Castel del Monte (Andria) – het mysterie van de perfectie

Enkele tientallen jaren voordat de Venetiaanse ontdekkingsreiziger Marco Polo zijn reizen naar het verre oosten ondernam, verrees in Puglia een van de bekendste, mooiste en meest geraffineerde middeleeuwse bouwwerken van Italië: Castel del Monte.

Als we de stad Andria een kleine twintig kilometer achter ons gelaten hebben, zien we dit perfect gebouwde achthoekige kasteel langzaam verschijnen, eenzaam maar dominant uitkijkend over de vlakte bij Ruvo di Puglia. Ondanks het grijze weer maakt het meteen indruk. Als je in Puglia bent mag je dit eigenlijk niet missen!

De vreemde ligging en de mysterieuze vorm

Het is onbekend waarom Castel del Monte uitgerekend hier ligt: op een vijfhonderdvijftig meter hoge rotspunt in the middle of nowhere. Het kasteel is weliswaar goed zichtbaar zo, maar het ligt te ver verwijderd van de dichtstbijzijnde stad Andria om enig strategisch of praktisch nut te hebben. Bovendien is het zo’n vijftig kilometer naar de kust.

Sinds 1996 staat Castel del Monte op de Werelderfgoedlijst van de Unesco. Het is als enige van de bijna zevenhonderdvijftig kastelen in Italië afgebeeld op de Italiaanse eurocent.

Het gebouw zit vol middeleeuwse symboliek. In 1240 werd het met ongelofelijke wiskundige en geometrische precisie gebouwd in opdracht van keizer Frederik II von Hohenstaufen. In zijn relatief korte tijd in Puglia liet hij heel wat kastelen verrijzen, om zijn gebied goed te kunnen beschermen en te regeren, maar dit kasteel is met afstand zijn meesterwerk.

Zijn tijdgenoten noemden hem Stupor Mundi, ‘hij die de wereld versteld doet staan’. Dat zij een vooruitziende blik hadden, blijkt wel uit het feit dat er tot op de dag van vandaag er nog steeds geen honderd procent duidelijkheid is over de functie van het kasteel.

Ruggiero, onze gids, is echter stellig: ‘De vorm is gelijk aan de vorm van Frederiks kroon die ook achthoekig was en symbool stond voor de sacrale betekenis van het keizerschap. Het bouwwerk is eigenlijk gebouwd als een (luxe) residentie, niet als een kasteel. Daarvoor mist het specifieke verdedigingskenmerken zoals een kasteelmuur, stallen, een gracht en een ophaalbrug.’

Anderen houden het er op dat Frederik geïnspireerd was door de vorm van de rotskoepel in Jeruzalem of de paltskapel van de Dom van Aken.

Het cijfer acht

De haast wiskundige en astronomische plattegrond is gebaseerd op het cijfer acht, dat zich voortdurend herhaalt. Het getal acht is het getal van de hemel. In de oudheid werden er geheime krachten aan toegekend. De acht symboliseert bovendien de eeuwigheid en de wederopstanding.

Castel del Monte heeft acht zijden met acht hoeken. Op elke hoek vind je een uitstekende toren, acht in totaal dus. De acht muren zijn elk acht voet dik en tachtig voet hoog. Per verdieping telt het kasteel acht identieke trapeziumvormige kamers en er is een achthoekige binnenplaats, waar waarschijnlijk ooit een achthoekige fontein heeft gestaan.

Licht en schaduw spelen ook een belangrijke rol, het kasteel lijkt wel te leven! Dat Frederik het kasteel met een ongelofelijke precisie heeft gebouwd blijkt uit de astronomische betekenis. Het gebouw diende namelijk ook als zonnewijzer. Het zonlicht vult ieder uur een van de acht zalen op de eerste verdieping.

In de achtste zaal op de bovenste verdieping valt het zonlicht tweemaal per dag naar binnen: één keer door het raam aan de buitenzijde en één keer door het raam aan de kant van de binnenplaats. We kunnen bijna niet bevatten hoe ingenieus dit bedacht en uitgevoerd is. Geen wonder dat de zonsondergangen vanaf hier spectaculair zijn…

De kalkstenen muren kleuren soms stralend wit, dan weer goudkleurig, helgeel of somber grijs. Het melkachtige licht van de avondzon zet het kasteel soms in een prachtige roze gloed.

De buiten- en binnenkant van Castel del Monte

Het op een triomfboog lijkende hoofdportaal biedt toegang tot de eerste van de acht zalen van de benedenverdieping. We zien twee Romeinse leeuwen die de wacht houden naast het hoofdportaal, gotische torens, klassieke versieringen en verfijnde islamitische mozaïeken. Castel del Monte staat wereldwijd bekend als een ingenieus voorbeeld van middeleeuwse architectuur. Het combineert elementen van verschillende stijlen, tradities en tijdperken.

De kamers op de begane grond hebben éénbogige ramen en een plafond van roodkleurige natuursteen, het intense koraalrode breccia rossa.

De kamers die we bezoeken zijn helemaal leeg en ogen kaal, evenals de rest van het kasteel. In de loop der eeuwen is de eens zo prachtige inboedel van tafels, stoelen, schilderijen, meubilair, tapijten en marmer weg geroofd.

Waarschijnlijk waren alle wanden en vloeren van het kasteel oorspronkelijk versierd met marmer en kostbare mozaïeken. In sommige gedeelten ontwaar je nog resten van de rode natuursteen op de wanden. Vooral in de doorgangen tussen twee kamers is dit duidelijk te zien.

De functie en eigenaren van het kasteel zijn in de loop der jaren aan verandering onderhevig geweest. Van een gevangenis werd het een verblijf voor koning Ferdinand van Aragon. Daarna was het een schuilplaats voor de adellijke families uit Andria, die tijdens de uitbraak van de pest in 1656 de stad moesten ontvluchten.

Vervolgens werd het compleet leeggeroofd en was het tot de achttiende eeuw onbewoond. Het werd een schuilplaats voor herders en rovers. In 1876 werd het kasteel door de Italiaanse staat aangekocht en vanaf 1928 startten structurele renovatiewerkzaamheden, die pas in 1985 volledig afgerond werden.

Frederik was zeer vooruitstrevend, origineel en revolutionair in zijn werk. In drie torens bevinden zich tussen de twee verdiepingen curieuze spiraalvormige trappen die tegen de klok in lopen, wat zeer ongebruikelijk was in die tijd. Weer een sterke aanwijzing dat het geen kasteel was, omdat het voor de soldaten onmogelijk was om met hun zware wapens de smalle trappen op te lopen.

In een van de drie trappenhuizen bevinden zich beelden van twee hoofden, één van een vrouw en één van een man. Opmerkelijk is dat de vrouw lacht, terwijl dat zeer ongebruikelijk of zelfs verboden was in die tijd. Oorspronkelijk zouden er overigens drie hoofden gestaan hebben, maar het derde hoofd is helaas verdwenen.

De acht zalen van de bovenverdieping, die wel een doorgaande verbinding vormen, hebben een schitterend marmeren plafond, met tweebogige ramen. Ruggiero vertelt dat de achtste zaal, die boven het hoofdportaal ligt, de troonzaal wordt genoemd. Deze zaal is namelijk naar het oosten gericht. Het is ook de enige zaal met zowel een raam naar buiten als naar de binnenplaats toe.

In enkele kamers is er helemaal bovenin een gat naar de andere, naastgelegen kamer. Zo kon er toch gecommuniceerd worden als de deuren gesloten waren.

Wat een diepe indruk op ons maakt, zijn de cisternen: het watervoorzieningssysteem en de luxe ‘badkamers’, compleet met oosterse toiletten. Zeer bijzonder voor die tijd! In vijf van de acht torens werd het regenwater hier al opgevangen en gebruikt als drinkwater of om zich er mee te wassen.

Fredrik hield erg van jagen op valken en het is goed mogelijk dat dit zijn residentie was gedurende de jacht. Bovendien was hij gesteld op zijn rust. Deze locatie, met zijn prachtige omringende landschappen, zou de perfecte plek zijn geweest om zich even terug te trekken.

Alle geheimen van Castel del Monte zullen we nooit achterhalen, maar duidelijk is dat het in elk geval een weerspiegeling is van de grootsheid van Frederik II, de Stupor Mundi die ons tot op de dag van vandaag nog versteld doet staan…

Praktische informatie Castel del Monte

Wil je ook betoverd worden door Castel del Monte? Het kasteel is dagelijks geopend van 10.00 tot 18.45 uur (laatste toegang om 18.00 uur).

De entree bedraagt € 7,-. Voor jongeren tussen de achttien en vijfentwintig jaar kost het € 2,-. Het kasteel is gratis toegankelijk voor kinderen tot achttien jaar. Een kaartje reserveren kan via deze link.

Nog meer tips voor je vakantie in Puglia

Ga je op vakantie naar Puglia? We hebben al onze praktische tips voor je vakantie naar Puglia voor je op een rijtje gezet, van alle vluchten naar Puglia tot mooie accommodaties voor een onvergetelijke vakantie.

Onmisbaar als voorbereiding en/of voor onderweg: Mijn Puglia, een persoonlijke reisgids met veel fijne tips, unieke adresjes en bijzondere bezienswaardigheden. Ga samen met Saskia op ontdekking in Puglia en je zult de prachtige regio voor altijd in je hart sluiten! Bestel Mijn Puglia via deze link, met persoonlijke boodschap van Saskia.

Ook maakten we een paar handige online overzichtslijstjes:

*ontdek de mooiste plekken van Puglia
*10x proeven van Puglia
*de lekkerste Slow Food-adresjes in Puglia
*ontdek de mooiste stranden van Puglia
*slapen in een trullo in Puglia
*de mooiste masseria’s in Puglia