20 april 2023

Bezoek het museum van Giorgio de Chirico aan het Piazza di Spagna in Rome

De Grieks-Italiaanse kunstenaar Giorgio de Chirico is vooral bekend vanwege zijn surrealistische schilderijen en symmetrische stadsgezichten.

De Chirico werd geboren in Griekenland, maar van 1948 tot zijn dood in 1978 woonde hij in Rome, aan het Piazza di Spagna, op een steenworp afstand van de Spaanse Trappen. Zijn huis, dat tevens zijn atelier was, is na zijn overlijden omgetoverd tot een fascinerend museum, waar Jesper je in deze blog mee naartoe neemt.

zelfportret van Giorgio de Chirico (1930)

Thuis aan het Piazza di Spagna

In zijn Memorie della mia vita (1945) schrijft De Chirico: ‘Dicono che Roma sia il centro del mondo e che piazza di Spagna sia il centro di Roma, io e mia moglie, quindi si abiterebbe nel centro del centro del mondo.’

‘Ze zeggen dat Rome het centrum van de wereld is en dat Piazza di Spagna het centrum van Rome is, ik en mijn vrouw wonen dus in het centrum van het centrum van de wereld.’

De omzwervingen van De Chirico

Voor Giorgio de Chirico in Rome neerstreek, had hij al veel van Europa gezien. Na de dood van zijn vader verhuisde het gezin naar München, om vervolgens te verkassen naar achtereenvolgens Milaan, Turijn en Florence.

In het boek Giorgio de Chirico – Scritti 1910-1978 (dat bijna drieduizend pagina’s dik is!) lezen we over een van zijn bijzondere ervaringen in Florence. De Chirico was tweeëntwintig toen hij op een najaarsmiddag midden op het Piazza Santa Croce stond en alles zag alsof hij het voor het eerst zag.

Deze gebeurtenis inspireerde hem tot een van zijn meesterwerken, L’enigma di un pomeriggio d’autunno (‘het raadsel van een herfstmiddag’).

L’enigma di un pomeriggio d’autunno | Giorgio de Chirico

In 1911 belandde hij in Parijs, waar hij zijn debuut maakte bij de prestigieuze Salon d’Automne – onder meer met dit door Florence geïnspireerde werk. Hij verliest zijn hart aan Isabella Pakzswer, Isa Far genoemd, met wie hij uiteindelijk de rest van zijn leven zal doorbrengen.

In 1936 verhuist het stel naar New York, waar Julien Lewy De Chirico’s werk exposeert. Er begint een succesvolle samenwerking met bladen als Vogue en Harper’s Bazaar. De Chirico was extreem productief; hij schilderde meer dan driehonderd werken.

Weer terug in Europa, in Ferrara om precies te zijn, ontwikkelde hij steeds meer zijn eigen stijl, die de geschiedenisboeken in zou gaan als de metafysische schilderkunst. Hoewel hij er veel inspiratie opdeed, kon hij zijn draai niet vinden in Ferrara. Het was volgens hem ‘de eenzaamste stad van Italië’.

Le double rêve du printemps (1915) | Giorgio de Chirico | MoMa New York

Pictor Optimus

De Chirico’s barstte van het zelfvertrouwen, zo maken we op uit zijn gesigneerde werken. Hij schreef niet zijn naam op het doek, maar de woorden Pictor Optimus, de beste schilder.

Hoewel er boven de entree van zijn huis een familiewapen hangt met de inscriptie ‘hoewel gewapend met een zwaard, ben ik aardig’, was De Chirico vaak verre van beleefd en aardig.

Zeker niet als hij werd geconfronteerd met de namen van bekende collega’s. Toen hij ooit werd gevraagd naar Chagall en Dalí, zei hij slechts: ‘Ik mag hen niet’.

Als antwoord op de vraag van een journalist over het werk van Picasso, zei De Chirico nog nooit van hem gehoord te hebben en tijdens zijn optredens op televisie wilde hij nog wel eens grapjes maken over Matisse, Modigliani en Van Gogh.

Zijn gedachten waren ongrijpbaar, zijn hoofd als een magische doos die overstroomt van concepten, ideeën die De Chirico zowel op het doek als op papier probeerde te vangen.

Hij was een van de grondleggers van de metafysische schilderkunst, een stroming binnen de Italiaanse moderne kunst.

Metafysische schilders beeldden realistische voorwerpen en figuren af, maar in zeer uiteenlopende decors, die zorgden voor mysterieuze werken die vaak vervreemdend aandoen. René Magritte en Salvador Dalí deden inspiratie op in deze kunststroming.

De Chirico was echter niet alleen een schilder, maar ook een schrijver, een dichter, een filosoof, een vertaler, een commentator, een polemist. Hij was een genie, maar jegens zijn collega-kunstenaars vaak een chagrijnig genie, met het hart op de tong, die vileine opmerkingen niet schuwde.

Villa Medici (1945) | Giorgio de Chirico
Fondazione Giorgio e Isa de Chirico, Rome

Het museum van De Chirico in Rome

De beelden, woorden en zinnen van De Chirico maken onmiskenbaar deel uit van het cultureel erfgoed van Italië, net zoals zijn voormalige huis annex atelier aan het Piazza di Spagna 31, dat nu een museum is waar je kennismaakt met De Chirico en zijn werk.

Casa Museo Giorgio de Chirico opende de deuren in 1998, twintig jaar na het overlijden van de kunstenaar. Het zeventiende-eeuwse palazzo is van de adellijke familie Borgognoni. Binnen het palazzo strekt het museum zich uit over drie verdiepingen, met de privé- en werkvertrekken van Giorgio de Chirico en zijn vrouw.

Interno metafisico con officina | Giorgio de Chirico (1969)

Het is net alsof je bij de grote kunstenaar op bezoek bent en alsof hij zelf elk moment kan binnenstappen om je iets uit te leggen over een van zijn schilderijen of om een drankje in te schenken achter de bar in de hoek.

Je wandelt door de woon- en eetkamer, de slaapkamers en – het hoogtepunt van je bezoek – het atelier van De Chirico, waar hij vele uren doorbracht. Zijn laatste schilderij – dat hij niet kon voltooien – staat nog op de schildersezel.

Wat weinig mensen weten, is dat de jonge Massimiliano Fuksas ook een tijdje in De Chirico’s studio heeft gewerkt, lang voor hij een beroemd architect werd.

De favoriete plekken van De Chirico

Van zijn huis annex atelier wandelde De Chirico vaak naar Antico Caffè Greco, waar hij andere kunstenaars en vrije geesten ontmoette. Op het schilderij dat de Siciliaanse Renato Guttuso van Antico Caffè Greco maakte – en dat je via deze link kunt bekijken – zie je De Chirico ook terug (aan een tafeltje helemaal links op het doek).

De Chirico zou wel eens hebben gezegd dat het café ‘de plek was waar je neer kunt strijken om te wachten op het einde van de wereld’.

Guttuso portretteerde op het doek overigens ook Buffalo Bill, die het café ooit zou hebben bezocht. Volgens Guttuso was De Chirico ‘de laatste van de grote persoonlijkheden, net zoals Antico Caffè Greco het laatste belangrijkste café is’.

Een andere plek waar De Chirico graag kwam, is Fiaschetteria Beltramme (Via della Croce 39). Deze klassieke Romeinse eetgelegenheid was favoriet bij meer kunstenaars, zoals Alberto Moravia, Pier Paolo Pasolini en Federico Fellini.

Aan de wand vind je nog een aantal kunstwerken van Fellini en De Chirico, maar ook de pasta’s zijn hier altijd perfecte kunstwerkjes.

Nog meer werk van De Chirico’s hand bewonder je in de Galleria Nazionale d’Arte Moderna, vlak bij Villa Borghese. Vier van zijn werken behoren tot de permanente collectie van het museum, onder meer Piazza d’Italia con statua (1937).

Piazza d’Italia con statua | Giorgio de Chirico (1937)
Galleria Nazionale d’Arte Moderna, Rome