsnog samen zullen zijn.

Overmoedige jagers en hoogvliegers
Na dit trieste verhaal slaat het noodlot opnieuw toe. In de volgende ruimte maak je kennis met Meleager en Hippolytos, twee jonge jagers die allebei de dood vinden door toedoen van een familielid. Hun verhalen zijn anders, maar ze delen hun tragische lot, door Ovidius’ opgetekend en zodoende bewaard gebleven voor volgende generaties.

Dat hoogmoed voor de val komt, bewijst het verhaal van Icarus, die samen met zijn vader Daedalus op Kreta belandt, dat in handen is van koning Minos, voor wie Daedalus een enorm labyrint bouwt. Dat is een mooie uitdaging, maar na verloop van tijd begint Daedalus zich toch wel te vervelen op het eiland. Hij mag van koning Minos echter niet weg.

Gelukkig is Daedalus slim en niet voor één gat te vangen. Hij maakt vleugels en weet zo, samen met zijn zoon, te ontsnappen aan Minos. Icarus overleeft het echter niet. Hij is zo eigenwijs om te hoog te willen vliegen, waardoor zijn vleugels smelten en hij ter aarde stort.

Dat hoogmoed voor de val komt, geldt ook voor Phaëton, zoon van zonnegod Apollo. Hij wilde net als zijn vader graag in de zonnewagen langs de hemel rijden. Op een dag weet hij zijn grote droom te realiseren, maar de paarden hebben al snel in de gaten dat iemand anders de touwtjes in handen houdt. Ze slaan op hol en de wagen is onbestuurbaar.

De zon rijdt zo dicht langs de aarde, dat het oppervlak verschroeit en er woestijnen ontstaan, waar het dor en droog is en niets meer groeit. Voordat de hele aardbol verdroogt, grijpt de zonnegod zelf in. Hij stuurt een bliksemschicht naar zijn zonnewagen, waardoor Phaëton uit de wagen valt en dood neerstort.

Het goddelijke geluk van Ganymedes
Gelukkig eindigt de tentoonstelling niet zo onfortuinlijk als beide jongemannen. In de laatste zaal ontmoet je Ganymedes, een jonge herder die zo mooi zou zijn, dat alle goden – maar vooral Jupiter zelf – hem bewonderen. Zijn schoonheid valt zelfs zo zeer in de smaak, dat ze hem bij zich willen hebben en hem door een adelaar van de aarde laten plukken. In de hemel wacht hem volgens Ovidius de edele taak van wijnschenker – een ware apotheose, die samenvalt met Ovidius’ poëtische apotheose.

De grote dichter had bepaald geen last van valse bescheidenheid. Zo schrijft hij in de Metamorfosen: ‘Zo heb ik nu een werk voltooid, dat noch de woede van Jupiter noch vuur noch ijzer noch de vraatzuchtige ouderdom zal kunnen vernietigen.

Wanneer hij wil, mag die dag, die géén recht heeft dan op dit lichaam, mijn periode van het onzekere leven beëindigen: ik zal met een beter deel van mijzelf voor eeuwig boven de sterren worden gedragen, mijn naam zal onuitwisbaar zijn.

Zo ver als de macht van Rome zich uitstrekt over onderworpen gebieden, zal ik worden gelezen door het volk, en ik zal door mijn roem eeuwig leven als de voorspellingen van dichters enige waarheid bevatten.’

Deze tentoonstelling bewijst dat Ovidius een voorzienende blik had. Zijn goden en godinnen weten nog altijd te inspireren. Hij troont je mee naar een wereld vol levendige verhalen die de moeite van het lezen en vertellen waard zijn, met thema’s die ons ook nu nog altijd bezighouden. Zo leeft Ovidius eeuwig voort, zowel in Rome als ver daarbuiten, precies zoals hij zelf al heeft opgetekend…

Praktische informatie
De tentoonstelling Ovidio – amori, miti e altre storie is te zien tot 20 januari 2019 in de Scuderie del Quirinale (Via XXIV Maggio 16) in Rome. De expositie is dagelijks te bezoeken van 10.00 tot 20.00 uur. Op vrijdag en zaterdag kun je er zelfs tot 22.30 uur terecht. De kassa sluit steeds een uur eerder.

Een kaartje kost € 15,- inclusief audioguide. Kinderen van 6 tot en met 17 jaar betalen € 2,- (kinderen tot zes jaar mogen de tentoonstelling gratis bezoeken). Kijk voor meer details op de website van de Scuderie del QuirinaleDeze link opent in een nieuw tabblad.

Leestips!
Ter voorbereiding op deze tentoonstelling lees je natuurlijk de verhalen uit Ovidius’ MetamorfosenDeze link opent in een nieuw tabblad. In november verschijnt er ook een prachtig geïllustreerde editie van de MetamorphosenDeze link opent in een nieuw tabblad. Andere aanraders zijn Mythos van Stephen FryDeze link opent in een nieuw tabblad (een boek om verliefd op te worden!) en Ovidius’ liefdesgedichtenDeze link opent in een nieuw tabblad.

5 reacties

  1. Geert Knops schreef:

    Geweldige blog met veel mooie foto’s, aanstekelijk geschreven. Ik kijk er erg naar uit dit allemaal te gaan zien

  2. Saskia schreef:

    Echt de moeite Geert, je zult genieten!

  3. Mieke Schepens schreef:

    Prachtig!
    Ik heb hier werkelijk van zitten genieten, Saskia.
    Warme groet

  4. Tineke Rol schreef:

    Heb ook belangstelling voor deze informatie

  5. Saskia schreef:

    Grazie Mieke!

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Welkom op Ciao tutti, hét startpunt voor inspiratie uit en over Italië. Reis elke dag even mee naar Italië, om te genieten van prachtige plekken in de laars, van de Italiaanse keuken en van de Italiaanse taal.

autohuur italië
Bol AlgemeenBol Algemeen